پلی هیدرآمنیوس یا افزایش مایع آمنیوتیک
افزایش مایع آمنیوتیک یا پلی هیدرآمنیوس زمانی رخ می‌دهد که طی بارداری میزان مایع آمنیوتیک رحم بیشتر از حد معمول باشد. البته این مسئله به ندرت رخ می‌دهد، یعنی حدود یک در هر 100 بارداری. خوشبختانه در اکثر موارد زیاد بودن مایع آمنیوتیک ماهیت خفیفی دارد و نیازی به درمان وجود ندارد. اما برای خانم‌های بدشانس، به ویژه زمانی‌که در اوایل بارداری بصورت ناگهانی با پلی هیدرآمنیوس شدید مواجه شوند، می تواند نشانه‌ای از بروز مشکلات خطرناک‌تری باشد.
در حقیقت مایع آمنیوتیک "دریایی" است که جنین زندگی خود را در آن آغاز می‌کند. این مایع با ایجاد محیطی گرم و ایمن، جنین را در برابر دنیای خارجی حمایت کرده و جنین می‌تواند با رفاه کامل در آنجا حرکت و شنا کند. این مایع باعث شناور شدن بند ناف در رحم می شود تا حرکات جنین موجب گره خوردن و مسدود شدن مجرای بند ناف نشود و در اکسیژن رسانی به جنین اختلال ایجاد نشود. همچنین مانع عفونت جنین و رحم شده و به تکامل سیستم‌های تنفسی گوارشی، اسکلتی و عضلانی جنین کمک می‌کند. این مایع در دوازده هفتگی با ترشحاتی از بندناف، جفت و غشاهای آمنیوتیک ساخته می‌شود، اما در حدود هفته شانزدهم بارداری که کلیه‌های جنین شروع به ساختن ادرار می‌کند اکثر این مایع از ادرار تشکیل می‌شود. در همین محدوده زمانی جنین شروع به نوشیدن مایع آمنیوتیک می‌کند، مایع از کلیه‌های جنین گذشته و بصورت ادرار از بدن جنین خارج می‌شود و این چرخه مجدداً تکرار می‌شود بطوریکه کل مایع آمنیوتیک هر چند ساعت یک بار از این چرخه عبور می‌کند و باعث توازن این مایع در رحم می‌گردد. طی بارداری، حجم مایع آمنیوتیک به تدریج افزایش می‌یابد و بنابر دوره‌های مختلف بارداری در محدوده بین 500 میلی‌لیتر تا یک لیتر نوسان خواهد داشت.
پلی هیدرآمنیوس یا افزایش مایع آمنیوتیک چگونه تشخیص داده می‌شود؟
افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک از طریق شناسایی نشانه‌ها و انجام آزمایش مشخص می شود. هنگامیکه این مشکل ماهیت خفیف و نشانه‌های کمی داشته باشد، مشکل خاصی بوجود نمی‌آید. اما شکل شدید آن می‌تواند ناراحت کننده باشد، چراکه شکم مادر باردار بیشتر از سن حاملگی رشد کرده و بزرگ‌تر می‌شود. پوست بیش از حد کشیده شده، سفت و شفاف به نظر می‌رسد و ممکن است، نشانه‌های کشیدگی پوستی، نسبت به سن حاملگی غیر معمول باشد. نشانه‌های دیگر آن شامل سوزش سردل شدید، تنگی نفس، مچ‌های متورم و ناتوانی در اجرای وظایف روزانه می‌شود.
معمولاً رشد سریع و غیر طبیعی رحم نسبت به سن بارداری و دشوار شدن شنیدن تپش قلب جنین، پزشک را به زیاد بودن مایع داخل رحم مشکوک می‌کند. در موارد ابتلا به این مشکل زمانی‌که پزشک ضربه‌ای به یک سمت شکم می‌زند، در جهت مقابل زیر دست پزشک شروع به لرزش می‌کند. البته برای تائید چنین مشکلی نیاز به تصویربرداری سونوگرافی وجود دارد.
علت افزایش مایع آمنیوتیک یا پلی هیدرآمنیوس
هر 5 تا 6 ساعت یکبار مایع آمنیوتیک تعویض می‌شود و میزان آن بنابر مرحله بارداری متفاوت است. حدود ده هفتگی که جنین شروع به ادار و بلعیدن آن می‌کند، میزان مایع آمنیوتیک 25 میلی‌لیتر (5 قاشق چای‌خوری) است و در هفته 20 بارداری به حدود 400 میلی‌لیتر افزایش می‌یابد.
در 28 هفتگی، این مقدار تا 800 میلی‌لیتر افزایش یافته و تا حدود 36 هفتگی به افزایش خود ادامه می‌دهد و پس از آن، این میزان به تدریج تا حدود 400 میلی‌لیتر در هفته 42 کاهش می‌یابد.
زمانی‌که جنین این مایع را به شکل صحیحی نمی‌بلعند یا بیش از حد ادرار می‌کند، باعث تجمع مایع آمنیوتیک می‌شود. اختلالات مری یا بیماری کبدی جنین نیز می‌تواند مسبب این مشکل باشد. تشخیص این مشکل می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی مثل سندرم داون یا سندرم ادوارد باشد.
البته عوامل برخی از حالات شدید پلی هیدرآمنیوس نا مشخص است. گاهی ناسازگاری درمان نشده ناسازگاری Rh در بارداری‌های پیشین موجب تجمع فراوان مایع در بدن جنین می‌شود یا در موارد شدید، به اختلالات گسترده در مغز و ستون فقرات جنین می انجامد.
در صورتیکه مادر دیابت کنترل نشده داشته باشد، میزان فراوان قند باعث ادرار بیش از حد جنین می‌شود و می‌تواند آغازگر افزایش مایع آمنیوتیک شود. بانوانی که دوقلوهای مشابه را باردارند با افزایش مایع آمنیوتیک با خطر سندروم انتقال دوقلو دوقلو (twin-to-twin transfer) روبرو می‌شوند. سندرم انتقال دوقلو دوقلو (TTTS) یک بیماری نادر و جدی است که می تواند در بارداری دوقلوهای یکسان دارای یک جفت رخ دهد. مشکلات قلبی و کبدی یا عفونت‌های رحمی مثل "پاروویروس توکسوپلاسموز" و غده جفتی chorioangioma (غده‌ای غیرسرطانی) نیز می‌تواند علت تولید بیش از حد مایع آمنیوتیک گردد.
خانم‌هایی که طی بارداری خود به این مشکل دچار می‌شوند، چه شدید (ناگهانی – طی چند روز) یا مزمن (بیش از حدود دو هفته) باید دفعات بیشتری تحت نظر مراقب پزشکی خود قرار گیرند. البته افزایش خفیف این مایع از هفت ماهگی و پس از آن معمولاً بدون درمان به خودی‌خود بهبود می‌یابد. اما درصورت تشدید مشکل بخصوص در اوایل بارداری باید هرچه سریع‌تر توسط پزشک متخصص دقیقاً مورد بررسی قرار گرفته و با مشخص شدن علت آن به موقع درمان شود.
آگاهی از آنچه در انتظار شماست بهترین راه برای کسب آمادگی‌های لازم برای مراحل زایمان و به دنیا آوردن نوزادتان است. اگر با توجه به شرایط خاص شما، زایمان طبیعی با خطراتی همراه است، می‌توانید از قبل خود را برای زایمان سزارین آماده کنید. همچنین باید بدانید که اگر نوزاد نارس به دنیا آید، می تواند خطراتی را به همراه داشته باشد. اگر خطر اختلالات مادرزادی وجود داشته باشد، والدین می‌توانند برای زایمان چنین نوزادی از پیشتر آمادگی خود را حفظ کنند.
خطرات افزایش مایع آمنیوتیک یا پلی هیدرآمنیوس برای مادر و نوزاد
معمولاً پلی هیدرآمنیوس با شناسایی عامل آن قابل کنترل و درمان است، مثل زمانی‌که مادر به دیابت مبتلاست. اما تلاش برای خارج کردن مایع اضافی از شکم معمولاً کارآمد نیست، زیرا مایع سریعاً جابه‌جا می‌شود و با خطراتی مثل عفونت‌ها، زایمان زودرس یا آسیب‌دیدگی جفت همراه است.
زمانی‌که این مشکل خفیف است، پیش از شروع زایمان و هنگام زایمان، مادر باردار به دقت تحت نظارت قرار می‌گیرد. اگر مشکلی وجود نداشته باشد، می‌تواند زایمان طبیعی داشته باشد.
ولی مشکل شدید پلی هیدرآمنیوس، با خطر پیچیدگی‌های بیشتری روبروست، مثل ترکیدن زودهنگام کیسه آب و پایین افتادن بندناف از میان مهبل. همچنین ممکن است، جنین نیز در وضعیت نادرستی برای زایمان قرار بگیرد. برای پیشگیری از بروز پیچیدگی‌ها احتمالی می توان زایمان القاء شود یا مادر تحت سزارین قرار گیرد. پس از زایمان نیز رحمی که بیش از حد کشیده شده است، برای کوچک شدن و خروج جفت شرایط سخت‌تری خواهد داشت. زمانی‌که پزشک و مادر از قبل منتظر بروز چنین مسئله ای باشند، تهیه مقدمات لازم مثل آماده بودن ذخیره خون برای انتقال به مادر ضروری خواهد بود.
شصت درصد نوزادانی که از این مشکل جان سالم به در بردند، کاملا عادی خواهند بود. امروزه با استفاده از تکنولوژی مدرن در مراقبت‌های ویژه، حتی چهل درصد باقی‌مانده که معمولاً با جراحی‌های تداخلی پیش از زایمان به دنیا می‌آیند نیز زندگی خود را به سلامت سپری می‌کنند. در چنین شرایطی نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان نارس پذیرش می شود.
