ناسازگاری Rh جنین و مادر (ناسازگاری خون جنین و مادر)
گروه خونی انسان به چهار دسته A, B, AB, O تقسیم می شوند، هر کدام از این حروف نشانه نوعی آنتی ژن است که در سطح گلبول های قرمز خون هر فرد وجود دارد.
تفاوت گروه های خونی مختلف به وجود یا عدم وجود پروتئین های ویژه ای به نام آنتی ژن که در فارسی پادگن نامیده می شوند، بر می گردد. آنتی ژن ماده ای است که می تواند بدن را برای ساخت پادتن تحریک نماید. تقریباً تمامی موادی که به شکل آنتی ژن عمل می کنند، پروتئین های خارجی هستند که از راه عفونت، تزریق و یا روش های دیگر وارد بدن می شوند. پادتن یا آنتی بادی ماده ای است که در پاسخ به تحریک یک آنتی ژن در بدن ساخته شده و با آن واکنش نشان می دهد.
آنتی ژن های گروه های خونی بر سطح گلبول های قرمز قرار دارند و شامل ده ها نوع می شوند. مهمترین آنتی ژن های گروه های خونی، آنتی ژن های A و B می باشند. برخی افراد آنتی ژن نوع A، برخی نوع B، برخی هر دو آنتی ژن A و B را دارا هستند و برخی نیز هیچ یک از این آنتی ژن ها را ندارند که به گروه خونی O معروف می باشند. به این ترتیب افراد مختلف در گروه های خونی AB ،B ،A و O قرار می گیرند.
بطور کلی هر گروه خونی توسط فاکتور Rh دسته بندی می شود. فاکتور Rh نوع دیگری از آنتی ژن است که بر سطح گلبول های قرمز وجود دارد. هر گروه خونی می تواند با Rh منفی یا Rh مثبت باشد. بسیاری از افرادی که خونشان حاوی فاکتور Rh است، گروه خونی مثبت و آنهایی که خونشان فاقد این فاکتوراست، گروه خونی منفی دارند.
روش تشخیص گروه خونی
اگر نمی دانید گروه خونی تان چیست، می توانید از پزشک بخواهید تا از شما تست گروه خونی بگیرد. رایج ترین گروه خونی دنیا O+ و A+ است و تقریباً 85 درصد از جمعیت جهان دارای فاکتور Rh و 15 درصد فاقد Rh هستند. فاکتور Rh خون از طریق ژن به فرزندان منتقل می شود، اگر گروه خونی مادر منفی و گروه خونی پدر مثبت باشد، کودک می تواند ژن Rh را از پدر به ارث ببرد و گروه خونی منفی یا مثبت پیدا کند. ژن Rh مثبت قوی تر است و حتی در تداخل با ژنRh منفی نیز منتقل می شود، بنابراین اگر گروه خونی مادر منفی و گروه خونی پدر مثبت باشد، احتمالاً گروه خونی فرزند مثبت خواهد بود. اما اگر گروه خونی پدر و مادر هردو منفی باشد، فرزند نیز گروه خونی منفی خواهد داشت.
ناسازگاری Rh جنین و مادر چیست و چه مشکلاتی می تواند به وجود بیاورد؟
در صورتی که فاکتور Rh مادر منفی و فاکتور Rh جنین مثبت باشد، مشکلی بنام «ناسازگاری Rh جنین و مادر» ایجاد می شود. این مسئله در اولین بارداری رخ نمی دهد و معمولاً در بارداری های بعدی بروز می کند.
اگر گروه خونی مثبت جنین در طی بارداری یا زایمان با گروه خونی منفی مادر تماس پیدا کند، خون مادر برعلیه فاکتور Rh، آنتی بادی های بسیار خطرناکی تولید می کند، این بدان معناست که مادر به Rh حساسیت نشان داده است. آنتی بادی های Rh می توانند از جفت عبور کرده، به خون جنین حمله کنند و گلبول های قرمز او را از بین ببرند، این شرایط منجر به کم خونی همولیتیک جنین می شود که در آن گلبول های قرمز سریع تر از آنکه جایگزین شوند، نابود می شوند. در این شرایط بیلی روبین ( زائده ای که از شکست گلبول قرمز بجا می ماند) در جریان خون جنین افزایش می یابد و پس از تولد به زردی مبتلا می شود بطوریکه عضلات ضعیف، پوست و چشم متمایل به زرد خواهد داشت و بیحال و سست خواهد بود.
گلبول های قرمز خون وظیفه رساندن اکسیژن به تمام نقاط بدن را بر عهده دارند، اگر تعداد آنها کم شود، اکسیژن کافی به جنین نمی رسد. کم خونی همولیتیک در جنین می تواند منجر به بیماری خطرناک و حتی از دست رفتن جنین شود.
حساسیت به Rh در بارداری چگونه ایجاد می شود؟
تمام سیستم خون جنین در دوران بارداری ازخون مادر جداست. هرچند ممکن است در طی بارداری، درد زایمان یا خود زایمان، تعداد کمی از گلبول های قرمز جنین از طریق جفت وارد خون مادر شود. هر یک از موارد زیر نیز می توانند منجر به این اتفاق شوند:
- آزمایش آمنیوسنتز (نمونه برداری از مایع آمنیوتیک توسط سوزن از روی شکم)
- نمونه برداری پرزهای کوریونی (CVS) (نمونه برداری از جفت با فرو کردن سوزن در شکم یا از طریق دهانه رحم)
- هرگونه خونریزی در دوران بارداری
- هرگونه تروما یا آسیب داخلی شکمی در دوران بارداری
- سقط جنین، ختم بارداری یا بارداری خارج از رحم ( کاشت جنین در لوله فالوپ بجای رحم)
- اگر جنین در وضعیت بریچ (نشسته) باشد و برای زایمان به چرخش دستی پزشک نیاز باشد.
در صورت بروز حساسیت به Rh خون، در بسیاری از موارد تولید آنتی بادی در بدن مادر بسرعت انجام نمی شود. این به معنای آنست که در اولین بارداری با گروه خونی مثبت جنین، به ندرت مشکل جدی ایجاد می شود، بطوریکه گاهی پیش از تولید آنتی بادی در بدن مادر، نوزاد متولد می شود.
با این حال در صورت اولین بارداری با فاکتور Rh اگر مادر قصد دارد فرزندان دیگری هم داشته باشد، باید تحت درمان قرار گیرد. زیرا در بارداری های بعدی، آنتی بادی های موجود در خون مادر می توانند از طریق جفت وارد خون بدن جنین شوند.
چگونه می توان از ناسازگاری Rh جنین و مادر پیشگیری کرد؟
برایRh خون شما یا همسرتان هیچ کاری نمی توان کرد، اگر نتیجه آزمایش خون شما Rh منفی را نشان دهد، پزشک از همسرتان نیز این آزمایش خون را می گیرد. اگر نتیجه Rh خون او نیز منفی باشد، جای هیچ نگرانی وجود ندارد. اما اگر گروه خونی همسر شما مثبت باشد، به آزمایش های بیشتری نیاز است.
پزشک برای بررسی میزان آنتی بادی موجود در خون شما در طی بارداری چندین آزمایش متفاوت از شما می گیرد. پس از زایمان نیز برای تشخیص گروه خونی جنین از او نمونه خون گرفته می شود، اگر گروه خونی او مثبت باشد، باید چند روز پس از زایمان داروی آنتیD یا آمپول روگام به شما تزریق شود. این ماده از تشکیل آنتی بادی در جریان خون پیشگیری می کند. زمانی که ماده آنتیD وارد خون فرد غیر حساس و گروه خونی منفی می شود، هرگونه سلول Rh مثبت را هدف قرار داده و از تولید آنتی بادی جلوگیری می کند. اما اگر خون شما به حساسیت Rh دچار شده باشد، تزریق آمپول روگام یا داروی آنتی D بی فایده خواهد بود.
اگر در دوران بارداری خود آزمایش آمنیوسنتز انجام داده اید، سقط، ختم بارداری، بارداری خارج از رحم و یا خونریزی واژینال دارید، هرچه سریع تر به پزشک خود اطلاع دهید. تمامی این عوامل می توانند موجب مخلوط شدن خون جنین با خون شما شوند و به همین دلیل پس از آن به سختی می توان گروه خونی جنین را از گروه خونی شما تشخیص داد.
برخی از پزشکان بدون اطمینان از تشکیل آنتی بادی در خون مادر با گروه خونی منفی و بدون انجام آزمایش خون، ماده آنتیD را به او تزریق می کنند. این کار می تواند مانع تشکیل آنتی بادی در خون مادر شود اما بدون خطر هم نخواهد بود. ماده آنتی D توسط خون تولید می شود که گاهی خطرات خود را به همراه دارد، اما در برخی موارد می تواند موجب بروز واکنش آلرژیک شود.
اگر بارداری شما روند طبیعی و سالم خود را طی می کند، تا پس از زایمان و تعیین Rh خون فرزندتان، نیازی به تزریق ماده آنتی D نخواهید داشت. در یک بارداری سالم و طبیعی احتمال مخلوط شدن خون جنین و مادر بسیار ضعیف است و اگر نتیجه آزمایش خون شما عاری از هرگونه آنتی بادی باشد، بهتر است پیش از تزریق ماده آنتی D با پزشک خود مشورت کنید.
اگر وجود آنتی بادی در خون شما توسط آزمایش خون تایید شده است، جنین باید برای ارزیابی علائم کم خونی تحت نظر باشد. اگر جنین دچار کم خونی متوسط شده باشد و خطری سلامت او را تهدید نکند، می تواند تا انتهای بارداری درون رحم رشد کند. اما در صورتی که کم خونی او شدید باشد، گاهی نیاز به زایمان هرچه سریع تر و یا در موارد نادری نیاز به تزریق خون به جنین داخل رحم از راه بندناف می شود.
اگر ناسازگاری Rh خون جنین و مادر ایجاد شود، فرزند شما پس از تولد به مراقبت های پزشکی و تخصصی زیر نیاز خواهد داشت:
- تزریق خون
- آب رسانی
- افزایش الکترولیت ها برای عملکرد منظم بدن
- فتوتراپی (تاباندن نور به نوزاد)
احتمال خطر تولید آنتی بادی در هر بارداری وجود دارد حتی اگر در بارداری قبلی خود آنتی D تزریق کرده باشید. بخاطر داشته باشید که اطلاع از گروه خونی شما در بارداری های بعدی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، بنابراین پزشک باید نوع گروه خونی شما را بداند تا بتواند به شما و کودک تان کمک کند.
