عوارض و علائم کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس)
الیگوهیدرامنیوس Oligohydramnios یا کم بودن مایع آمنیوتیک یک مشکل غیرطبیعی در دوران بارداری و ناشی از کم شدن مایع آمنیوتیک (آب دور جنین در رحم) است. مایع آمنیوتیک نقش حیاتی در رشد مناسب جنین دارد و کم شدن مایع آمنیوتیک می تواند منجر به تولد نوزاد با ظاهری غیرمعمول و نامتناسب گردد. مایع آمنیوتیک معمولا در نیمه دوم سه ماهه سوم و اغلب زمانی که زایمان دیرتر از موعد مقرر اتفاق میافتد، کم می شود.
روی دیگر سکه، زیاد بودن مایع آمنیونیک است که اصطلاحاً پلی هیدورآمینوس نامیده می شود.
دلایل کم بودن مایع آمنیوتیک
دلیل بروز الیگوهیدرامنیوس در بسیاری از موارد، ناشناخته بوده و متخصصان همچنان درصدد یافتن علت های آن هستند. در مراحل پایانی بارداری، ادرار جنین بخش اصلی مایع آمنیوتیک را تشکیل میدهد. بنابراین، کاهش تولید ادرار جنین ناشی از بی نظمیهای بارداری، مانند انسداد دستگاه ادراری جنین، می تواند منجر به الیگوهیدرامنیوس شود. علائم سطح پایین مایع آمنیوتیک در سه ماهه اول یا دوم بارداری ممکن است نشاندهندۀ وجود اختلالات جنینی باشد. عمدهترین دلیل کمی مایع آنیوتیک عبارتند از:
عوامل مرتبط با جنین
نشت یا پاره شدن پردۀ آمنیوتیک:
گاهاً مایع آمنیوتیک به دلیل پارگی جزئی یا بروز منفذ در پردۀ آمنیوتیک از بین رفته و منجر به الیگوهیدرامنیوس میشود. این رویداد در هر مرحله از بارداری امکان پذیر بوده اما در روزهای نزدیک به زایمان احتمال وقوع آن بیشتر است.
ناهنجاریهای جنینی:
عدم وجود کلیه یا سایر اختلالات کلیوی نظیر آنژزی (عدم تشکیل یک طرفه یا دو طرفه کلیه) و یا کلیه پلی کیستیک میتواند تولید ادرار در جنین را مختل کند.
عوامل ژنتیکی:
به ارث بردن ژن های غیرطبیعی در یک الگوی اتوزومی مغلوب یا اتوزومال غالب. اتوزوم به کروموزمهایی اطلاق میگردد که در تعیین جنسیت نسلهای بعدی نقش مستقیم ندارند.
علل مربوط به جفت
مانند دکولمان جزئی، که باعث میشود جفت از دیوار داخلی رحم کنده و لذا کمبود مایع آمنیوتیک ایجاد گردد. هر گونه بی نظمی در خون جفت و مواد مغذی مانع از تولید ادرار و بروز عوارض جدی خواهد شد.
بارداری دوقلو:
کمبود مایع آمنیوتیک، بارداری های دو یا چندقلویی را بیشتر تهدید میکند. سندرم انتقالی دوقلوها نیز میتواند دلیلی برای بروز الیگوهیدرامنیوس باشد. سندروم انتقالی دو قلوها بیماری است که در آن یک قل در وضعیت کمبود و دیگری فزونی مایع آمنیوتیک قرار دارد.
علل مرتبط با دارو
استفاده از داروهای ضدالتهابی استروئیدی (NSAID) مانند اندومتاسین که برای کنترل درد و التهاب متوسط تا شدید در بیماری‌های روماتیسمی، استئوآرتریت حاد یا مزمن، آرتریت جوانان و درمان التهاب‌های غیر روماتیسمی تجویز میشود و برخی از مهار کننده های ACE (آنزیم مبدل آنژیوتانسین)
عوامل خطرساز در کم بودن مایع آمنیوتیک
اگر مادر از نظر پزشکی مبتلا به موارد زیر باشد، خطر کمبود آب جنین، بیشتر است:
- فشار خون بالای مزمن
- کم آبی
- دیابت
- پره اکلامپسی
- فشار خون
- بیماری لوپوس (نوعی بیماری خود ایمنی)
علائم کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس)
کم آبی جنین لزوماً با بروز نشانه های آشکار همراه نیست، اما اگر دلیل این کم آبی پارگی کیسه آمنیوتیک باشد، مادر به دلیل نشت مایع از واژن همواره احساس رطوبت و خیسی دارد. در این شرایط اندازه شکم نسبت به سن بارداری معمولا کوچکتر است.
عوارض کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس)
احتمال بروز عوارض جدی ناشی از الیگوهیدرامنیوس در سه ماهۀ اول و دوم بارداری معمولاً بیشتر از زمانی است که کم آبی در سه ماهۀ سوم رخ میدهد.
- نقصهای مادرزادی هنگام تولد: ناهنجاری یا عدم تکامل برخی از اندام های داخلی و خارجی نوزاد نظیر بیماری پا چنبری، مهمترین و شایعترین بیماری بدشکلی مادرزادی پا و دیسپلازی هیپ، بیماری دردناک و فلج کنندهای که باعث ضعف و تورم مفصل ران شده و ناشی از رشد غیرطبیعی مفصل ران است.
- زایمان زودرس: زایمان قبل از پایان هفته 37 بارداری
- سقط جنین: مرگ نوزاد در رحم قبل از بیست هفته بارداری
- مرده زایی: مرگ نوزاد در رحم پس از بیست هفته بارداری
- مرگ نوزاد در مدت کوتاهی پس از تولد
کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس) در طول سه ماهه سوم بارداری میتواند به مشکلات زیر منجر شود:
- محدودیتهای رشد جنین
- عوارضی مانند فشردگی بند ناف به هنگام زایمان یا در زمان تولد، از آنجا که مسئولیت انتقال اکسیژن و مواد غذایی به جنین برعهدۀ بند ناف است، بنابراین فشردگی آن مانع از رسیدن اکسیژن به جنین خواهد شد.
- زایمان سزارین که در آن برای یک خارج کردن نوزاد از شکم مادر، در رحم و شکم برش ایجاد میشود.
تشخیص کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس)
پزشک برای تشخیص هر گونه مشکل یا اختلالات جنینی ضمن پرسش از مادر در خصوص وجود هرگونه بیماری مزمن، از تستها و آزمایشهای تشخیصی نیز بهره میگیرد.
سونوگرافی: سونوگرافی علاوه برای کمک به تائید تشخیص در تشخیصهای افتراقی نیز مؤثر است. مشاهده کلیه و مثانه جنین به منظور جلوگیری از دیسپلازی کیستی، انسداد کلیوی و انسداد مجاری ادراری با استفاده از سونوگرافی مقدور است.
بهتر است به منظور بررسی رشد جنین و حذف احتمال محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) که موجب الیگوری (کم ادراری) میشود، آزمایش انجام شود. نوع خاصی از سونوگرافی به نام سونوگرافی داپلر نیز برای ارزیابی نارساییهای جفتی در دسترس است. معیارهای تشخیصی عبارتند از:
- سطح مایع آمنیوتیک کمتر از 5 سانتی متر
- قطر کیسه در عمیقترین قسمت کمتر از 2-3 سانتی متر
- حجم مایع آمنیوتیک زیر 500 میلی لیتر بین هفته های 32 تا 36 هفته بارداری
شاخص مایع آمنیوتیک: برای اندازه گیری حجم مایع آمنیوتیک (AFV) آزمایشهای متعددی وجود دارد که AFI (شاخص مایع آمنیوتیک) یکی از رایج ترین آنها است. ممکن است سطح مایع آمنیوتیک در حدود 8 درصد مادران باردار کم باشد اما تنها در 4 درصد موارد کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس) تشخیص داده میشود.
بزرگترین پاکۀ عمودی: این آزمایش این امکان را به پزشکان میدهد تا حجم مایع آمنیوتیک را در عمیق ترین قسمت رحم بررسی کنند. بر اساس این آزمایش میتوان هرگونه پارگی پردۀ آمنیوتیک (ROM) را که موجب کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس) میشود، تشخیص داد.
آزمایش خون مادر: آزمایش خون، مانند آزمایش غربالگری سرم مادر برای تشخیص کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس) در رحم و همچنین تعیین احتمال تولد نوزاد با اختلالات مادرزادی مانند سندرم داون و اسپینا بیفیدا (نقص مادرزادی لولۀ عصبی) استفاده میشود.
پیشگیری از کم شدن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس)
در بیماری های ناشناخته مانند الیگوهیدامینوس، معمولا امکان پیشگیری وجود ندارد. با این وجود، میتوان اقداماتی را برای کاهش خطر بروز (الیگوهیدرامنیوس) انجام داد:
- بهتر است قبل از مصرف هر نوع دارو یا مکملهای ویتامینه و گیاهی حتما با پزشک مشورت شود.
- استفاده از رژیم غذایی سالم مخصوصا برای مادران مبتلا به دیابت
- نوشیدن مایعات به اندازه کافی برای جلوگیری از کم آبی ورزش منظم
- ترک سیگار
- مراجعه به پزشک برای انجام معاینات و بررسیهای منظم به منظور تشخیص هر گونه اختلال جنینی احتمالی
درمان کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس)
در مورد بارداری های سالم، در صورت بروز الیگوهیدرامنیوس خفیف در مراحل پایانی بارداری، هیچ درمان خاصی لازم نیست. در این شرایط، پزشک میزان ضربان قلب جنین، رشد ریه و همچنین حرکات جنین را با استفاده از سونوگرافی و سایر روش های تشخیصی مشابه کنترل میکند. اگر الیگوهیدرامنیوس در آخرین مراحل بارداری رخ دهد، زایمان مناسبترین گزینه برای مدیریت مشکل کمآبی جنین است. در خصوص کم آبی شدیدتر پیش از موعد ممکن است اقدامات زیر لازم باشد:
تزریق آب دور جنین (آمنیواینفیوژن)
تزریق محلول کلرید سدیم (درجه حرارت اتاق) به کیسۀ آمنیوتیک با استفاده از کاتتر داخل رحمی برای حفظ سطح مایعات آمنیوتیک در حالت طبیعی را آمنیواینفیوژن (تزریق آب دور جنین) میگویند.
رفع انسداد موقت مجاری ادراری جنین (شانت وزیکو- آمنیوتیک):
در مواردی که اوروپاتی انسدادی (انسداد مجاری ادراری) جنین موجب کاهش مایع آمنیوتیک میشود، سعی برآن است که ادرار جنین به رحم منتقل شود. شانت وزیکو- آمنیوتیک در کنترل سطح مایع آمنیوتیک پایین بسیار موثر است؛ اما در خصوص اثربخشی آن در حفظ عملکرد سیستم کلیوی و ریوی هنوز تردید وجود دارد.
تزریق مایع:
در این روش تزریق مایع از طریق آمنیوسنتز قبل از زایمان انجام میشود. اگرچه علیرغم تزریق، ظرف مدت چند هفته شرایط دوباره به حالت اول باز میگردد و افزایش آب دور جنین موقتی است اما به پزشک کمک میکند تا آناتومی جنین را بهتر بشناسد و در صورت کاهش احتمالی مقدار آب دور جنین در آینده بتواند عملکرد بهتری داشته باشد.
آبرسانی به مادر:
با استفاده از سرم و مصرف نوشیدنی خوراکی، بدن مادر باردار به افزایش سطوح مایع آمنیوتیک کمک خواهد کرد. بنابراین پزشک مصرف زیاد مایعات را به مادر باردار پیشنهاد خواهد کرد.
استراحت مطلق:
استراحت مطلقمادر در راستای آبرسانی و مصرف مناسب مایعات، با افزایش فضای داخل عروقی در رحم به تولید مایع آمنیوتیک کمک میکند.
خاتمه دادن به بارداری:
اگر کمبود آب دور جنین شدید بوده و در سه ماهه اول بارداری رخ دهد، بهتر است بارداری با نظر پزشک خاتمه یابد.
عوارض دیگر کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس)
- هیپوپلازی (رشد کم کل یا بخشی از یک اندام) ریه
- سندرم باند (نوار) آمنیونی، در این بیماری نواری متشکل از بافت پوششی کیسه آمنیونی به دور اندام‌های جنین می‌پیچد.
- سندرم فشرده سازی جنین
- افزایش خطر ابتلا به عفونت های جنینی در مواردی که پردۀ آمنیوتیک به مدت طولانی پاره شده باشد.
درمان کم بودن مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس)
طول درمان و وضعیت بهبودی بیماری به مرحله بارداری که طی آن برای نخستین بار مایع دور جنین کم میشود، بستگی دارد. متاسفانه اگر در اوایل دوران بارداری اتفاق بیفتد، شانس بهبود بسیار کم است. در 80 تا 90 درصد مواردی که اولیگوهیدرانیوس در سه ماهه دوم تشخیص داده شود، جنین از بین میرود. احتمال عود کم آبی دور جنین در بارداری های بعدی به دلایل زمینه ساز بستگی دارد.
مطالعه بیشتر :
1- کاهش مایع آمنیوتیک قابل درمان است؟
2- مایع آمنیوتیک چیست و چه وظایفی دارد؟
