کم خونی و فقر آهن در مادران باردار

کم خونی در بارداری

بسیاری از مادران در دوران بارداری بیشتر از هر زمان دیگری احساس خستگی می‌کنند به همین دلیل ترجیح می دهند بیشتر بخوابند و استراحت کنند و فارغ از هر کاری با خیال راحت مجله‌ای ورق بزنند. کرختی، سستی و خستگی زیاد در دوران بارداری تا حدی طبیعی است، اما وقتی با علایم دیگری مثل تپش قلب، رنگ پریدگی همراه شود می‌تواند علامت  کمبود نوعی عنصر ضروری در بدن باشد. کمبودی که نه تنها به شما بلکه به جنین تان نیز آسیب می‌زند.

آمارها نشان می‌دهد 10 درصد بانوان به کم خونی یا آنمی (به انگلیسی: Anemia) و فقر آهن مبتلا هستند. البته در بانوان باردار اين رقم بالاتر است، زيرا جنين براي رشد خود از مخازن آهن بدن مادر استفاده می‌کند و همين مساله باعث كم‌خوني و فقر آهن در بارداری می شود. هرچند بروز كم‌ خونی در اوايل بارداري مساله‌اي نادر است، اما از هفته هشتم بارداری در سه ماهه اول بارداری به بعد يعني زماني كه ميزان حجم خون در جريان بدنتان افزايش مي‌يابد و ميزان نياز بدن به آهن براي توليد گلبول‌هاي قرمز و اکسیژن رسانی بيشتر افزایش می‌یابد.

علت كم‌خونی در بارداری

كم‌ خونی مي‌تواند به دليل كمبود ويتامين B 12 يا اسيدفوليک و يا برخي بيماري‌هاي حاد باشد، ولي رايج‌ترين دليل كم‌ خونی فقر آهن است. آهن، یک ماده معدنی و مینرال است كه در توليد هموگلوبين نقش دارد. هموگلوبين پروتئيني است كه در ساختمان گلبول‌هاي قرمز وجود دارد و به اكسيژن رسانی از ريه به بافت‌های بدن كمك مي‌كند و مسلماً در دوران بارداری نقشی ویژه در رشد جنين و جفت به عهده دارد. علت و دلایل اصلی بروز کم خونی در بارداری عبارتند از:

• تغذیه نامناسب
• مصرف نکردن موادغذايي غني از آهن
• مصرف زياد چاي يا قهوه
• اهداي مداوم خون (3 بار يا بيشتر در طول سال)
• مصرف مداوم برخي داروها مثل آسپيرين يا داروهاي ضدالتهاب
• از دست دادن خون به واسطه خونريزي 
• خونريزي‌هاي ماهانه و قاعدگی شديد
• هموروييد شديد
• بارداری با فاصله کم از زایمان قبلی  

علایم كم‌ خونی در حاملگی

كم‌خوني خفیف در دوران بارداری بدون نشانه و علامت است و تنها با یک آزمایش خون مشخص می‌شود. از علايم کم خونی مي‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رنگ‌ پريدگی
• خستگی
• سرگيجه
• حالت تهوع
• تنگی نفس
• تنفس سریع
• افزايش ضربان قلب

کم خونی در بارداری چه عوارضی دارد؟

فقر آهن و كم‌ خونی در بارداری در حد متوسط مي‌تواند باعث زايمان زودرس، وزن پایین جنين و حتي مرگ درون رحمی شود. فقر آهن در صورتي‌كه شديد باشد مي‌تواند باعث عقب‌ ماندگی رشد جنين در رحم و كاهش ذخاير آهن جنين شود و عوارض مغزي به دنبال داشته باشد.

تحقيقات پژوهشگران سوئدي نشان داده تعداد بانوانی‌كه مكمل آهن و ويتامين مصرف مي‌كنند و دچار زایمان زودرس قبل از 38 هفته می‌شوند  تنها 9-6 درصد است. درحالي كه اين ميزان در ميان آنانیکه مكمل آهن مصرف نمي‌كنند  11 تا 13 درصد است.

برای کم خونی در بارداری چه باید کرد؟

بدن به طور طبيعي روزانه به 1 تا 4 ميلي‌گرم آهن نياز دارد. مواد غذايي روزانه ما حدوداً 10 تا 20 ميلي‌گرم آهن به بدن مي‌رسانند که حدود 5 تا 10 درصد آن جذب بدن مي‌شود. در طول باردراي نياز بدن به آهن بيشتر است، قبل در سه ماهه اول بارداری روزانه به حدود 5 ميلي‌گرم و در سه ماهه دوم و سوم بارداری به 10 ميلي‌گرم مي‌رسد. 90 درصد بانوان ميزان آهن مورد نيازشان را دريافت نمي‌كنند و 10 درصد آنها به دلایل مختلف دچار كم‌خوني هستند.

غلظت هموگلوبين در حالت طبيعي براي بانوان حدود 5/11 تا 16 گرم در 100 ميلي‌ليتر است. غلظت كمتر از 10 گرم در 100 ميلي‌ليتر علامت کم خونی است و مي‌تواند باعث سردرد، خستگي و بی حالی شود. غلظت زير 8 گرم در 100 ميلي‌ليتر نشانه کم خونی‌های بسیار شدید است و عوارض غیر قابل جبرانی به همراه دارد.

برای کم خونی در بارداری چه بخوریم؟

اگر هنوز باردار نیستید و به كم‌خوني مبتلا هستید، بهتر است قبل از اقدام به بارداری دليل آن را بیابید و براي درمان آن اقدام كنید. زیرا پیش از بارداری می‌توان با مصرف مواد غذایی غنی از آهن و مکمل آهن زیر نظر پزشک فقر آهن را جبران کرد.

اما اگر دچار فقر آهن هستید و ناخواسته باردار شده‌اید، هرگز در سه ماهه اول بارداری مکمل آهن مصرف نکنید. این موضوع را با پزشکتان در میان بگذارید تا شما را راهنمایی کند. فراموش نکنید که توصیه و تجویز پزشک بر تمامی اطلاعات اینترنتی اولویت دارد. 

بانوان باردار در 6 ماه آخر بارداري روزانه به 22 تا 36 ميلي‌گرم آهن نياز دارند.

مواد غذایی زیر منابع طبیعی آهن هستند:

• گوشت قرمز و سفید
• تخم‌مرغ
• لوبیا سفید
• جگر گاو (نباید در بارداری بیش از حد مصرف شود)
• عدس
• نخود
• کشمش
• سیب زمینی
• ماهي
• جعفري
• مغزدانه‌ها، مانند بادام هندی، گردو، فندق
• ميوه‌هاي خشك
• اسفناج
• گوجه فرنگی

معمولاً فقر آهن با مصرف متعادل موادغذايي جبران مي‌شود و در صورت لزوم پزشك مكمل تجويز می‌كند.

براي  جذب بهتر آهن در بارداری چه بخوریم؟

• در كنار گوشت مقداري سبزيجات غني از آهن مانند اسفناج و گوجه فرنگی مصرف كنيد.
• در كنار مصرف مداد غذایی حاوی آهن از مكمل ویتامین C يا غذاهای حاوی  ويتامين C مانند آب پرتقال و لیمو ترش استفاده كنيد.
• در كنار غذا مكمل آهن بخوريد.
• از مصرف مواد غذايي دافع آهن مثل چاي، قهوه، شير، فيبرها، پروتئين و سويا خودداري كنيد.

درمان کم خونی در بارداری در طب سنتی

• کنجد

یکی از روش های درمانی در طب سنتی برای درمان کم خونی مصرف کنجد است، کنجد سرشار از آهن است، به همین دلیل درمان بسیار خوبی برای کم خونی به شمار می رود.

• افسنتین

افسنتین، گیاهی است شفابخش که هم به طور وحشی می روید و هم آن را کشت می کنند و براحتی می توانید آن را از عطاری ها تهیه کنید. 5 تا 66 گرم از برگ این گیاه را در یک لیتر آب جوش بریزید و چند دقیقه آن را بجوشانید و بعد بگذارید خنک شود و میل کنید. 

مطالب بیشتر:

1. راهنمای تغذیه سالم در دوران بارداری!

2. به اندازه کافی آهن دریافت می کنید؟