تشخیص کم خونی در بارداری
یکی از مشکلاتی که افزایش حجم خون مادر در دوران بارداری ایجاد می کند کاهش تعداد گلبول های قرمز یا هموگلوبین خون است که منجر به کم خونی مادر در این دوران می شود، فقر آهن، فقر ویتامین B9 و کمبود ویتامین B12 عاملان اصلی کم خونی هستند،
تاثیر کم خونی در بارداری
فرهنگ لغت پزشکی، کم خونی را نوعی بیماری تعریف می کند که در آن تعداد گلبول های قرمز یا هموگلوبین خون کم می شود، نام پزشکی کم خونی، آنمی (به انگلیسی: Anemia) است. هموگلوبین نوعی پروتئین غنی از آهن و دلیل قرمزی رنگ خون است. سلول های قرمز از طریق همین پروتئین غنی از آهن (هموگلوبین)، اکسیژن را از ریه ها به سایر قسمت های بدن می رسانند.
در دوران بارداری، برای تامین رشد و نمو جنین باید خون بیشتری در بدن مادر باردار تولید شود، بنابراین رژیم غذایی شما باید غنی از مواد مغذی مختلف مانند آهن، اسید فولیک و ویتامین B12 باشد، در اثر فقدان این مواد، بدن قادر به تولید مقدار گلبول قرمز مورد نیاز خود نخواهد بود.
کم خونی خفیف در میان بانوان شایع است، اما اگر سطح هموگلوبین در مادران باردار خیلی پایین باشد، با عوارض بسیاری مانند زایمان زودرس، افسردگی پس از زایمان، تولد نوزاد با وزن پایین یا نوزاد مبتلا به کم خونی همراه خواهد بود. این عارضه در کودکان موجب تاخیر در رشد می گردد. کم خونی می تواند از مادر به جنین انتقال پیدا کند.اگر مادر در دوران بارداری به هر دلیلی خون زیادی از دست بدهد، انتقال و تزریق خون لازم است.
انواع کم خونی در بارداری
- کم خونی فقر آهن: کم خونی فقر آهن شایعترین نوع کم خونی در مادران باردار است. این اتفاق زمانی رخ می دهد که بدن مقدار کافی آهن برای تولید هموگلوبین کافی ندارد. ضعف تنفس و خستگی شدید از علائم این کمبود است.
- کم خونی فقر فولات: فولات یا اسید فولیک همان ویتامین B9 است که در بسیاری از غذاها به مقادیر کم یافت می شود و نقش مهمی در رشد کلی بدن و سلامت نخاع و مغز جنین دارد. کمبود فولات منجر به کم خونی مگالوبلاستیکی (به انگلیسی: Megaloblastic anemia) و برخی نقایص مادرزادی مانند اسپینا بیفیدا (اختلال لوله عصبی) یا وزن کم هنگام تولد می شود.
کم خونی مگالوبلاستیک یک گروه از اختلالات هتروژینوس (ناهمگن) با ویژگی های مورفولوژیکی یکسان یعنی سلول های بزرگ با نقص بلوغ هسته هستند. در این سلول ها بلوغ هسته نسبت به سیتوپلاسم تاخیر دارد. سلول هایی که در مغز استخوان و اسمیرهای محیطی زیر میکروسکوپ قابل مشاهده هستند، مگالوبلاست (Megaloblast) نامیده می شوند. تغییرات مگالوبلاستیک در سلول هایی اتفاق می افتد که به سرعت تقسیم می شوند مانند سلولهای خونی و سلولهای گوارشی. ناهنجاری های مگالوبلاستیکی به دلیل اختلال در سنتز DNA و سنتز کمتر پروتئین RNA ایجاد می گردند.
- کم خونی فقر ویتامین B12: کمبود ویتامین B12 در بدن منجر به تشکیل ضعیف گلبول های خونی می شود. در شرایطی مانند بارداری که کل بدن دستخوش تغییرات چشمگیری می شود، مقدار مناسب این ویتامین حیاتی، لازم و ضروری است. کم خونی ناشی از فقدان ویتامین B12 منجر به بروز زایمان زودرس خواهد شد. کمبود ویتامین B12 و اسید فولیک علت عمده کم خونی مگالوبلاستیک یا ماکروسیتیک هستند. ویتامین B12 با ویتامین های محلول در آب که در کبد ذخیره می شوند، تفاوت دارد. ویتامین B12 در مسیر خود تا دستگاه گوارش حفاظت شده و در قسمت انتهایی روده کوچک) با نامناحیه ایلئوم جذب می شود.
میزان هموگلوبین در بارداری:
سه ماهه بارداری | هموگلوبین (گرم/دسیلیتر) | هماتوکرین (%) |
ماه اول، دوم و سوم | 11> | <33 |
ماه چهارم، پنجم و ششم | 5/10> | <32 |
ماه هفتم، هشتم و نهم | 11> | <33 |
علت کم خونی در بارداری
چرا اکثر مادران در دوران بارداری دچار کم خونی می شوند؟
1- رقیق شدن خون عامل اصلی ابتلا به کم خونی در دوران بارداری است. از نظر فیزیولوژیک، افزایش حجم پلاسمای خون منجر به کاهش هماتوکریت (مقدار گلبول قرمز) و هیپوناترمی (کم سدیمی خون) می شود، به این ترتیب غلظت هموگلوبین کاهش مییابد. پلاسما وظیفۀ انتقال مواد مغذی و اکسیژن به جنین را بر عهده دارد. افزایش بیش از حد پلاسما، گلبول قرمز را در بدن تا 5/10 گرم بر دسی لیتر کاهش میدهد. در نتیجه کم خونی طبیعی در دوران بارداری بروز میکند.
2- رژیم غذایی ضعیف و فاقد آهن و مواد مغذی یکی دیگر از دلایل بروز کمخونی در مادران باردار محسوب میشود، این رژیم ها نمی توانند نیازهای رشد و نمو جنین را تامین کنند.
3- خونریزی های ناشی از هموروئید، زخم معده، هموفیلی یا عفونت های انگلی روده ای می تواند سطح هموگلوبین را کاهش دهد.
4- اگر خونریزی قاعدگی قبل از بارداری شدید باشد، احتمال ابتلا به کم خونی (آنمی) وجود دارد. وضعیت فیزیولوژیک در دوران بارداری که مادر یک جنین در حال رشد را حمل می کند، میتواند باعث کم خونی شود.
5- اگر فاصله بین دو بارداری کم باشد، خطر ابتلا به کم خونی افزایش می یابد، زیرا مادر هنوز به طور کامل سلامتی خود را بدست نیاورده و بدن او به شرایط عادی بازنگشته است.
6- بارداری چندقلویی : خطر کمخونی در بارداری های چندقلویی بیشتر است.
آزمایش تشخیص کم خونی در بارداری:
پزشک در دوران بارداری برای تشخیص بیماریکم خونی مادر، آزمایش خون تجویز می کند. این آزمایش، عبارتست از:
- تست هموگلوبین: مقدار هموگلوبین یا پروتئین غنی از آهن در این آزمایش تعیین می شود. هموگلوبین وظیفه انتقال اکسیژن را از ریه ها به سایر بافتهای بدن بر عهده دارد.
- تست هماتوکریت: درصد گلبول های قرمز را در یک نمونه خون اندازه گیری می کند. اگر سطح هموگلوبین و هماتوکریت پائین باشد، قطعاً کم خونی فقر آهن وجود دارد، لذا پزشک آزمایش های بیشتری را برای بررسی علت واقعی آنمی انجام خواهد داد.
حتی اگر کم خونی در سه ماهه اول بارداری تشخیص داده نشود، بهتر است آزمایش های دیگری در سه ماهه دوم و سوم بارداری برای بررسی انجام پذیرد. تشخیص کم خونی و کنترل شمارش خون در بارداری اهمیت به سزایی دارد.
چگونه از کم خونی در بارداری جلوگیری کنیم؟
برای پیشگیری و جلوگیری از کم خونی در دوران بارداری، باید به اندازه کافی آهن دریافت کنید. با افزایش 20-30 درصدی حجم خون در بدن نیاز به آهن و ویتامین نیز برای تولید هموگلوبین افزایش می یابد. آنمی و کم خونی باعث افزایش میزان خونریزی در هنگام زایمان شده و لذا ایمنی بدن مادر برای مبارزه با عفونتها کاهش می یابد. شما می توانید روز خود را با یک صبحانه سالم از غلات غنی شده با آهن و یک لیوان آب پرتقال شروع کنید.
رژیم غذایی شما باید شامل سه قاشق غذاخوری گوشت بدون استخوان، مرغ و ماهی، سبزیجات برگ تیره مانند اسفناج، کلم بروکلی و کلم، حبوبات مانند لوبیا و عدس، کشک، آجیل، دانه ها و تخم مرغ باشد. اینها منابع غنی از آهن هستند. برای اینکه بدن بتواند آهن را جذب کند، باید مقادیر کافی ویتامین C در اختیار داشته باشد.
بنابراین استفاده از گوجه فرنگی، کیوی، مرکبات، آب میوه و فلفل دلمه ای در برنامه غذایی لازم است. به غیر از ویتامین C و آهن، اسید فولیک نیز باید مصرف شود. بنابراین قرص های ویتامین مکمل بارداری باید حاوی اسید فولیک و آهن نیز باشند. گیاهخواران باید درباره مصرف مکمل ویتامین B12 به هنگام بارداری و شیردهی با پزشک معالج مشورت کنند. بهتر است قبل از اقدام به بارداری اقدامات لازم برای بررسی بیماری کم خونی فقر آهن در دوران بارداری برنامه ریزی صورت گیرد.
