هیدروسفالی، تجمع آب درون مغز

هیدروسفالی Hydrocephalus چیست؟

هیدروسفالی عارضه ای است که در آن مایع مغزی نخاعی درون بطن ها و حفرات مغزی تجمع پیدا کرده و سبب تورم بافت مغز می شود. یکی از نتایج این تورم، آسیب به بافت مغز است که می تواند سبب اختلالات تکاملی، فیزیکی و ذهنی شود. برای جلوگیری از ایجاد مشکلات جدی، باید هرچه سریع تر این مشکل را برطرف کرد.

عمدتاً هیدروسفالی در نوزادان، کودکان و بزرگسالان بالای 60 سال رخ می دهد. بر اساس آمار اعلام شده توسط انجمن مغز و اعصاب امریکا، یک تا 2 نوزاد از هر 1000 تولد به هیدروسفالی مبتلا هستند.

علت ایجاد هیدروسفالی چیست؟

در شرایط نرمال، مایع مغزی نخاعی درون کانالها، بطن ها و حفرات مغزی وجود دارد و گردش می کند، اگر مقدار این مایع به طور غیر طبیعی افزایش پیدا کند و یا بخشی از مسیر های حرکتی آن مسدود شود و این مایع در پشت انسداد تجمع پیدا کند، هیدروسفالی بروز خواهد کرد.

شرایطی که منجر به افزایش مقدار مایع مغزی نخاعی می شود شامل:

• کاهش توانایی عروق جذب کننده ی این مایع.
• تولید بیش از اندازه ی مایع مغزی نخاعی توسط شبکه ی کوروئید.

تجمع این مایع سبب ایجاد فشار بیش از حد و تورم مغزی، درنتیجه آسیب به بافت مغز خواهد شد.

علت هیدروسفال شدن جنین

در برخی موارد جنین دچار هیدروسفالی می شود که علت آن می تواند یکی از موارد زیر باشد:

• نقایص عصبی در دوران جنینی مانند باز بودن کانال نخاعی
• مشکلات ژنتیکی
• ابتلا به برخی عفونت ها در دوران بارداری مانند سرخجه

علت ایجاد هیدروسفالی در کودکان

از علل ابتلا به هیدروسفالی در کودکان و می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابتلا به عفونت های دستگاه عصبی مرکزی مانند مننژیت Meningitis
• خون ریزی مغزی در مدت کوتاهی بعد از زایمان خصوصاً در نوزادان نارس
• آسیب هایی که قبل، حین و پس از زایمان به دستگاه عصبی و نواحی مرتبط با آن وارد شده است.
• ضربه به سر
• تومور های دستگاه عصبی مرکزی

تشخیص نشانه های هیدروسفالی

از آنجا که هیدروسفالی سبب ایجاد آسیب های مغزی جدی و دائمی می شود، تشخیص به موقع نشانه های آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. گرچه هیدروسفالی بیشتر در نوزادان و کودکان رخ می دهد، اما احتمال بروز آن در هر سنی وجود دارد.

نشانه های هیدروسفالی در نوزادان:

• برجسته شدن ملاج ها (نقاط نرمی که مابین استخوان های سر نوزاد است)
• افزایش سریع اندازه ی دور سر نوزاد
• صرع
• خستگی شدید
• استفراغ
• خواب آلودگی شدید
• بی اشتهایی
• ضعف عضلانی

نشانه های هیدروسفالی در کودکان و بزرگسالان:

• تغییرات شخصیتی
• تغییر در ساختار صورت
• انحراف چشم ها
• سردرد
• انقباضات عضلانی
• تاخیر در رشد
• خواب آلودگی شدید
• عدم هماهنگی
• تحریک پذیری
• عدم توانایی در کنترل مثانه
• سر بزرگتر از حد معمول
• مشکل در به خواب رفتن و بیدار شدن
• تهوع و استفراغ
• صرع
• اختلال در تمرکز کردن

علائم هیدروسفالی در افراد میانسال

• سردرد مزمن
• از دست دادن هماهنگی در حرکات
• مشکل هنگام راه رفتن
• مشکل در تخلیه و کنترل مثانه
• مشکلات بینایی
• ضعف حافظه
• مشکل در تمرکز کردن

هیدروسفالی چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشک معالج پس از انجام معاینه ی فیزیکی و بررسی هر یک از علائم مربوط به هیدروسفالی در چشم ها، دور سر، حرکات و ... وجود یا عدم وجود هیدروسفالی را مشخص خواهد کرد. سپس با کمک تصاویر سونوگرافی ساختار مغز بررسی می شود تا وجود هرگونه مشکل به موقع تشخیص داده شود. سایر تست های کمک کننده در این زمینه MRI و CT اسکن می باشد.

هیدروسفالی چگونه درمان می شود؟

اگر هیدروسفالی درمان نشود، ممکن است که کشنده باشد. با کمک درمان به موقع می توان از آسیب بافت مغز جلوگیری کرد. هدف از درمان برگرداندن مایع مغزی نخاعی به مقدار و فشار نرمال است. روش های درمانی آن شامل:

• شانت (Shunt) گذاری 

شنت یا شانت یک وسیله مانند لوله همراه با دریچه است که پس از کارگذاری در مکان مناسب، جریان مایع مغزی نخاعی را در جهت مناسب هدایت می کند و فشار آن را کاهش می دهد. پزشک معالج یک سر شنت را در مغز و سر دیگر آن را در حفره ی قفسه ی سینه و یا حفره ی شکم کار می گذارد، به این ترتیب مایع اضافی تخلیه شده و فشار کاهش خواهد یافت. محل و کارکرد مناسب شنت باید مرتباً توسط پزشک چک شود.

• ونتریکولوستومی

این روش شامل ایجاد سوراخ در پایین بطن های مغزی و یا بین آنهاست تا مایع مغزی نخاعی بتواند به درستی جریان یابد.

پیش آگهی نوزادان دچار هیدروسفالی چگونه است؟

پیش آگهی افراد دچار هیدروسفالی به شدت بیماری و علائم آن بستگی دارد. برخی از کودکان دچار مشکلات مغزی مادام العمر می شوند که در تمام عمر نیاز به انواع روش های حمایتی مانند گفتار درمانی، حرکت درمانی و ... خواهند داشت.

درصورت تشخیص به موقع و انجام اقدامات درمانی درست می توان از ایجاد  آسیب های دائمی جلوگیری کرد.

جلوگیری از ایجاد هیدروسفالی

گرچه نمی توان مانع از ایجاد هیدروسفالی شد، اما می توان عوارض آن را کاهش داد.

با دریافت مراقبت های مناسب در طی دوران بارداری از زایمان زودرس که یکی از عوارض مهم آن هیدروسفالی جنین است، جلوگیری کنید.

قبل از بارداری واکسیناسیون خود را کامل کنید. به این ترتیب مانع از ابتلا به عفونت هایی می شوید که سبب ایجاد هیدروسفالی در جنین می شوند. در صورت ابتلا به عفونت هایی مانند سرخجه، به طور منظم وضعیت سلامت جنین و نوزاد خود را بررسی کنید.