نقش بازی در رشد و آموزش کودکان از بهبود خلاقیت تا سلامت جسمانی و ...

 اهمیت بازی برای کودکان

امروزه برنامه ریزی در زندگی کودکان پر رنگ تر از گذشته صورت می گیرد و جایی برای بازی و اوقات فراغت باقی نمانده است. والدین حتی برای کودکان بسیار کم سن و سال هم برنامه های آموزشی و ورزشی تدارک می بینند تا وقتی به سن مدرسه رسیدند و زمان آن رسید که در رقابت ها شرکت کنند، از آمادگی کافی برخوردار باشند.

و هنگامی که کودکان به سن مدرسه می رسند، همان اوقات فراغت کم هم از آنان سلب می شود. از بچه ها انتظار می رود که سریع تر و بیشتر از گذشته بیاموزند. تکالیف بیشتر از جانب مدرسه برای کسب نمرات بالاتر در آزمون های تحصیلی موجب شده است که دیگر وقتی برای تفریح و بازی باقی نماند، گویی دانش آموز باید تمام وقت خود را وقف یادگیری کند.

در برخی مدارس، دانش آموزان هر روز حدود دو ساعت برای رفت و برگشت به مدرسه در راه هستند. می توان 5 روز در هفته از همین زمان برای بازی و تفریح استفاده کرد. فعالیت های فوق برنامه مانند ورزش و باشگاه های مختلف نیز بیش از گذشته جلوه رقابتی به خود گرفته اند به خصوص اگر بچه ها بخواهند به سطوح بالایی دست یابند، به تمرین بیشتری نیاز دارند.

برنامه های بعد از مدرسه نیز مختص کودکان کلید بدست (کودکانی که به دلیل مشغله والدین به تنهایی از مدرسه به منزل باز می گردند و تا زمان بازگشت پدر و مادر تنها هستند) و آن عده که با تکالیف مدرسه مشکل دارند، اجرا می شود.

برخی پژوهشها نشان داده اند به دلیل پیشرفت فناوری و فشار تکالیف مدرسه دانش آموزان فقط 4 ساعت در هفته می توانند بازی کنند.

کودکان با بازی کردن اجتماعی شدن را می آموزند

با کاهش زمان بازی، کودکان مزایای عاطفی، اجتماعی، جسمی و شناختی بازی را از دست می دهند در واقع بازی بر رشد عصب شناختی کودک تاثیر به سزایی دارد. بازی مستقل (انفرادی) به کشف تخیلات کودک کمک می کند، به همین میزان بازی با همسالان نیز بسیار مهم است. کودک در بازی با سایر همسالان از مزایای بسیاری بهره مند شده و مهارت های ارزشمندی همچون اجتماعی شدن و حل اختلاف را می آموزد که فقط در زمان فراغت و بازی می توان آموخت.

پیامدهای منفی اجتناب از بازی

اگر کودک زمانی برای بازی نداشته باشد با عواقب منفی چون اضطراب و احساس ناراحتی دائمی مواجه خواهد شد. در دهه های اخیر آمار اضطراب و افسردگی رو به افزایش بوده و به شدت بر سلامت و شادابی کودکان تأثیرگذار است، در واقع می توان گفت کودکان به همین دلیل نسبت به اطرافیان خشونت می ورزند.

نقش بازی در رشد و آموزش کودکان

کودک با بازی کردن مهارت های متفاوتی بدست آورده و شخصیت کاملی کسب می کند، 10 فایده بازی کردن عبارتند از:

بهبود و پرورش خلاقیت

زمان بازی برای کودک به منزله زمانی برای تخیل و خلاقیت است. وقتی کودک در حیاط خلوت با گِل سفالگری گلدان درست می کند یا با کله معلق زدن به محدودیت توانایی جسمی خود پی می برد، در واقع فرصتی برای پرورش خلاقیت به او داده می شود. اگر انسانهای خلاقی چون توماس ادیسون، مارک تواین و سایر افرادی که جهان را به گونه ای دیگر تغییر دادند، نبودند اکنون بشریت در چه جایگاهی قرار داشت؟

توسعه مهارت های زبانی و دامنه لغات

کودکان به ویژه در سنین پیش از دبستان می توانند با شرکت در بازی های نمایشی و البته سایر اشکال بازی توانایی سخن گفتن و فهم کلمات را بدست آورند. بودن در کنار سایر کودکان و همسالان به افزایش دامنه لغت و زبان کودک کمک می کند. کودکان دوست دارند لغات و عبارتهای جدید را از یکدیگر بیاموزند.

افزایش شادی و نشاط کودک

شاید برای برخی والدین کشف استعدادها و توانایی های هوشی کودکان چندان مهم نباشد اما قطعا شادمانی و نشاط کودک از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. بازی موجب شادمانی و نشاط کودکان خواهد شد. آنها از بازی های مورد علاقه خود، واکاوی اسباب بازی های جدید و قایم موشک بازی در حیاط لذت فراوان می برند. شادی و شادمانی هدیه دوران کودکی برای بچه هاست، نباید این احساس را در کودکان دست کم گرفت. اگر کودک زمینه درستی از احساس شادی و خوشبختی نداشته باشد، در دوران بزرگسالی نیز هیچگاه آن را به خوبی حس نخواهد کرد.

غلبه بر استرس

کودکان هرچقدر که بزرگ تر می شوند با رویدادهای مختلفی از جمله فشار همسالان، مسائل عاطفی و دوستانه و نیز استرس درس و نمره مواجه هستند. بازی به آنها می آموزد که چگونه با فشارهای متفاوت و انواع استرس کنار بیایند و دوباره تعادل را در زندگی شخصی خود برقرار سازند. با کسب این هنر و مهارت آنها همواره در زندگی قادر خواهند بود تا راهی سازنده و سالم برای غلبه بر استرس بیابند.

سلامت جسمانی بیشتر

کودک از هیچ راهی غیر از بازی به فعالیت فیزیکی دست نمی یابد. تمامی حرکاتی که او در بازی انجام می دهد، او را قوی تر کرده، بر تحمل او افزوده و رشد مهارت حرکتی را در او تقویت می کند. فعالیت جسمی چه برای کودکان و چه بزرگسالان موجب می شود تا شب هنگام خواب راحت تر و بهتری داشته باشند.

اجتماعی تر شدن کودکان

اگر کودک در کنار سایر همسالان خود باشد و با آنها بازی کند، مهارت های اجتماعی بهتری کسب خواهد کرد. بازی محیطی شاد، به دور از داوری و قضاوت فراهم می کند که کودک می تواند در آن داد و ستدهای لازم برای برقراری یک ارتباط درست را بیاموزد.  بودن در کنار سایر همسالان، حتی اگر تعامل مستقیمی بین آنها برقرار نگردد، به نفع کودک است.

ایجاد اعتماد به نفس

کسب پیروزی در چالش ها و دستیابی به موفقیت موجب می شود که کودک خود را در نقش یک ستاره راک ببیند. هیچ کاری برای کودک به آن اندازه که در نظرش جلوه می کند، ارزشمند یا بی ارزش نیست. وقتی کودک یاد می گیرد که در استخر روی دستهایش بایستد، در زمین بازی روی میله بارفیکس حرکت کند و یا با خطرپذیری به خواسته هایش برسد، خود تقویتی برای اعتماد به نفس اوست.

علاوه بر چالشهای فیزیکی، رشد خلاقیت و یادگیری مهارت حل اختلاف موجب تقویت اعتماد به نفس در کودکان خواهد شد. آنها می دانند که نوع چالش مهم نیست بلکه تنها این مهم است که می توانند از فرصت استفاده کرده و از عهده مشکل برآیند.

کمک به بیان احساسات

اگر کودک خوشحال، غمگین یا ترسیده باشد، بازی به او امکان می دهد تا بتواند احساسات خود را ابراز کند. کودکان در یک بازی تخیلی خشم خود را بروز می دهند و همین امر موجب آرامش و حس بهتری خواهد شد. بازی در هر سنی به کودک کمک می کند تا با احساسات و عواطف خود مواجه شود. بازی بهترین راهی است که به کودک می آموزد چگونه افکار و احساس خود را باور کند و راهی سازنده برای رویارویی با آن بیابد.

کشف علایق و خواسته ها

یکی از جذابیت های بازی این است که کودک می تواند علایق خود را دنبال کند. همه کارهای کودک در بازی به انتخاب خود اوست، اگر او می خواهد برس موهایش را مانند یک میکروفن در دست بگیرد، آواز بخواند و وانمود کند که یک ستاره راک است یا همانند فضانوردی به نظر برسد که به فضا می رود، اینها همه به انتخاب خود او صورت می گیرد. بازی فضایی امن برای کشف علایق کودک فراهم می آورد. برخی از این علایق تمام طول عمر ادامه می یابند و برخی دیگر به مرور زمان فروکش می کنند.

 مراحل مختلف بازی با توجه به سن کودک

بازی نیز مانند هر چیز دیگری در زندگی، مراحل مختلف دارد و با توجه به سن کودک تغییر می کند.

بازی خالی : کودکان از بدو تولد تا سه ماهگی اینگونه بازی می کنند. این بازی ها بسیار ساده شبیه به لگد زدن یا نگاه کردن به کف پا هستند. اگر از بیرون به او نگاه کنید اصلا به نظر نمی رسد که در حال بازی کردن باشد. رفتار او بیشتر شبیه به حرکات بی هدف است اما همین حرکات بازی محسوب می شود و در بازی های بعدی او موثر خواهد بود.

بازی مستقل یا انفرادی : کودکان از بدو تولد تا دو سالگی به طور مستقل بازی می کنند و این نوع بازی را بسیار دوست دارند. در این بازی، همانطور که از نامش بر می آید، کودک به تنهایی بازی می کند. این نوع بازی مناسب کودکان خجالتی و خردسالانی است که توانایی برقراری ارتباط در آنها رشد نکرده است. اینکه کودک یاد بگیرد چگونه خود را سرگرم کند، مهارت مهمی است که این بازی به او خواهد آموخت. مسلما شما هم نمی خواهید فرزندتان برای سرگرم شدن دائما به دیگران وابسته باشد، بلکه انتظار دارید که خود بتواند به تنهایی بازی کرده و از عهده این کار برآید.

رفتار تماشاگر/ ناظر : این نوع بازی از حدود 2 سالگی شروع می شود و می تواند تا مدتها ادامه یابد. در اینجا کودک بازی سایر کودکان را بدون مشارکت، تماشا می کند. این راهی برای مشاهده رویدادها و یادگیری از طریق مشاهده است.

گاهی اوقات سوالاتی در ذهن کودک شکل می گیرد و او مشتاقانه می خواهد از اتفاقات پیرامون خود آگاه شود، اما انگیزه ای برای مشارکت در بازی ندارد. شاید اینکه کودک گوشه ای بایستد و به بازی دیگران نگاه کند، برای والدین خوشایند نباشد، اما باید بدانند این یک مرحله کاملا طبیعی در رشد کودک است.

بازی ناظر در کودکانی که هنوز از رشد اجتماعی کافی برای بازی با سایر همسالان، برخوردار نیستند، اعتماد به نفس ایجاد کرده و آنها را برای مراحل بعدی آماده می کند.

بازی موازی : آغاز بازی موازی از دو سالگی است و تا مدتی طول می کشد. در این نوع بازی، دو یا چند کودک بدون اینکه با یکدیگر بازی کنند، در یک اتاق و در کنار هم مشغول بازی می شود. اگرچه بازی به تنهایی انجام می شود و به صورت گروهی نیست اما کودکان در واقع آینه یکدیگرند و در رفتارهایشان از هم تقلید می کنند. کودکان در بازی موازی رفتار درست، رعایت نوبت و همبازی خوب بودن را می آموزند. در این روش کودکان راه های کنار آمدن با سایرین را یاد می گیرند.

بازی مشارکتی : کودکان از سنین 3 الی 4 سال بازی مشارکتی را تجربه می کنند. این نوع بازی از جهتی شبیه به بازی موازی است زیرا کودک در اینجا نیز به صورت انفرادی بازی می کند. تنها از این جهت تفاوت دارد که علی رغم بازی جداگانه، با یکدیگر مشارکت دارند و برای رسیدن به یک هدف تلاش می کنند. در این نوع بازی کودکان با یکدیگر سخن می گویند و اجتماعی می شوند اما هر یک از آنها کار مربوط به خود را انجام می دهند. به این ترتیب دوست یابی و حفظ روابط دوستانه را  می آموزند.

بازی تعاونی : دراین نوع بازی عموماً خردسالان 4 ساله و بیشتر مشارکت دارند و در واقع مجموعه ای آموخته های پیشین کودک است.  کودکان در این بازی می آموزند که اسباب بازی های خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند و پایبند به قواعد بازی سازمان یافته باشند. در این مرحله کودکان دوستان واقعی پیدا می کنند و در سنین پیش از دبستان یا مهد کودک از بازی واقعا لذت می برند.

پدر و مادر عزیز توجه داشته باشید روش های مختلفی از بازی را در اختیار کودکتان قرار دهید تا بتواند آزادانه و با تفکر به بازی بپردازد و استعدادهای خود را نمایان کند. درک نقش بازی در رشد و آموزش کودکان می تواند موجب نشاط، فعالیت، انگیزش، ابتکار و خلاقیت در کودکان شود.

 مطالعه بیشتر:

1- شناخت فواید انواع بازی های خلاقانه مناسب کودکان

2- شناخت بازی های ساختاری مناسب کودکان

3- انواع بازی های حسی برای کودکان

4- نکات مهم در انتخاب اسباب بازی برای کودکان

5- بازی های فیزیکی و حرکتی مناسب کودکان

6- آثار و فواید بازی نمایشی و نقش بازی کردن برای کودکان