9 ماده شیمیایی خطرناک که باید از آنها دوری کرد

تولید کنندگان مواد شیمیایی بر این باورند که بسیاری از والدین نسبت به باید ها و نبایدهایی که در مواجهه با مواد شیمیایی وجود دارد، آگاهی ندارند. اما قانون ایمنی مواد شیمیایی این بار را از دوش آنها بر می دارد. دیگر لازم نیست خانواده ها برای حفظ امنیت جان کودکان در برابر خطرات مواد شیمیایی همچون مرتاضان تارک دنیا زندگی کنند، بلکه به شیوه ای آسان می توان تماس با این مواد را تا سر حد امکان کاهش داد.

1- آرسنیک

آرسنیک یک ماده شیمیایی سرطان زا است که به طور ویژه با سرطان پوست، مثانه، کلیه و ریه ارتباط دارد. برخی غذاها حاوی آرسنیک آلی و غیر آلی هستند که مصرف آنها خطر ابتلا به سرطان و سایر مسائل مرتبط به حوزه سلامت را افزایش می دهد. هر دو نوع آرسنیک در آب سیب، انگور و نیز برنج و فرآورده های آن یافت می شوند. در این نوع محصولات یا آرسنیک به طور طبیعی وجود دارد و یا از طریق آفت کش های حاوی آرسنیک که به آب های زیرزمینی نفوذ کرده اند، آلوده می شوند. آرسنیک در چوب های فشرده مانند ام دی اف نیز وجود دارد، البته از سال 2003 به بعد در برخی کشورها استفاده از چوب فرآوری شده با آرسنیک در محل سکونت افراد ممنوع شده است.

چگونه از آرسنیک اجتناب کنیم:

• در برخی کشورها مقدار آرسنیک موجود در آب سیب و انگور آزمایش شده و مقدار آن مشخص می شود. اگرچه استفاده از مقدار کمی آرسنیک در تهیه این نوع آب میوه ها مجاز است، اما باید دستورالعملی برای تعیین حد آستانه این ماده شیمیایی تدوین گردد. بهتر است والدین به جای آب میوه به کودک آب، شیر و میوه طبیعی بدهند.
• میزان مصرف سرلاک برنج در کودکان باید به طور میانگین به یک وعده در روز کاهش پیدا کند و غذای کودک حاوی غلاتی نظیر گندم، بلغور جوی دو سر و ذرت پوست کنده را که دارای مقادیر بسیار کمتر آرسنیک است، جایگزین شود. اگر برنج یکی از وعده های اصلی غذایی شما محسوب می شود می توانید با شستشوی برنج قبل از طبخ، استفاده از آب به نسبت یک به شش برای پختن برنج و نیز خالی کردن مقدار آب اضافی سطح آرسنیک غیر ارگانیک را در آن کاهش دهید. کارشناسان توصیه می کنند در صورت حذف برنج از برنامه غذایی، انوع مختلف غلات به عنوان بخشی از یک برنامه غذایی متعادل حتما جایگزین گردد.
• از چوب های قدیمی فشرده که ممکن است در جعبه شن بازی، پارک کودک، تاب و الاکلنگ استفاده شده باشد، دوری کنید. شکاف های متعدد کوتاه روی سطح چوب نشان می دهد که این چوب تحت فشار تولید و فرآوری شده است.

به توصیه کارشناسان، از آنجا که مواد شیمیایی خطرناک نظیر آرسنیک بیش از مقدار ظرفیت کودک وارد بدن او می شوند، لذا باید از مجاورت با این نوع مواد تا سر حد امکان خودداری بعمل آید.

2- فرمالدهید

فرمالدهید نیز به عنوان ماده ای سرطان زا شناخته شده که سلول های سنگفرشی بینی را هدف قرار می دهد، این ماده به عنوان یک محرک پوستی نیز عمل می کند و واکنش های آلرژیک مانند ترشح، سوزش چشم و گلو، بینی و بثورات پوستی به همراه دارد. بثورات پوستی در نتیجه تماس با فرآورده های حاوی فرمالدهید رخ می دهد و علائم تنفسی، سردرد، خستگی و حالت تهوع را موجب می گردد.

این ماده معمولا در شامپوها یا برای محافظت از لوازم خانگی حاوی غلظت بالای رزین اوره فرمالدئید یا اوره متانال استفاده می شود. اوره فرمالدهید یا اوره متانال یک رزین غیر شفاف ترموست است که از حرارت دیدن اوره و فرمالدئید در حضور بازهای غیر قوی نظیر آمونیاک و پیریدین به دست می آید و کاربردهای فراوانی در چسب ها به ویژه چسب بخاری، ام دی اف و مواد قالبی دارد. ام دی اف که در ساخت کشو، کابینت یا مبلمان مورد استفاده قرار می گیرد حاوی فرمالدهید است، فرمالدهید در پرس دائمی پارچه و منسوجات، مواد اولیه تولید چسب، محصولات آرایشی و بهداشتی نظیر دستمال مرطوب کودک نیز کاربرد دارد.

چگونه از فرمالدهید اجتناب کنیم؟

از هر گونه وسیله چوبی که از تخته فشرده یا ام دی اف ساخته شده است، خودداری کنید. چنانچه از محصولات ام دی اف خریداری کردید، قبل از استفاده آن را بیرون از منزل در هوای آزاد یا فضایی قرار دهید که از تهویه هوای مناسب برخوردار باشد. می توانید از محصولات چوب فشرده در نمای بیرونی که حاوی تجمع کمتر رزین های فنول فرمالدهید است، استفاده کنید.

3- جیوه

قرار گرفتن در معرض جیوه، رشد عصبی را مختل می کند، تحقیقات اخیر ارتباط بین سطح بالای جیوه و اختلال عدم توجه بیش فعالی را ثابت کرده اند. از آنجایی که رشد عصبی در بارداری و اوایل دوران کودکی سریع تر است، باید در این دوران تا سر امکان از قرار گرفتن در معرض جیوه اجتناب نمود. این ماده از طریق آلودگی هوا و ضایعات صنعتی به محیط زیست راه می یابد. جیوه موجود در آب از طریق آبشش جذب بدن ماهی می شود. افراد با مصرف نرم تنان صدفدار و ماهیان شکارچی بزرگ مانند کوسه ها که بدنشان حاوی مقادیر بیشتر جیوه است و نیز استفاده از دماسنج های قدیمی حاوی جیوه در معرض این ماده سمی قرار می گیرند.

چگونه از جیوه اجتناب کنیم؟

• ماهی های بزرگ مانند اره ماهی، کوسه، خال خالی شاهی و کاشی ماهی را از رژیم غذایی خانواده حذف کنید. کودکان، مادران باردار و بانوان در شرف بارداری می توانند بسته به وزنشان از مقادیر مختلف ماهی های دیگر استفاده کنند. مصرف سایر انواع ماهی ها که منبع خوب پروتئین و مواد مغذی ضروری هستند، مانعی ندارد. اسیدهای چرب امگا 3 موجود در برخی ماهی ها وجود جیوه را خنثی می کند.
• قبل از مصرف نرم تنان صدفدار و غذاهای دریایی اگر نسبت به میزان جیوه موجود در آنها تردید دارید، حتما از پزشک مشورت بگیرید.
• دماسنج های قدیمی دارای جیوه را با نمونه های جدید فاقد جیوه جایگزین کنید.

4- بیسفنول A (بی پی اِی) و فتالات

بیسفنول ­A یک ماده شیمیایی صنعتی است که از سال ۱۹۶۰ برای تولید انواع پلاستیک ها و رزین ها مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده و فتالات، موجب اختلال در غدد درون ریز شده و هورمون های طبیعی را تحت تاثیر قرار می دهند، لذا می توانند بر رشد و سلامت دستگاه تولید مثل دستگاه تاثیر بگذارند. بی پی ای در دختران بلوغ زودرس ایجاد کرده و فتالات منجر به ترشح سطح پائین تستوسترون و بروز مشکلات تولید مثل در آقایان خواهد شد. این دو ماده به پلاستیک اضافه می شوند؛ بی پی ای موجب سفتی و سختی پلاستیک و فتالات سبب انعطاف پذیری پلاستیک خواهند شد. اگرچه تولید کنندگان بزرگ دیگر در بطری شیرخوری و نوشیدنی نوزادان و شیرخواران از بی پی ای استفاده نمی نکنند، اما این ماده در پوشش های مواد غذایی و قوطی های نوشیدنی، شیرخشک های بسته بندی شده در بطری و حتی در رسید خرید یافت می شود.

همچنین علی رغم ممنوعیت استفاده از فتالات در اسباب بازی های خردسالان، هنوز هم برای نرم کردن پلاستیک های وینیل موجود در بارانی، کوله پشتی، پرده های حمام، اسباب بازی های بوق دار و حفظ عطر در صابون ها، لوسیون ها و عطر ها از این ماده استفاده می شود.

 چگونه از بیسفنول A (بی پی اِی) و فتالات اجتناب کنیم؟

• غذا را درون ظروف پلاستیکی در ماکروویو قرار ندهید زیرا بسیاری از این ظروف ماده بی پی ای و سایر افزودنی های مضر یا مطالعه نشده را به مواد غذایی آزاد کنند.
• از خرید مواد غذایی کنسرو شده یا مواد غذایی بسته بندی خودداری کنید مگر آنکه روی آنها برچسب «فاقد بی پی ای» نصب شده باشد.
• لباس بارانی و کوله پشتی های کودکان باید دارای علامت "فاقد پی وی سی" باشد.
• اگر در فهرست ترکیبات محصولات بهداشتی کودکان کلمه "عطر" وجود داشت، از مصرف محصول مورد نظر، پرهیز کنید، زیرا معمولا در تولید آنها از فتالات استفاده شده است.

5- مواد بازدارنده اشتعال (PBDEs)

نوعی ماده بازدارنده اشتعال به نام پلی برومینه دی فنیل اترها  (پی بی دی ای اس)، می تواند برای سلامت مادر و فرزندش ایجاد مشکل کند. قرار گرفتن در معرض حتی مقدار بسیار اندک این نوع ماده در مقطع حساس رشد می تواند به دستگاه تولید مثل آسیب وارد کرده و مهارتهای حرکتی، یادگیری، حافظه و شنیدار را تحت تاثیر قرار دهد. مواد بازدارنده اشتعال (PBDEs) تقریبا همه جا و در محصولات زیادی از جمله مبلمان و دیگر وسایل خانه از جمله لوازم الکترونیکی به کار برده می شوند.

مواد بازدارنده اشتعال به موادی گفته می شود که می توانند مدت زمان بسیار بیشتری در مقابل حرارت ناشی از شعله های آتش معمولی مقاومت کنند و نقش اصلی آنها، جلوگیری از انتشار آتش به قسمت های دیگر است. این ماده شیمیایی چهار دهه قبل برای جلوگیری از آتش گرفتگی و گسترش آتش در مبلمان، پوشاک و وسایل برقی استفاده می شد اما بر اساس اعلام آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا این ماده از درون محصولات به بیرون نشت می کند.

 این ماده به احتمال زیاد در محصولات فوم پلی یورتان که قبل از سال 2005 تولید شده اند وجود دارد، از اوایل 2014 کاربرد آن ممنوع شده است.

چگونه باید از مواد بازدارنده اشتعال (PBDEs) دوری کنیم

• اجازه ندهید کودکان و خردسالان لوازم برقی مانند کنترل یا گوشی تلفن همراه را به دهان ببرند.
• اگر فوم مورد استفاده در لوازم منزل و بالشها کهنه شده و آسیب دیده اند یا پارچه رویه آن پاره شده است، حتما نسبت به تعویض آن اقدام نمائید.
• از وکیوم دارای فیلتر هپا استفاده کنید و یا فیلتر هوای هپا در اتاق نصب کنید. فیلتر هپا از درهم تنیده شدن نامنظم و کاملاً تصادفی الیاف‌های فایبرگلاس، پوشال یا حصیر و فشردن آن‌ها ساخته می‌شود و قطر الیاف‌ آن بین ۰/۵ تا دو میکرون است.
• وسایل کهنه مانند صندلی اتومبیل و تشک هایی را که فوم آن به طور کامل به وسیلۀ پارچه محافظ پوشیده نمی شود، دور بیندازید.

6- فلوراید

علی رغم تاثیر مثبت فلوراید در کاهش حفره های دندانی، استفاده بیش از حد از این ماده می تواند موجب بروز مشکلات سلامتی از جمله تغییر رنگ دندان ها، آسیب به مینای دندان و استخوان های شکننده گردد. برخی مطالعات به مشکل مسمویت بافت عصبی نیز اشاره کرده اند. استفاده از مقدار کم فلوراید برای بهره برداری از مزایای آن کافی است و مصرف بیش از اندازه ضرورتی ندارد. کارشناسان معتقدند که به آب آشامیدنی به مقدار 0/7 واحد در میلیون فلوراید اضافه می شود، اما حتی در این سطح نیز از هر 5 کودک یک نفر گهگاه در معرض مقدار فلوراید بیش از حد نیاز قرار می گیرند.

فلوراید یک ماده شیمیایی طبیعی است که در خاک و آب های زیرزمینی وجود دارد و به عنوان یک اقدام بهداشتی عمومی معمولا به منابع آب شهری اضافه می گردد، همچنین در بسیاری از خمیر دندان ها و دهان شوی ها نیز یافت می شود.

چگونه از فلوراید دوری کنیم:

• بهتر است کودکانی که هنوز به اندازه کافی بزرگ نشده اند از خمیر دندان حاوی فلوراید یا دهان استفاده نکنند.
• در صورت امکان از مراجع زیربط در خصوص افزایش یا عدم افزایش فلوراید به آب شهری و مقدار آن پرس و جو کنید. اگر سطح فلوراید آب بالا بود، باید به ویژه برای نوزادانی که از شیر خشک تغذیه می کنند، منبع آب دیگری جایگزین نمود یا سیستم تصفیه آب اسمز معکوس که سیستمی گران قیمت ولی بسیار موثر در کاهش فلوراید موجود در آب است، استفاده کرد.

7- آفت کش ها

آفت کش های سرطان زا به طور بالقوه با بروز لنفوم غیر هوچکین (یک گروه از سرطان‌های خون که همه انواع لنفوم بجز هوچکین را در بر می گیرد) و لوسمی (سرطان خون) در کودکان ارتباط دارند و اثرات منفی آن ها بر رشد عصبی رفتاری محرز است.

آفت کش ها در وهله اول بر روی محصولات عمل آوری شده، چمنزارها و باغها فقط به منظور از بین بردن حشرات و علف های هرز پاشیده می شوند اما در آب های زیرزمینی نفوذ می کنند. کودکان با توجه به وزن بدن، مقدار غذا و آب آشامیدنی که مصرف می کنند، در معرض آفت کش ها قرار می گیرند. بررسی اخیر مقدار غیر قابل قبول رسوب آفت کش در غذاهای کودکان را نشان داده است.

چگونه از آفت کش ها دوری کنیم:

• اجازه ندهید کودکان در مناطقی که به تازگی سم پاشی شده اند، مانند چمنزارها و باغچه ها بازی کنند. اگر چه قانونی برای اطلاع رسانی در این خصوص وجود ندارد، ولی بسیاری از دولت ها صاحبان ملک را ملزم می کنند در صورت سم پاشی حرفه ای، حتما از علائم و تابلوهای خاص استفاده کنند، در برخی کشورها نیز از افراد ثبت نام به عمل آمده و به این ترتیب در جریان استفاده از آفت کش در مجاورت محل زندگی خود قرار می گیرند.
• تا جایی که امکان دارد از میوه ها و سبزیجات ارگانیک استفاده کنید، درغیر اینصورت مواد غذایی باید با کمترین مقدار آفت کش تولید و عمل آوری شوند.
• میوه ها و سبزیجات را با آب و یک برس نرم بشوئید و یا قبل از مصرف پوست آنها جدا کنید. مزایای استفاده از رژیم غذایی غنی از میوه ها و سبزیجات بیش از خطر قرار گرفتن در معرض آفت کش ها است.

8- سرب

مسمومیت با سرب می تواند باعث آسیب عصبی، کاهش رشد، آسیب کلیه و تاخیر در رشد شود. در گذشته افزودن سرب به رنگ بسیار مرسوم بود ولی از  سال 1978 استفاده از آن در رنگهای خانگی ممنوع شد. اگرچه امروزه استفاده از این ماده در محصولات مرتبط با کودکان ممنوع است اما در برخی خانه های قدیمی، اسباب بازی های وارداتی، جواهرات و حتی آب نبات یافت می شود.

چگونه از سرب دوری کنیم

• اگر در خانه ای زندگی می کنید که 30 یا 40 سال پیش ساخته شده است،  رنگ های ساختمان باید مرمت شوند، دائما کف ها را با دستمال مرطوب پاک و خشک کنید. 
• اگر ساختمان شما قدیمی است، آن بازسازی کنید و تا پایان بازسازی دور از محیط باشید.
• از تهیه اسباب بازی های رنگ شده یا فلزی که 40سال قبل تولید شده اند، اسباب بازی های وارداتی و جواهرات بچگانه خودداری کنید، هنوز بسیاری از کشورها استفاده از سرب را در اسباب بازی ممنوع نکرده اند.

9- پرکلرات

مقادیر بالای پرکلرات می تواند مانع جذب ید به وسیله غده تیروئید و در پی آن تولید هورمون تیروئید که برای رشد و نمو لازم است، گردد. پرکلرات به طور طبیعی در کشورهای خشک در جنوب غربی ایالات متحده یافت می شود. این ماده یک آلاینده شیمیایی صنعتی است که در سوخت راکت، آتش بازی، مواد منفجره، سفید کننده ها و برخی کود و عود ها مورد استفاده قرار می گیرد. پرکلرات در آب های زیرزمینی، آب های سطحی، آب آشامیدنی و آب آبیاری کشاورزی و نیز در غذا موجود است.

چگونه از پرکلرات دوری کنیم؟

• در خصوص میزان پرکلرات موجود در آب آشامیدنی عمومی از مراجع زیربط کسب اطلاع کنید، چنانچه این میزان بیش ازحد معمول و آب آلوده باشد، باید از یک فیلتر اسمز معکوس استفاده کنید.
• بهتر است مادران باردار در مورد امکان مصرف مولتی ویتامینهای حاوی ید در دوران بارداری و شیردهی با پزشک مشورت کنند.
• از نمک ید دار به جای نمک دریا استفاده کنید، این مقدار ید غده تیروئید را تحریک کرده و به جبران اثر آلاینده های آسیب زا به تیروئید کمک می کند.

مطالعه بیشتر:

1- استفاده از انواع حشره کش ها در بارداری چه خطراتی دارد؟

2- تراتوژن چیست و چه تاثیری بر رشد جنین دارد

3- مواد شیمیایی عامل کاهش آی کیو کودکان هستند

4- مراقبت از نوزاد در مقابل آلودگی های محیطی و سموم