تراتوژن چیست و چه تاثیری بر رشد جنین دارد
تراتوژن به هر عاملی که در طی رشد و نمو جنین باعث تغییر دائم شکل و عملکرد اندام شود، گفته می شود. بنابراین تراتوژن (Teratogenese) ممکن است به دلیل مصرف یک دارو، یک ماده ی شمیایی، یک فاکتور فیزیکی یا محیطی، یک مشکل ژنتیکی و یا عفونت رخ دهد. تراتوژن ها (Teratogenese) احتمالا با ایجاد اختلال در برخی فرآیند های خاص فیزیولوژیک عمل کرده و سبب مرگ سلولی، تغییر در رشد بافت ها و یا تمایز سلولی غیر طبیعی می شوند.
با وجود این که فقط میزان کمی از دارو ها دارای اثرات مضر اثبات شده هستند، نگرانی قابل توجهی درمورد استفاده از داروها در حاملگی وجود دارد و 2 تا 3 درصد از نوزادان با ناهنجاری های قابل شناسایی متولد می شوند. این به آن دلیل است که اکثر بانوان باردار دارو مصرف می کنند و اطلاعات کافی درمورد بی خطر بودن اکثر داروها محدود است.
طبقه بندی سازمان غذا و دارو در مورد داروها و مصرف آن ها در بارداری:
گروه A: دارو هایی که استفاده از آن ها در بانوان باردار در تمام طول بارداری بلامانع است و احتمال آسیب رسیدن به جنین بعید می باشد. کمتر از یک درصد از دارو ها در این گروه قرار می گیرند، مانند قرص های پره ناتال و لووتیروکسین.
گروه B: داروهایی که مطالعات انجام شده درمورد آن ها بر روی حیوانات، هیچگونه شواهدی را دال بر اختلال باروری یا آسیب به جنین گزارش نکرده است. اما به علت در دسترس نبودن اطلاعات کافی درمورد استفاده از آنها در انسان، مصرف آن ها خصوصا در سه ماهه اول بارداری توصیه نمی شود.
گروه D: دارو هایی که مصرف آن ها در دوران بارداری سبب آسیب به جنین می شود.
گروه X: مصرف این دارو ها علاوه بر مادران باردار در بانوانی که قصد باردار شدن دارند نیز ممنوع است و سبب آسیب به جنین می شود.
میزان آسیب پذیری جنین نسبت به تراتوژن ها به عوامل مختلفی همچون ژنتیک، سن مادر، سن جنین، مدت زمان تماس با تراتوژن و ... بستگی دارد.
تاثیرات مخرب تماس پدر با تراتوژن ها بر روی جنین
در برخی از موارد مواجهه پدر ها با داروها، سموم و عوامل محیطی می تواند خطر بروز عوارض در جنین افزایش دهد. از آنجا که فرآیند تولید اسپرم 64 روز طول می کشد، مواجهه پدر در طی این دوره دو ماهه با عوامل آسیب رسان می تواند سبب آسیب به DNA اسپرم ها شده و به این طریق آسیب وارده به جنین منتقل شود. یک احتمال دیگر آن است که هنگام مقاربت در طی بارداری، جنینی که در مراحل ابتدایی رشد است با تراتوژن موجود در مایع منی برخورد کند.
مطالعات نشان می دهد که قرار گرفتن پدر در معرض موادی همچون الکل، جیوه، سرب، آفت کش ها، گازهای بیهوشی و ... ممکن است سبب ایجاد سقط جنین، اختلالات جسمی و رفتاری در فرزندان شود.
تاثیرات مخرب تماس مادر با تراتوژن ها بر روی جنین
خوشبختانه تعداد دارو ها و عواملی که ثابت شده برای انسان تراتوژن بوده و یا قویا مشکوک به این امر می باشند، اندک هستند. در این قسمت به تعدادی از آنها اشاره می کنیم.
- الکل: اتیل الکل یکی از قوی ترین تراتوژن های شناخته شده است. الکل یکی از شایع ترین علل غیر ژنتیک عقب افتادگی ذهنی و شایع ترین علت نقایص هنگام تولد است.
- دارو های ضد تشنج
- دارو های مهار کننده آنزیم ACE
- دارو های ضد قارچ مانند فلوکونازول fluconazole ( البته در دوز بالا)
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپرین
- برخی داروهای ضد میکروبی و ضد ویروسی
- دارو هایی که برای درمان سرطان استفاده می شوند
- هورمون های جنسی
- دارو های سرکوب کننده سیستم ایمنی
- ید رادیو اکتیو
- سرب
- جیوه
- دارو های مربوط به درمان بیماری های روانی
- رتینوئید ها: مشتقات ویتامین A که معمولا برای درمان مشکلات پوستی استفاده می شود.
- برخی از دارو های شیمیایی مانند تالیدومید
- برخی از دارد های گیاهی مانند سنبل الطیب
- مواد اعتیاد آور مانند کوکائین و تنباکو
تاثیر مصرف سیگار در دوران بارداری بر روی جنین
دود سیگار مخلوط پیچیده ای از مواد است که شامل نیکوتین، کوتینین، سیانید، منواکسید کربن، کادمیوم، سرب و ... می باشد. بسیاری از این مواد علاوه بر آن که دارای خواص سمی هستند، دارای اثرات وازواکتیو (تنگ کننده عروق) بوده و نیز سطح اکسیژن خون را کاهش می دهند. تنباکو به عنوان یک تراتوژن ماژور در نظر گرفته نمی شود، اما با توجه به این که نقایص هنگام تولد خاص در نوزادان متولد شده از مادران سیگاری شیوع بیشتری دارد، منطقی به نظر می رسد که اثرات تنگ کنندگی دود سیگار بر روی عروق در حال تکامل سبب ایجاد این نواقص شود.
مستند ترین نتیجه ی تولیدمثلی مرتبط با استعمال دخانیات، کاهش رشد جنین به صورت مستقیما وابسته به دوز می باشد. وزن نوزادان مادران سیگاری به طور متوسط 200 گرم کمتر از نوزادان مادران غیر سیگاری است. لازم به ذکر است که استعمال دخانیات می تواند میزان بروز زایمان زودرس ، دکولمان ( کنده شدن) جفت، جفت سر راهی و سقط خود به خودی را افزایش دهد.
مطالعه بیشتر:
1- تاثیر داروی ضد آکنه ایزوترتینوین (روآکوتان) بر سقط جنین و بارداری
2- جلوگیری از سقط جنین با شناخت آن و علت سقط جنین
3- سلول های NK یا سلول های کشنده طبیعی علت سقط جنین مکرر
4- بارداری موفق بعد از سقط جنین با شناخت دلایل و علائم
