آیا خوابیدن به پشت در بارداری امن است؟
یکی از نکات بارداری تغییراتی است که در جنبه های مختلف رفتاری و عادات روزمره شما رخ خواهد داد. وقتی از باردار شدنتان مطلع شدید، به عنوان یک مادر آگاه احتمالا یکی از نکاتی که به ذهنتان می رسد، تغییراتی است که باید در پوزیشن های هنگام خوابتان اعمال کنید.
در این مقاله مطالب زیر را می خوانید:
از خوابیدن به پشت در بارداری خودداری کنید
چرا بانوان باردار نباید به پشت بخوابد؟
در اوایل بارداری رحم شما آنقدر بزرگ نیست که بتواند به احشای اطراف فشار وارد کند. در این زمان رحم در درون لگن بوده و توسط لگن استخوانی حمایت می شود و خوابیدن به پشت نمی تواند اختلالی در روند خون رسانی به جنین ایجاد کند. اما هرقدر بارداری پیشرفت می کند رحم نیز بزرگتر خواهد شد و به تدریج از درون لگن خارج شده و وارد شکم شما می شود. با گذر از ماه شش، رحم آنقدر بزرگ و سنگین شده است که وقتی بر روی یکی از احشای شکمی شما قرار می گیرد می تواند بر روی آن به طرز چشمگیری فشار وارد کند. یکی از نتایج ناگوار خوابیدن به پشت در ماه های آخر بارداری فشار رحم بزرگ و سنگین بر روی بزرگ سیاهرگ زیرین است.
این سیاهرگ که در کنار آئورت شکمی و در جلوی مهره های کمر قرار گرفته است، خون را از نیمه تحتانی بدن به قلب باز می گرداند. درصورتی که در اثر قرار گرفتن رحم بزرگ و سنگین بر روی آن، دیواره هایش بر روی هم قرار گیرند، جریان خون در درون آن به شدت کاهش می یابد. این امر علاوه بر ورم پاهای مادر، منجر به کاهش بازگشت خون به قلب می شود. یکی از نتایج کاهش بازگشت خون یه قلب، کاهش برون ده قلبی در نتیجه کاهش خون رسانی به جنین است. کاهش خون رسانی به جنین به معنای کمبود مواد مغذی و اکسیژن در جنین خواهد بود، که اگر برای مدت طولانی ادامه پیدا کند می تواند خطر ساز باشد. یکی دیگر از نتایج کاهش بازگشت خون به قلب، تجمع آن در پاها و افزایش استعداد ابتلای مادر به ورم شدید پاها و حتی هموروئید است.
از چند هفتگی نباید به پشت خوابید؟
بدون شک شنیده اید که خوابیدن به پشت برای مادران بارداری اصلا مناسب نبوده و سبب ایجاد اختلال در جریان خون بین مادر و جفت و جنین خواهد شد.
در ابتدای دوران بارداری که هنوز جنین رشد قابل ملاحظه ای ندارد، رحم تا حدی بزرگ و سنگین نشده است که خوابیدن به پشت مشکلی برای بارداری ایجاد کند. با گذشت زمان جنین بیشتر رشد کرده و رحم نیز به طبع آن بزرگ و سنگین خواهد شد. به صورت متداول در یک بارداری تک قلویی، روند رشد رحم به گونه ای است که در هفته 20 ام بارداری بالاترین بخش آن (که به آن فوندال هایت نیز گفته می شود) به ناف مادر می رسد. کاملا قابل درک است که از این به بعد رحم مادر وزن و اندازه قابل ملاحظه ای خواهد داشت که درصورت قرار گرفتن بر روی سایر احشا از جمله کبد، آئورت، بزرگ سیاهرگ زیرین و ... می تواند آنها را تحت فشار قرار دهد.
اگر تاکنون توجهی به طرز خوابیدن خود در دوران بارداری نداشته اید و حال از ماه چهار و پنج نیز عبور کرده اید، وقت آن رسیده که عادت خود را تغییر دهید. زیرا از هفته 20 و 24 بارداری به بعد یعنی از حوالی ماه پنج و شش، خوابیدن به پشت برای سلامتی شما و جنین تان خطر ساز خواهد بود. زیرا در این زمان رحم بزرگ و سنگین شما در هنگام خوابیدن به پشت بر روی بزرگ سیاهرگ زیرین قرار می گیرد و مانع از جریان مناسب خون در درون آن خواهد شد.
یک نکته مهم این است که با پیشرفت بارداری و آغار ماه های پنجم و ششم، رحم تا حدی بزرگ می شود که در صورت خوابیدن به پشت، تا حدی به دیافراگم مادر فشار می آورد که نفس کشیدن را برای او دشوار خواهد کرد. به همین ترتیب معمولا مادران با رسیدن به هفته های 24 و 28، دیگر در هنگام خوابیدن به پشت احساس راحتی نکرده و ناخود اگاه پوزیشن دیگری را برای یک خواب مناسب انتخاب می کنند.
بهترین روش خوابیدن در سه ماهه اول بارداری
در شروع بارداری خیلی از مادران باردار احساس خستگی می کنند و به خواب بیشتری نیاز دارند. ویار بارداری هم ممکن است این حالت خستگی را افزایش دهد. این حالت خستگی بیشتر به علت تغییرات هورمونی دوران بارداری است.
درهر حال به مادران باردار توصیه می شود بعد از غذای نیمروز حدود یک ساعت استراحت داشته باشند تا با خون رسانی بیشتر به معده، هضم غذای آنها بهتر انجام شود.
آیا به پشت خوابیدن در سه ماهه اول بارداری بی خطر است؟
خانم ها در طول دوران بارداری بخصوص در سه ماهه اول بارداری احساس خستگی بیشتری می کنند و نسبت به قبل از بارداری به خواب بیشتری نیاز دارند. علائم اولیه بارداری مانند تهوع، سوزش معده، نیاز مکرر به دفع ادرار در طول شب، سوء هاضمه و ... عواملی هستند که می توانند روی الگوی خواب مادر تاثیر گذارند. با ایجاد چند تغییر و اعمال چند ترفند در سبک زندگی می توان به بهبود خواب مادر در سه ماهه اول بارداری کمک کرد.
در این زمان ممکن است به دلایل فراوانی دچار مشکل کمبود خواب شوید که تقریبا تمامی آنها ناشی از تغییرات هورمونی بدن شما است و در حقیقت مدت زمانی طول خواهد کشید تا بدن شما با این تغییرات به شکل مناسبی تطابق پیدا کند. از جمله این دلایل می توان به حالت تهوع خصوصاً در اوایل صبح، ترس و اضطراب، سوزش معده، تکرر ادرار و ... اشاره کرد.
اگر عادت دارید به پشت بخوابید، در ماه های اولیه بارداری مشکلی ایجاد نمی کند. ولی با گذشت زمان و در ماه های بعدی نباید به پشت بخوابید. زیرا رحم در حال رشد به ماهیچه های کمر، ستون فقرات و شریان های اصلی خون که از طریق همین شریان ها خون در بدن شما و جنین جریان پیدا می کند فشار وارد می کند. به پشت خوابیدن باعث درد ماهیچه ها، ورم و هموروئید می شود. این حالت باعث سرگیجه ناشی از افت فشار خون می شود. فشار خون برخی از خانم ها در این حالت بالا رفته و باعث آپنه خواب می شود. خوابیدن به پشت در حالت نیمه نشسته و در صورتی که به چند بالش تکیه داده اید وضعیت مناسبی است و از سوزش معده نیز خودداری می کند.
سه ماهه اول بارداری بهترین زمان برای عادت دادن خود برای خوابیدن به پهلوی چپ است که بهترین حالت برای خوابیدن است.
طرز خوابیدن در دوران بارداری در سه ماه اول
بارداری دورانی است که احتمالا با آغاز آن همه چیز تغییر خواهد کرد. نوع رژیم غذایی، انجام کارهای روزانه، مدیریت کارهای منزل و حتی حالت خوابیدن. با وجود یک موجود کوچک در حال رشد در درون رحمتان شرایط هر ماه تغییر خواهد کرد. مثلا شاید یک پوزیشن برای خواب شما در سه ماهه اول بی خطر باشد، اما همان حالت در هنگام خواب در سه ماهه سوم سلامتی شما و جنینتان را به خطر اندازد.
درست است که در سه ماهه اول بارداری هنوز شکم شما بزرگ نشده و حتی شاید بتوانید بر روی شکمتان نیز بخوابید. اما توصیه می کنیم که از همین زمان، طرز خوابیدن صحیح را تمرین کنید تا با گذشتن از ماه چهارم و شروع ماه های پنج و شش مجبور نباشید که یکباره عادات مربوط به خوابیدنتان را تغییر دهید.
طرز صحیح خوابیدن در دوران بارداری در سه ماهه اول
مادران باردار بهتر است به پهلوی چپ بخوابند، زیرا خون رسانی به رحم و جفت و نهایتا جنین بهتر انجام شود و رشد جنین بهبود می یابد. ضمنا استراحت به پهلوی چپ سبب کاهش ورم مادران می شود.
گاهی مادران باردار سوال می کنند که آیا هنگام بلند شدن از رختخواب احتمال پیچیده شدن بند ناف به دور گردن جنین وجود دارد. در پاسخ می توان گفت که پیچیده شدن بند ناف به دور گردن جنین به علت بلند بودن طول بند ناف می باشد و ارتباطی به طرز خوابیدن یا بلند شدن مادر ندارد.
بنابراین بهترین پوزیشن خواب در دوران بارداری بر روی پهلو و ترجیحا پهلوی چپ است. در این زمان خوابیدن به پهلوی راست سبب وارد شدن فشار به کبد نمی شود، زیرا هنوز رحم شما تا حدی بزرگ نشده است که بتواند به هیچ یک از ارگان ها فشار وارد کند، خوابیدن به صورت طاق باز و یا بر روی شکم نیز برای جنین مشکلی ایجاد نمی کند، اما توصیه می شود، با توجه به این که در ماه های بعد لازم است به طور کاملا جدی از خوابیدن به صورت دمر و طاق باز اجتناب کنید، از همین حالا شکل گیری این عادت جدید و درست را در خود تقویت کنید.
نکته بسیار مهم این است که در این زمان بدن تحت تاثیر تغییرات هورمونی قرار خواهد گرفت. بخشی از این تغییرات مربوط به شل شدن مفاصل و دردناک شدن آنها خصوصا در ناحیه لگن و کمر است. بنابراین اگر در این زمان به شیوه های نادرست خوابیدن همچون خوابیدن بر روی شکم ادامه دهید، به احتمال زیاد دردهای لگنی و کمر دردهای مداوم در ماه های بعد در انتظار شما خواهد بود.
یاد آوری می شویم که استراحت مطلق در بارداری ممنوع است زیرا در بارداری فاکتورهای انعقاد خون فعال تر از غیر بارداری است لذا شانس انعقاد و لخته شدن خون در عروق شخصی که استراحت مطلق دارد و فعالیت او کم است بسیار زیاد می شود.
حتی در زنان بارداری که لکه بینی دارند هم استراحت مطلق جایگاهی ندارد در انتهای سه ماهه دوم بارداری، مدت زمان خواب شبانه کاهش می یابد و معمولا زنان از اختلالات خواب شکایت می کنند. توصیه می شود در طول روز بخوابند و کمبود خواب را جبران کنند.
همچنین از شربت بنادریل (Diphenhydramine) می توانند در زمان خواب استفاده نمایند.
خوابیدن به پشت در سه ماهه سوم بارداری چه عوارض و خطراتی دارد؟
اگر عادت دارید به پشت بخوابید، در ماه های اولیه بارداری مشکلی ایجاد نمی کند. ولی با گذشت زمان و در ماه های بعدی نباید به پشت بخوابید. زیرا رحم در حال رشد به ماهیچه های کمر، ستون فقرات و شریان های اصلی خون که از طریق همین شریان ها خون در بدن شما و جنین جریان پیدا می کند فشار وارد می کند. به پشت خوابیدن باعث درد ماهیچه ها، ورم و هموروئید می شود. این حالت باعث سرگیجه ناشی از افت فشار خون می شود. فشار خون برخی از خانم ها در این حالت بالا رفته و باعث آپنه خواب می شود. خوابیدن به پشت در حالت نیمه نشسته و در صورتی که به چند بالش تکیه داده اید وضعیت مناسبی است و از سوزش معده نیز خودداری می کند.
عوارض و خطرات خوابیدن به پشت در سه ماهه سوم بارداری
خوابیدن طولانی مدت به پشت در طول سه ماهه سوم بارداری با کاهش اکسیژن رسانی به جنین می تواند عواقب جبران ناپذیری به همراه داشته باشد.
از آنجایی که یافتن وضعیت مناسب خواب بخصوص در مراحل پایانی بارداری دشوار است به همین علت بسیاری از مادران باردار در این دوران از مشکل بی خوابی رنج می برند. بر اساس مطالعات صورت گرفته در دانشگاه اوکلند نیوزلند با نزدیک شدن به مراحل پایانی بارداری باید احتیاط بیشتری کرده و تا حد امکان از خوابیدن به پشت پرهیز کرد. علت این امر آن است که خوابیدن به پشت با کاهش گردش خون میان مادر و جنین می تواند منجر به تهدید جانی جنین شود.
محققان برای انجام این مطالعه که گزارش نهایی آن در نشریه فیزیولوژی به چاپ رسید به مطالعه و بررسی بر روی 29 مادری که بارداری سالم و بی عارضه ای داشته و آخرین سه ماه بارداری خود را سپری می کردند پرداختند. در این مطالعه داوطلبان شرکت کننده در تحقیق هر بار به مدت 30 دقیقه در موقعیت های مختلف خوابیده و محققان در خلال این فاصله زمانی سلامت مادر و جنین را در هر یک از شیوه های مختلف خواب مورد بررسی قرار دادند. به این ترتیب وضعیت سلامت همه مادران و نوزادان آنها تا هنگام زایمان مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. نتایج این مشاهدات حاکی از آن بود که خوابیدن مادر به پشت باعث تغییر در ریتم ضربان قلب مادر و همچنین ایجاد تغییراتی در میزان فعالیت جنین می شود.
پروفسور پیتر استون سرپرست گروه تحقیق و استاد جنین شناسی دانشگاه اوکلند در این باره می گوید:" نظر ما بر این است که در این شیوه خواب فشار ناشی از رحم به ورید اجوف تحتانی (سیاهرگ بزرگی که خون را از اندام های تحتانی به سمت قلب می برد) سبب کاهش جریان خون در بدن مادر می شود. البته باید خاطر نشان کرد که این مساله در مادرانی که بارداری سالم و بدون عارضه ای دارند، معمولا خطری ایجاد نمی کند، بلکه صرفا در صورتی منجر به مرده زایی خواهد شد که سایر عوامل خطر ساز مانند بیماری های زمینه ای نیز در مادر وجود داشته باشند."
بر این اساس محققان به کلیه مادران باردار توصیه می کنند که در هنگام استراحت به پهلوی چپ خود بخوابند. زیرا دیواره شریان آئورت بسیار محکم تر بوده و امکان فشرده شدن آن کمتر است.
مطالعه بیشتر:
1- آیا بی خوابی در دوران بارداری به جنین آسیب می رساند؟
4- شایعترین علل بی خوابی در دوران بارداری
