آزمایش آلفا فیتو پروتئین و تفسیر نتایج آزمایش AFP
آزمایش آلفا فیتو پروتئین آزمایشی است که میزان AFP خون را مشخص می کند که معمولاً بخشی از تست غربالگری سه‌گانه یا چهارگانه‌ی سه ماهه دوم بارداری محسوب می شود. با این حال انجام این آزمایش حتی برای افراد بزرگسال و غیر باردار نیز می‌تواند مفید باشد.
AFP در کیسه ناف، دستگاه گوارش و کبد جنین تولید شده و سپس درون خون مادر و جنین جریان پیدا می‌کند. داخل خون افراد غیر باردار نیز AFP وجود دارد اما معمولاً میزان آن بسیار اندک است. در صورتی که میزان AFP خون افراد بزرگسال بیش از حد معمول باشد، معمولاً نشانه‌ای از نوعی بیماری کبدی است.
آزمایش آلفا فیتو پروتئین چیست؟
آزمایش AFP نوعی تست غربالگری رایج است که مادران باردار حین هفته‌های 14 تا 22 بارداری باید انجام دهند. بهترین و دقیق‌ترین زمان انجام این آزمایش در حدود هفته 16 تا هفته 18 بارداری است. بنابراین دانستن سن دقیق بارداری، بسیار حائز اهمیت است.
این آزمایش معمولاً چهارگانه است و موارد زیر را مورد بررسی قرار می‌دهد:
- گونادوتروپین جفتی انسانی (HCG)
- استریول که نوعی هورمون تولید شده توسط جفت مادر و کبد جنین است.
- هورمون Inhibin A که توسط جفت تولید می‌شود.
پزشک با بررسی نتایج آزمایش غربالگری چهارگانه، سن و نژاد مادر احتمال وجود یک نقص مادرزادی در جنین را تخمین می‌زند. از جمله نقایصی که می‌توان توسط این نوع غربالگری تشخیص داد، نقص های لوله‌ی عصبی مانند اسپینابیفیدا یا مهره شکاف‌دار و اختلالات کروموزومی مانند سندرم داون هستند. نتایج AFP مشخص می‌کند که آیا نیاز به انجام آزمایشات بیشتر وجود دارد یا خیر. مثبت شدن نتیجه‌ی آزمایش صرفاً به این معنا نیست که جنین قطعاً دارای یک نقص مادرزادی است، بلکه تنها یک احتمال را نشان می‌دهد.
انجام آزمایش AFP برای مادرانی که در شرایط بارداری پر خطر قرار داشته و احتمال وجود نقص‌های مادرزادی در جنین آنها بالا است، یک ضرورت محسوب می‌شود. مادرانی که دارای شرایط زیر هستند باید این آزمایش را انجام دهند.
- مادران 35 سال یا بیشتر
- دارای سوابق خانوادگی وجود نقایص مادرزادی
- مصرف داروهای مضر یا مواد مخدر در بارداری
- ابتلا به دیابت
در افراد غیر باردار، انجام آزمایش AFP می‌تواند به تشخیص و بررسی برخی بیماری‌های کبدی همچون سرطان کبد، سیروز و هپاتیت کمک نماید. همچنین با انجام این آزمایش انواع دیگری از سرطان ها نیز قابل تشخیص هستند. برای مثال:
- سرطان بیضه
- سرطان تخمدان
- سرطان دستگاه صفراوی
- سرطان معده
- سرطان پانکراس
خطرات آزمایش آلفا فتوپروتئین
انجام این آزمایش چندان پر خطر نیست. ممکن است اندکی ضعف، درد یا سوزش در ناحیه‌ی تزریق احساس شود. خونریزی بیش از حد یا هماتوم نیز اندکی محتمل است که به دلیل تجمع خون در زیر پوست اتفاق بیفتد. همچنین احتمال عفونت محل تزریق نیز به میزان بسیار کمی وجود دارد.
زمان انجام آزمایش غربالگری آلفا فیتو پروتئین سرم مادر (MSAFP)
این آزمایش معمولاً بین هفته های ۱۴ تا ۲۲ بارداری انجام می‌شود. اما نتایج آن در طول هفته های ۱۶ تا ۱۸ بارداری دقیق تر است. میزان AFP خون مادر در مراحل مختلف دوران بارداری تغییر می‌کند. بنابراین اطلاع دقیق از سن بارداری برای ارائه نتایج دقیق آزمایش لازم است. تمامی مادران باردار باید غربالگری آلفا فتوپروتئین را انجام دهند.
نحوه انجام آزمایش AFP
برای انجام این غربالگری ابتدا آزمایش خون گرفته می‌شود. گرفتن نمونه‌ی خون، روشی سرپایی است که معمولاً در یک آزمایشگاه تشخیصی انجام می‌شود. این فرآیند تنها چند دقیقه طول کشیده و تقریباً بدون درد است. آمادگی و مقدمات خاصی پیش از انجام آزمایش AFP لازم نیست.
مسئول انجام آزمایش از یک سوزن کوچک برای گرفتن خون استفاده می‌کند که معمولاً این خون از رگ بالای دست یا روی دست گرفته می‌شود. سپس نتیجه توسط متخصص آزمایشگاه تجزیه و تحلیل می‌شود. نتایج معمولاً در عرض یک تا دو هفته آماده خواهند شد.
تفسیر نتایج آزمایش AFP
سطح یا رنج نرمال و طبیعی AFP در بدن بانوان غیر باردار و همچنین آقایان، معمولاً کمتر از 10 نانوگرم در هر میلی‌لیتر خون است. در صورتی که سطح یا رنج نرمال و طبیعیAFP خون در افراد غیر باردار به میزان غیر طبیعی بالا باشد، معمولاً نشانه‌ی برخی سرطان‌های خاص یا بیماری‌های کبدی است.
بالا بودن بیش از اندازه‌ی AFP در افراد باردار نیز می‌تواند نشانه‌ای از وجود نقص سیستم عصبی در جنین باشد. با این حال، شایع‌ترین دلیل بالا بودن میزان AFP در نتیجه ی حاصل از آزمون غربالگری افراد باردار، تخمین اشتباه سن بارداری است. سطح AFP در مراحل مختلف دوران بارداری بسیار متفاوت است. در صورتی که سن بارداری کمتر یا بیشتر تخمین زده شود، نتیجه‌ی آزمون معتبر نخواهد بود.
در افراد بارداری که میزان AFP آنها پایین است، این احتمال وجود دارد که جنین دارای اختلالات کروموزومی از قبیل سندرم داون یا سندرم ادواردز باشد.
داشتن جنین‌های دو یا سه قلو نیز می‌تواند دلیلی برای غیر طبیعی بودن میزان AFP سرم خون مادر باشد. یکی دیگر از علت‌های غیر عادی بودن میزان AFP از دست رفتن جنین است.
بر اساس گزارش انجمن بارداری آمریکا از هر 1000 آزمایش AFP که انجام می‌شود، 25 تا 50 نتیجه غیر طبیعی و دور از حد انتظار است. با این حال تنها یک از 16 و یک از 33 مورد از نتایج غیر طبیعی حاصل شده، به طور قطع حاکی از وجود نقص در جنین هستند.
نتیجه‌ی غیر طبیعی آزمایش لزوماً به معنای وجود نقص در جنین نیست و تنها به این معناست که آزمایشات بیشتری باید انجام شوند. ممکن است پزشک تکرار آزمایشAFP و به دنبال آن انجام سونوگرافی را تجویز کند.
در صورتی که نتایج همچنان غیر عادی باشند، ممکن است روش‌های تهاجمی‌تر همچون تست آمنیوسنتز نیز تجویز شود. پزشک در تست آمنیوسنتز با استفاده از یک سوزن، مقدار کمی از مایع آمنیوتیک اطراف جنین را برای تجزیه و تحلیل از روی شکم مادر خارج می کند.
عوارض آزمایش آلفا فتوپروتئین برای مادر و جنین
به استثنای درد هنگام نمونه برداری خون، هیچ خطر یا عوارض جانبی مرتبط با MSAFP برای جنین و مادر وجود ندارد.
بسیار مهم است که در ارتباط با مزایا و خطرات انجام آزمایشات بیشتر و ارزیابی آن با پزشک مشورت نمایید. گاهی منافع حاصل از انجام آزمایش و نتایج آن، بسیار بیشتر از خطرات و عوارض ناشی از آن است.
مطالعه بیشتر:
1- آزمایش غربالگری چهارگانه یا کواد مارکر در بارداری
2- آزمایش پاپ اسمیر در دوران بارداری
3- آزمایشات ضروری دوران بارداری
4- همه آزمایش های دوران بارداری به همراه تجربه مادران از این آزمایشات
