سندرم آسپیراسیون مکونیوم

آسپیراسیون مكونیوم چیست؟ (Meconium aspiration)

مکونیوم (Meconium) اولین مدفوع جنین و به رنگ سیاه است که قبل از تولد در روده جنین  تشکیل می­ شود. معمولاً نوزاد طی چند روز اول پس از تولد، مدفوع مكونیوم را دفع می­ کند. استرسی و فشاری که قبل یا حین تولد به کودک وارد می­ شود ممکن است موجب دفع مکونیوم در رحم گردد. در این شرایط مدفوع مکونیوم با مایع آمنیوتیک كه جنین را احاطه كرده است، مخلوط می­ شود. بنابراین امکان دارد کودک قبل از تولد، این مخلوط را استنشاق کند و مکونیوم وارد ریه او شود. این کودکان دچار استنشاق و خوردن مکونیوم یا سندرم آسپیراسیون مکونیوم (Meconium aspiration syndrome) یا سندروم MAS یا آغشتگی مایع آمنیوتیک به مکونیوم می­ شوند.

اگرچه این سندرم اغلب خطرات جانی به همراه ندارد، اما می­ تواند عوارض مهمی برای سلامتی کودک به دنبال داشته و در صورت عدم درمان یا  شدت بیماری می تواند حتی کشنده باشد.

علت دفع مکونیوم جنین

سندرم آسپیراسیون مکونیوم (Meconium aspiration syndrome) یا استنشاق مکونیوم زمانی رخ می­ دهد که جنین دچار استرس شود، استرس حالتی است که در آن میزان اکسیژن موجود برای جنین کاهش می­ یابد. دلایل عمده استرس جنینی عبارتند از:

• زایمان دیررس یا بارداری که بیش از 40 هفته به طول بیانجامد.
• زایمان دشوار یا طولانی
• مشکلات خاص مادر نظیر فشار خون بالا، پره اکلامپسی یا دیابت
• عفونت

بارداری که بیش از 40 هفته طول بکشد، می­تواند منجر به پیری جفت شود. جفت ارگانی است که مواد غذایی را در رحم به جنین می­رساند. وقتی جفت پیر می­شود، قادر به تامین اکسیژن کافی برای جنین نیست. از طرفی مقدار مایع آمنیوتیک بدلیل دفع مکونیوم کاهش می­ یابد. در نتیجه، سندروم MAS یا آسپیراسیون مکونیوم در جنین دچار نارسایی تنفسی می شود، به همین دلیل سندرم آسپیراسیون مکونیوم در میان نوزادانی که با زایمان زودرس متولد شده اند، کمتر دیده می شود.

علائم خوردن مدفوع توسط جنین

دیسترس یا زجر تنفسی نوزاد یکی از مهمترین علائم سندرم آسپیراسیون مکونیوم (Meconium aspiration) یا سندرم MAS است. نوزاد به محض تولد در زجر تنفسی به سرعت نفس می­کشد و یا در طول تنفس خرخر می­ کند. در برخی نوزادان ممکن است راه تنفس توسط مکونیوم مسدود و تنفس قطع شود. همچنین در مواردی علائم زیر بروز می­ کند:

• رنگ پوست نوزاد متولد شده آبی رنگ و کبود می شود که سیانوز (Cyanosis) یا یرقان آبی نام دارد
• لَختی و سستی نوزاد
• فشار خون پایین نوزاد

تشخیص سندرم آسپیراسیون مکونیوم

تشخیص بر اساس علائم کودک و وجود مکونیوم در مایع آمنیوتیک صورت می­ گیرد.

پزشک با استفاده از گوشی طبی به صدای قفسه سینه نوزاد گوش می­دهد تا صداهای تنفس غیر­طبیعی را تشخیص دهد. برای تائید تشخیص چند روش وجود دارد:

• آزمایش گاز خون برای ارزیابی میزان اکسیژن و دی اکسید کربن
• عکس رادیوگرافی از قفسه سینه تا مشخص شود آیا مواد به داخل ریه­ های نوزاد وارد شده­ اند یا خیر
• مشاهده دهان و بینی نوزاد برای یافتن تکه یا لکه های مکونیوم توسط لارنگوسکوپ (Laryngoscopy)

درمان سندروم آسپیراسیون مکونیوم

اگر سندرم MAS یا آسپیراسیون مکونیوم (Meconium aspiration) رخ دهد، هر چه سریع­تر باید به منظور حذف مکونیوم از راه هوایی فوقانی اقدام شود. بلافاصله پس از زایمان، دکتر بینی، دهان و گلو را ساکشن می­ کند. سپس، یک لوله در داخل بینی نوزاد (تراشه) قرار می­گیرد تا مایع حاوی مدفوع مکونیوم را از مجاری تنفسی بیرون بكشد. تا زمانی که مکونیوم را به طور کامل بیرون نکشند، ساکشن ادامه خواهد یافت.

اگر نوزاد تنفس نداشته یا ضربان قلب او پایین باشد، پزشک برای کمک به تنفس از کیسه یا ماسک اکسیژن استفاده می­ کند. به این وسیله اکسیژن به نوزاد رسیده و ریه­ ها از هوا پر می ­شود. اگر نوزاد خیلی بیمار بوده و قادر به تنفس نباشد، پزشک برای کمک به تنفس نوزاد، یک لوله در مجاری تنفس او قرار خواهد داد.

پس از درمان اضطراری، برای کنترل تنفس، نوزاد در بخش مراقبت ویژه نوزادان بستری خواهد شد. برای جلوگیری از عوارض سندروم MAS یا آسپیراسیون مکونیوم (Meconium aspiration)، ممکن است درمان­ های دیگر نیز لازم باشد. پنج درمان مشترک عبارتند از:

• استفاده از آنتی بیوتیک­ هایی مانند آمپی سیلین و جنتامایسین برای جلوگیری یا درمان عفونت
• استفاده از دستگاه تنفس، برای کمک به تنفس نوزاد
• اکسیژن ­رسانی غشایی برون­ پیکری (ECMO)
• اکسیژن درمانی برای اطمینان از وجود اکسیژن کافی در خون
• استفاده از گرم کننده تابشی برای کمک به حفظ دمای بدن نوزاد

عوارض آسپيراسيون مكونيوم

اکثر نوزادان مبتلا به سندرم آسپیراسیون موکونیوم (Meconium aspiration) یا سندروم MAS عوارض بلندمدت ندارند. با این حال سندرم آسپیراسیون موکونیوم یک مسئله جدی است که می­تواند اثرات شدیدی بر سلامت کودک داشته باشد. احتمال بروز التهاب و عفونت در اثر وجود مکونیوم در ریه­ ها وجود دارد.

مکونیوم راه ­های هوایی را مسدود کرده و می­تواند باعث انبساط و التهاب بیش از حد ریه شود. انبساط و تورم بیش از حد ریه­ ها باعث پارگی یا کولابه شدن (فروپاشی) آنها خواهد شد. لذا هوای داخل ریه در حفره قفسه سینه و اطراف ریه تجمع می­ کند. 

سندروم آسپیراسیون مکونیوم خطر ابتلا به پرفشاری خون ریوی کودکان (PPHN) را افزایش می دهد. فشار خون بالا در عروق ریه ها جریان خون را محدود و تنفس درست را برای او دشوار می ­سازد. مشکل PPHN  یک بیماری نادر اما تهدید­کننده و خطرناک است.

در موارد نادر، سندروم آسپیراسیون موکونیوم شدید انتقال اکسیژن به مغز را محدود کرده و موجب آسیب دائمی مغزی شود.

پیشگیری از آسپیراسیون مکونیوم

بهترین راه جلوگیری از سندروم آسپیراسیون موکونیوم MAS، تشخیص زودهنگام است. کنترل منظم جنین قبل از زایمان نشان می­دهد که آیا کودک شما دچار استرس شده است یا خیر. پزشک می تواند در خلال زایمان برای رفع دیسترس (زجر تنفسی) اقدامات مقتضی انجام داده و  شرایط بالقوه ایجاد سندروم آسپیراسیون موکونیوم  MAS را به حداقل برساند. اگر جنین در معرض استرس بوده و علائم MAS باشد، پزشک آمادگی لازم برای ارزیابی وضعیت و درمان کودک را خواهد داشت.