دانش بنیاد جنین، دانشی برای والدین

یک ماهگی: دانش

در زمین بازی پارک نزدیک خانه‌مان بودم که توجهم به کودکان در حال بازی جلب شد، بعضی از آن‌ها قوی و با استخوان‌ بندی درشت و بعضی دیگر ظریف و کوچک بودند. چشمانم به کودک سه‌ساله‌ام که سرگرم بازی بود افتاد و دوباره به این سوال فکر کردم که دلیل شخصیت امروز ما چیست؟

جواب این سوال بحث‌ برانگیز به طبیعت، ژن و محیط زیست کودک مربوط می‌شود. اما به تازگی از مطلبی به نام "تجربیات قبل از زایمان" چیزهایی شنیده بودم که باعث تعجب من شده بود. در واقع بعضی از ویژگی‌ها در زمان لقاح جنین از ژن‌ها دریافت می‌شود و بعضی دیگر را بعد از تولد دریافت می‌کنیم، ولی آیا درباره ویژگی‌های که در طی نه ماهی که درون رحم مادر هستیم بدست می آوریم، اطلاعی داریم؟

لذت بردن از شکلات (تلخ) با کاهش خطر پره‌اکلامپسی و داشتن نوزادی شادتر با خلق و خویی آرام‌تر مرتبط است.

این‌ موضوع فقط برای مادران جالب نیست. من به عنوان نویسنده مقالات علمی در روزنامه‌ها و مجلات مشغول کار هستم و در طول چند سال گذشته، تعداد زیادی مقاله در مجلات، کتاب‌ها و کنفرانس‌ها درباره نه ماه بارداری و تاثیرات طولانی مدت آن خوانده‌ام.

ولی از دو هفته قبل که متوجه شدم دوباره باردار هستم، این موضوع توجه من را بیشتر به خود جلب کرد. در طی اولین بارداری، فقط به سوالاتی درباره تاثیرات آنچه که انجام می‌دهم، احساس می‌کنم و می‌خوردم فکر می‌کردم. ولی این‌بار، قصد یافتن پاسخ هایی اساسی تر داشتم. بارداری به‌سرعت به دانشی در حال رشد تبدیل می‌شود و هدف من یادگیری چیزهای بیشتر درباره آن است.

دو ماهگی: تغذیه مادر

در راهروی سوپرمارکت با سبدی خالی ایستاده‌ و برای انتخاب مواد‌غذایی سرگردان بودم: آیا بادام زمینی سرشار از پروتئین است یا باعث آلرژی می‌شود؟ آیا پنیر منبعی سرشار از کلسیم است یا حامل باکتری لیستریا است؟

دانش "بنیاد جنین fetal origins" نشان می‌دهد که جنین تحت تاثیر مواد غذایی مصرفی مادر قرار می‌گیرد، درواقع این موضوع می‌تواند فرصت مناسبی برای مادر باشد و لزوما مانعی برای آزادی عمل نیست. دوران بارداری زمان مناسبی برای اصلاح طرز تفکر درباره‌ی غذا خوردن، بهره‌مندی از لذایذ و دوری از ترس‌ها است. ماهی تازه، سرشار از چربی‌های مفید برای پرورش مغز جنین است. تخم‌مرغ آب‌پز یا نیمرو، برای ساخت سیستم عصبی جنین بسیار مفید است. حتی مصرف شکلات تلخ، باعث کاهش خطر پیچیدگی‌های خطرناک زایمان مثل پره‌اکلامپسی و داشتن نوزادی شادتر و با خلق و خویی آرام‌تر می‌شود.

سه ماهگی: فشار عصبی

همانطور که از عرض خیابان می‌گذشتم یا زمانی که در حال سوار‌شدن به اتوبوس بودم و درب آن درحال بسته‌شدن بود، به این فکر می‌کردم که آیا باید زندگی را راحت‌تر بگذرانم؟ آیا فشار عصبی اجتناب‌ناپذیر در این شهر بزرگ تاثیری بر جنین من وارد می‌کند؟

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که فشار عصبی می‌تواند به جنین آسیب برساند. آنزیمی در جفت هست که هورمون استرس خون مادر باردار را شکسته و از رسیدن مقدار زیاد آن به جنین جلوگیری می‌کند. البته فشارهای عصبی کم، می‌تواند برای جنین مفید باشد و رشد او را سرعت ‌بخشد.

از طرف دیگر فشار عصبی شدید، مثل ضربه روحی روانی، قحطی، فجایع طبیعی، فقر شدید یا جنگ با میزان ناهنجاری‌های مادرزادی، زایمان نوزادی نارس و وزن کم نوزاد در زمان تولد در ارتباط است. پژوهشگرانی که این تحقیقات را انجام داده‌اند، توصیه می‌کنند از قبل برای هرگونه وضعیت اضطراری آماده باشید و برای مواقع ضروری غذاهای کنسروی، چراغ‌قوه و ظرف‌ آب تهیه کنید. من هم پیشنهادات پژوهشگران را جدی گرفتم و همه وسایل ضروری را تهیه کردم، زمانی‌که انبار وسایل ضروری من تکمیل شد، احساس امنیت بیشتری می‌کردم. دقیقا همانند حیوانات که غذای زمستان خود را جمع‌آوری می‌کنند.

چهار ماهگی: وسایل ساخته‌شده از پلاستیک

زمانی که مادر شدم، تمام وسایل زندگی‌ام که از چوب، شیشه و الیاف نرم ساخته شده بود را کنار گذاشتم و بیشتر از وسایل ساخته‌شده از پلاستیک استفاده می‌کردم.

این تصمیم من باعث شروع مشکل دیگری شد. در واقع مواد شیمیایی‌ که پلاستیک از آنها ساخته می‌شود دارای بیسفنول (BPA) است که با ابتلا به سرطان، چاقی، ناهنجاری‌های دستگاه تناسلی و دیگر مشکلات سلامتی در رابطه است و خصوصا برای جنین درحال رشد خطرناک است.

بعد از خواندن مطلبی درباره بیسفنول A به آشپزخانه رفتم و تمام ظروف پلاستیکی که برای خودم و نوزادم تهیه کرده بودم را به سطل زباله انداختم. پاکیزگی آشپزخانه از مواد‌ شیمیایی پلاستیکی قدمی هر چند کوچک، برای حفظ سلامت خانواده‌ام بود‌، به همین دلیل من احساس بهتری داشتم.

پنج ماهگی: جنسیت نوزاد

در زمین بازی کودکستان، به پسرم نگاه می‌کردم که با دوستانش در حال بازی بود، در همین زمان بود که متوجه شدم پسر دیگری می‌خواهم.

از همان ابتدای دوران بارداری بانوان سعی در پیش‌ بینی جنسیت فرزند خود را دارند و حتی می‌خواهند جنسیت نوزاد را خود تعیین کنند. اکنون پژوهش‌های علم بنیاد جنین به این نتیجه رسیده است که آنچه خانم باردار انجام می‌دهد، احساس می‌کند و می‌خورد، می‌تواند بر جنسیت نوزاد تاثیر بگذارد.

البته، دختر یا پسر بودن جنین در لحظه بارور شدن تخمک تعیین می‌شود، اما فقط ۲۰ تا ۴۰ درصد تخمک‌های بارورشده به تولد نوزاد منجر می‌شوند، که سهم بیشتری را برای تاثیرات دیگر باقی می‌گذارد. بانوانی که دچار فشار عصبی شدید یا فقر غذایی هستند یا برای مدت طولانی بدون همسرشان زندگی می‌کنند، احتمال بدنیا آوردن فرزند پسر در آنها کاهش می‌یابد.

بعد از چند هفته برای آزمایش سونوگرافی به آزمایشگاه رفتم و زمانی که کارمند آزمایشگاه کار خود را انجام داد، با خنده‌ای بر چهره جوابی که مدت‌ها در انتظارش بودم را به من داد: او پسر است!

شش ماهگی: افسردگی

بعد از تولد اولین فرزندم، گاهی اوقات دچار وضعیت ناراحت‌کننده‌ای می‌شدم که متخصصان به آن "افسردگی بعد از زایمان" می‌گویند. حالا که فرزند دومم را باردار هستم دوباره افسردگی را احساس می‌کردم و آنچه بیش از همه مرا مضطرب می‌کرد، احتمال این بود که جنین نیز این اضطراب را احساس کند.

طی تحقیقاتی پژوهشگران متوجه شدند که جنین‌ تحت تاثیر وضعیت احساسی مادرش قرار می‌گیرد: برای مثال جنین‌های مضطرب و مادران افسرده، به فشارهای عصبی بیشتر واکنش نشان می‌دهند. چنین واکنشی بعد از تولد نیز باقی می‌ماند: نوزادان مادران افسرده تحریک‌پذیرتر بوده، به سختی آرام می‌شوند، مشکلات بیشتری برای خوابیدن دارند و هورمون استرس کورتیزول در آنها بیشتر است. افسردگی مادر و اضطراب او در دوران بارداری با عمل بدون فکر، بیش‌فعالی و مشکلات احساسی و رفتاری کودکان در آینده مرتبط است.

 هفت ماهگی: دیابت

در حال رفتن به مطب متخصص زنان و زایمان بودم که ناگهان دچار حالتی مانند رویا شدم، با خودم فکر ‌کردم که همه اشخاص در اطرافم روزی جنین بوده‌اند. مثل این بود که عینک جادویی به چشم گذاشته‌ام، احساس می‌کردم که بدن هر شخص بالغی که در اطرافم است با پوست شفاف جنین پوشیده شده و من می‌توانستم رگ‌های ظریف خونی و ستون فقرات شبیه فسیل آنها را ببینم.

این حالت رویایی من تفاوت زیادی با آنچه که هم اکنون در آزمایشگاه‌های علمی سراسر جهان در حال بررسی است، ندارد. پژوهشگران هم اکنون به بالغین به عنوان انسانی که در گذشته جنین بوده و ساختارهای زیستی او کاملا به تجربیات دوران جنینی او مرتبط است نگاه می‌کنند. این دیدگاه جدید به طور شگفت‌آوری جواب بسیاری از سوالات مشابه را می‌دهد.

برای مثال احتمال ابتلا به دیابت، نه تنها از طریق خصوصیات ژنتیکی امکان‌پذیر است، بلکه بوسیله رحمِ مادرِ دیابتی نیز امکان انتقال دیابت به جنین وجود دارد. بنابراین باید از دوران بارداری از ابتلای جنین به دیابت پیشگیری کنیم.

هشت ماهگی: جامعه

زمانی که در صف داروخانه ایستاده بودم، احساس می‌کردم که در آینه نگاه می‌کنم. قفسۀ مجله‌ها پر از عکس‌های اشخاص مختلف بود، هر خانم مشهور و بازیگری در نظرم شکمی برآمده داشت.

این مجلات همانند آینه عمل می‌کردند و در حقیقت، انعکاس شیفتگی عمومی برای بارداری بودند. اما آیا توجه بیش از حد ما به بارداری به سرمایه‌گذاری اجتماعی بیشتر برای سلامتی بانوان باردار و جنین‌ آنها منجر خواهد شد یا اینکه بارداری فقط نگاهی اتفاقی به مجلات خواهد بود یا راهی برای درآمدی بیشتر؟

هم اکنون طرح این سوالات بسیار مهم است، به این علت که اهمیت بارداری بسیار بیشتر از آن چیزی است که ما فکر می‌کنیم. در حال حاضر تحلیلگران اقتصادی‌ با تحقیق در گذشته‌های دور به این نتیجه رسیده‌اند که وقتی بارداری بخوبی مسیر خود را طی کند، تمام جامعه در فواید آن شریک می‌شوند و زمانی‌که دوران بارداری با فقر همراه باشد، مخارج پرداخت شده برای سلامت جامعه بسیار زیاد می‌شود.

نه ماهگی: فصل

در یکی از روزهای زمستان همانطور که به باریدن برف از پنجره آپارتمانم نگاه می‌کردم به این فکر افتادم که آیا برای عمل سزارین به موقع به بیمارستان می‌رسیم.

همان طوری که با همسرم به آهستگی از خیابان‌ها می‌گذشتیم، فکر می‌کردم، چگونه فصلی که در آن بدنیا می‌آییم می‌تواند در وضعیت سلامت ما تاثیرگذار باشد. اشخاصی که در اواخر تابستان یا اوایل پاییز بدنیا می‌آیند، بلند قد تر هستند و از استخوان‌بندی درشت‌تری برخوردارند و افرادی که در انتهای زمستان و اوایل بهار متولد می‌شوند، ده درصد بیشتر احتمال دارد به بیماری اسکیزوفرنی مبتلا شوند. فصل تولد در ابتلا به بیماری‌های ام اس، صرع، اوتیسم، سوء مصرف مواد، عادات بد غذایی و افسردگی تاثیر گذار است.

بالاخره به بیمارستان رسیدیم و یک‌ساعت بعد پسرم بدنیا آمد. او را در آغوش کشیدم و در همان حال دوباره فکر بنیاد جنین به ذهنم آمد.