نشانه ها و علائم فیبروم رحم چیست و با چه روش های قابل درمان است؟
دیواره رحم از سه لایه تشکیل شده است. بیرونی ترین لایه که یک جدار بسیار نازک به نام پریمتر است که در واقع امتداد صفاق شکمی می باشد. لایه میانی که یک لایه ضخیم از عضلات صاف بوده و میومتر نام دارد و داخلی ترین لایه که اندومتر نام دارد و درواقع همان بخشی است که تحت تأثیر تغییرات هورمونی مربوط به چرخه های قاعدگی قرار می گیرد. تمام تنظیمات هورمونی رحم به این منظور انجام می شود که هر ماه رحم را برای وقوع بارداری احتمالی و لانه گزینی کردن جنین حاصل از آن آماده کند.
تقریبا 20 تا 40 درصد از بانوانی که در سن باروری هستند، دچار توده هایی می شوند که از لایه میومتر منشأ گرفته و رشد می کند که فیبروم، فیبروئید و یا میوم نامیده می شود.
انواع فیبروم های رحمی
انواع فیبروم رحمی شامل موارد زیر می باشد:
- اینترامولار : توده ای که در لایه میانی رحم قرار دارد.
- ساب سروز: توده ای که مابین لایه های بیرونی (پریمتر) و لایه ی میانی (میومتر) قرار دارد.
- ساب موکوس: توده ای که مابین لایه های میانی (میومتر) و لایه ی داخلی (اندومتر) قرار دارد.
- نوع ساقه دار: که ترکیبی از دو و یا هر سه مورد بوده و به صورت یک توده است که توسط یک ساقه به جدار رحم متصل شده است.
این توده ها وابسته به هورمون هستند و هورمون استروژن سبب رشد آنها می شود. از آنجا که شیوع آنها در برخی نژاد ها بیشتر مشاهده می شود، مانند نژاد آفریقایی، احتمال می رود که عامل ژنتیک نقش مهمی در بروز آن داشته باشد.
فیبروم ها در ابتدا یک ضایعه ی بسیار کوچک هستند که به آن جوانه ی فیبروم می گویند. این توده ها با گذشت زمان می توانند بزرگ تر شده و به یک ضایعه ی بسیار بزرگ تبدیل شوند. این تومورها اثرات فراوانی بر توان باروری خانم ها دارند.
نشانه ها و علائم فیبروم رحم
ممکن است که یک توده ی فیبروم علی رغم بزرگ بودنش هم کاملاً بدون علامت باشد. اما نشانه هایی که معمولاً بروز می دهند به اندازه ی آنها، محل قرار گیری و همراهی با برخی عوارض از جمله پیچش آنها بستگی دارد. علائمی که به طور معمول دیده می شود شامل موارد زیر می باشد:
- منوراژی: خون ریزی بسیار زیاد در دوره ی خون ریزی از سیکل ماهانه
- دیسمنوره: درد شدید در هنگام خون ریزی قاعدگی
- منومتروراژی: ایجاد خون ریزی های نامنظم و پراکنده در سیکل های ماهانه. لازم به ذکر است که این نشانه معمولاً زمانی مشاهده می شود که توده بسیار بزرگ شده، اندومتر را نیز کنار زده و به حفره ی رحم رسیده است.
- درد پایدار لگنی که در معمولا در اثر پیچ خوردگی فیبروم ساقه دار ایجاد می شود.
- درد درهنگام دخول عمیق در حین نزدیکی
- تحریک پذیری مثانه
- دردناک بودن حرکات روده
آیا احتمال بدخیم شدن توده های فیبرومی رحم وجود دارد؟
فیبروم ها معمولاً توده های خوش خیمی هستند و رشد آنها بسیار کند می باشد. به ندرت بدخیم شدن این توده ها گزارش شده است اما در هر حال درصورت مشاهده رشد بسیار سریع در آنها باید نمونه برداری انجام شده و توسط پاتولوژیست از نظر وجود بدخیمی بررسی شوند.
تأثیر فیبروم رحم بر قدرت باروری
همان طور که گفته شد درونی ترین لایه ی رحم که اندومتر نام دارد در طی چرخه های قاعدگی دستخوش تغییراتی می شود. به این ترتیب معمولاً فیبرو هایی که سبب اختلال در عملکرد مناسب این لایه شوند سبب بروز نازایی خواهند شد مانند نوع ساب موکوس (زیر مخاط). به جز فیبروم های اینترامولار بسیار بزرگی که سبب انسداد مدخل لوله های رحمی شده اند، بیشتر فیبروم ها از سمت دیواره پشتی رحم شروع به رشد کرده و ممکن است فضای درون رحم را به صورت کامل و یا نسبی اشغال کنند. این فضا برای لانه گزینی و رشد جنین اهمیت فراوانی دارد، بنابراین شایع بودن ناباروری در افراد مبتلا به این نوع از فیبروم ها مسأله عجیبی نیست.
یکی از راه های درمانی این نوع از فیبروم، برداشتن آنها از طریق عمل جراحی است. لازم به ذکر است که جراحی نیز از طریق ایجاد چسبندگی در محل برش، خود ممکن است سبب ناباروری شود. برداشتن فیبروم ها از طریق عمل جراحی را میومکتومی می نامند. از عوارض مهم میومکتومی خون ریزی و چسبندگی پس از عمل می باشد. این چسبندگی ها حتی ممکن است که تخمدان را نیز درگیر کرده و مانع از کارکرد مناسب آن شوند. میوم های اینترامولار اگر بیش از اندازه رشد کنند ممکن است که سبب انسداد مدخل لوله های رحمی شده و مانع از ورود تخمک آزاد شده به درون رحم شوند که خود یکی از عوامل ایجاد کننده ناباروری خواهد بود.
در برخی موارد فیبروم های متعدد در رحم تا حدی رشد می کنند که بیشتر خون رسیده به رحم را به سمت خود می کشند و لایه داخلی رحم از خون محروم شده و درنتیجه استروژن کافی را دریافت نخواهد کرد. عدم دریافت استروژن کافی مساوی با عملکرد نامناسب اندومتر خواهد بود زیرا در این شرایط سلول های اندومتر نمی توانند به خوبی رشد کنند و یک بستر مناسبی را برای حمایت از بارداری فراهم نمایند. حتی اگر بارداری به وقوع بپیوندد نیز عملکرد نامناسب اندومتر ممکن است سبب ایجاد سقط شود.
به این ترتیب فیبروم ها از علل سقط نیز محسوب می شوند. فیبروم های بزرگ و متعدد همچنین می توانند از مانع از رشد کافی رحم، هماهنگ با رشد جنین در سه ماهه ی دوم شوند به این ترتیب ممکن است موجب سقط و یا زایمان زودرس شوند. به این ترتیب محل، تعداد و اندازه ی فیبروم ها در ایجاد ناباروری موثر خواهند بود.
فیبروم رحم چگونه تشخیص داده می شود؟
فیبروم نیز همانند بسیاری دیگر از عارضه های دستگاه تولید مثلی بانوان با کمک روش های تصویر برداری قابل تشخیص است. درمان این عارضه نسبتا شایع به سه روش جراحی، دارویی و آمبولیزاسیون قابل انجام است.
فیبروم های بزرگ را می توان به راحتی از طریق یک معاینه واژینال (معاینه ی داخلی) تشخیص داد. فیبروم های کوچکتر را می توان از طریق تصاویر سونوگرافی مشاهده کرد. اما معمولاً تشخیص نوع فیبروم ها و این مسأله که آبا فیبروم به حفره ی رحمی نفوذ کرده یا نه کار دشواری است. دستگاهی به نام هیستروسکوپ که با آن می توان درون رحم را مشاهده کرد، در این زمینه استفاده می شود. استفاده از MRI نیز در افتراق بین فیبروم و سایر توده ها ی مشابه کمک کننده خواهد بود.
درمان فیبروم رحم با جراحی
بهترین درمان برای فیبروم خصوصاً انواع بزرگ آنها، جراحی می باشد که میومکتومی نام دارد. فیبروم هایی که کوچک هستند، به درون حفره رحم نفوذ نکرده اند و نیز علائم آزار دهنده ای نیز ندارند، معمولاً از طریق درمان های دارویی برطرف خواهند شد و نیازی به جراحی نیست. اگر قصد انجام روش هایی مانند IVF را درجهت درمان ناباروری دارید، درصورت ابتلا به فیبروم های بزرگ و یا نوع زیر مخاط آن، باید ابتدا از طریق جراحی توده ی ذکر شده را بردارید، زیرا این فیبروم ها مانع از لانه گزینی جنین شده و IVF را با شکست مواجه خواهند کرد. حتی در صورت موفق بودن IVF و انجام لانه گزینی نیز احتمال سقط و زایمان زودرس وجود دارد.
درمان فیبروم رحم با دارو
رشد فیبروم وابسته به هورمون استروژن می باشد. بنابراین زمانی که بانوان یائسه می شوند و تولید هورمون استروژن در بدن آن ها بسیار کاهش می یابد، رشد فیبروم ها متوقف شده و به مرور کوچک می شوند. در درمان فیبروم به روش دارویی از این شرایط تقلید می شود، به این ترتیب که با استفاده از داروهایی مانند لوپرون ارتباط مغز با تخمدان ها را قطع می کنند تا مانع از تولید استروژن شوند، اما این درمان را فقط می توان برای مدت کوتاهی یعنی حدوداً 6 ماه استفاده کرد و متأسفانه پس از قطع دارو معمولاً فیبروم رشد خود را دوباره از سر می گیرد. در واقع این درمان فقط زمانی مفید است که می خواهیم یک مدت مانع از رشد توده شویم تا در فرصت مناسب بتوان آن را از طریق جراحی برداشت و یا زمانی که فرد نزدیک به سن یائسگی است و قصد داریم تا آن زمان مانع از رشد بیشتر توده شویم.
اگر خون ریزی شدید قائدگی منجر به کم خونی شده باشد، باید حتما قرص آهن برای درمان کم خونی تجویز شود.
درمان فیبروم رحم با آمبولیزاسیون
با توجه به این که درمان فیبروم ها با لوپرون چندان مفید نبوده و روش های جراحی نیز خطر خونریزی و چسبندگی را به همراه دارند، یکی از روش هایی که اخیراً برای درمان فیبروم های رحمی انجام می شود، آمبولیزاسیون توده هاست. در این روش ذرات دانه شکل کوچکی را به درون شریان های تغذیه کننده رحم تزریق می کنند، این ذرات عروق تغذیه کننده رحم را مسدود کرده بنابراین خون و اکسیژن کافی به سلول های فیبروم نمی رسد و در ابتدا رشد آن متوقف می شود و پس از مدتی از بین خواهد رفت. در حین انجام این عمل، خطر قطع شدن عروق تغذیه کننده رحم وجود دارد به همین دلیل هرگز نباید در طی بارداری انجام شود.
مطالعه بیشتر:
1- 7 نکته در مورد فیبروم رحم در بارداری
2- هیستروسکوپی چیست و چه اقداماتی قبل و بعد از انجام هیسترسکوپی لازم است؟
3- آیا رحم فیبروماتوز قبل از بارداری باید درمان شود؟
4- آیا ابتلا به پولیپ دهانه رحم در دوران بارداری خطرناک است؟
