سونوگرافی داپلر در بارداری چیست و چگونه انجام می شود؟
سونوگرافی داپلر (Doppler ultrasound) فقط برای مشاهده جریان خون در جنین مورد استفاده قرار می گیرد. سونوگرافی داپلر جنین با یک دستگاه دستی به نام مبدل انجام می شود. سونوگرافی داپلر نشان میدهد مواد مغذی کافی و اکسیژن به جفت و از جفت به جنین می رسد یا خیر. سونوگرافی داپلر میتواند سرعت جریان خون را اندازه گیری کند و با استفاده از سونوگرافی داپلر میتوان به کاهش جریان یا مسدودیت مسیر خون در رگ های اصلی پی برد. در این نوشتار ابتدا سونوگرافی داپلر را تشریح کرده و سپس به چگونگی انجام آن را می پردازیم.
سونوگرافی داپلر چیست؟
سونوگرافی داپلر (Doppler ultrasound) از امواج صوتی بازتابی برای مشاهده جریان خون در رگ ها استفاده می شود. این ابزار تشخیصی در ارزیابی وضعیت جریان خون در رگها و رگهای اصلی مانند بازوها، پاها و گردن به پزشک کمک می کند. با استفاده از سونوگرافی داپلر میتوان به کاهش جریان یا انسداد رگ های اصلی پی برد. گرفتگی و یا کندی جریان خون در رگ می تواند منجر به سکته مغزی شود. لخته های خونی موجود در وریدهای پا (ترومبوز سیاهرگی عمقی یا لخته شدگی عمیق ورید یا DVT) که ممکن است پاره شده و جریان خون به ریه ها را مسدود کند (آمبولی ریه)، با استفاده از این آزمایش مشخص می شود. در دوران بارداری، سونوگرافی داپلر برای بررسی جریان خون جنین و وضعیت سلامت کودک مورد استفاده قرار می گیرد.
سونوگرافی داپلر فقط در دوران بارداری انجام نمی شود. این سونوگرافی برای بررسی گردش خون در سایر بیماران نیز مورد استفاده قرار می گیرد. سونوگرافی داپلر کاهش جریان خون را از طریق رگ های خونی نشان میدهد. همچنین انسداد در سیستم گردش خون یا لخته را نیز نشان میدهد. بنابراین سونوگرافی داپلر می تواند فرد را از سکته مغزی، آمبولی ها و غیره محافظت کند. به همین ترتیب سونوگرافی داپلر در دوران بارداری می تواند به پزشک کمک کند تا هر گونه مسائل مربوط به سلامت مادر و نوزاد را تشخیص دهد.
چگونگی انجام سونوگرافی داپلر
در طول سونوگرافی داپلر، یک دستگاه دستی به آرامی بر روی پوست و بالای رگ خونی حرکت داده میشود که ترنسدیوسر یا مبدل نام دارد. امواج صوتی به وسیلۀ یک میکروفون تقویت شده و از طریق مبدل ارسال و دریافت میشوند. امواج صوتی از اجسام جامد، از جمله سلول های خونی برگشت می یابند. حرکت سلولهای خون تغییراتی را در بازتاب و بازگشت امواج صوتی منعکس شده ایجاد می کند که به آن اثر داپلر می گویند. در صورت عدم وجود جریان خون، بازگشت امواج بدون تغییر باقی می ماند.
اطلاعات بدست آمده از امواج صوتی منعکس شده برای ترسیم نمودارها یا تصاویر نشان دهندۀ جریان خون در عروق خونی مورد استفاده قرار می گیرد، این نمودارها و تصاویر برای بازنگری یا ارزیابی های آینده قابل ذخیرهسازی هستند.
سونوگرافی داپلر بارداری دقیقا مانند سونوگرافی عادی انجام می شود، شما باید برای سونوگرافی داپلر بارداری و داپلر جنین روی تخت به پشت یا پهلو دراز بکشید، یک رادیالوژیست یا سونوگرافیست وسیله ای به نام مبدل را به آرامی بر روی پوست شکم شما و بالای عروق خونی حرکت می دهد. این مبدل امواج صوتی درون رگ ها را تقویت می کند و آن را از طریق یک میکروفن دریافت می کند.
سونوگرافی داپلر جنین
سونوگرافی داپلر نمای بصری یا شنیداری حرکت خون در رگها، شریانها و رگهای خونی جنین را با استفاده از امواج صوتی در اختیار پزشک قرار می دهد. امواج صوتی بازتابیده برای تشخیص جریان خونی مسدود، لخته های خون و سلامت جنین قابل استفاده هستند. اما بر خلاف تصویربرداری با امواج فراصوتی که عکس نوزاد در داخل رحم را به والدین میدهد، سونوگرافی داپلر فقط برای مشاهده جریان خون در جنین مورد استفاده قرار می گیرد. سونوگرافی داپلر جنین با یک دستگاه دستی به نام مبدل انجام می شود. سونوگرافی داپلر نشان میدهد مواد مغذی کافی و اکسیژن به جفت و از جفت به جنین می رسد یا خیر.
در چه مواقعی باید سونوگرافی داپلر بارداری انجام داد؟
- زمانی که جنین با توجه به سن حاملگی کوچکتر از اندازه طبیعی باشد و به اندازه کافی رشد نکرده باشد و یا دچار محدودیت رشد جنینی شده باشد.
- اگر شریان بند ناف جنین و جریان خون عروق خونی بند ناف مشکل داشته باشد.
- اگر حساسیت ارهاش (Rh) یا حساسیت گروه خونی مادر و جنین اتفاق افتاده باشد. در این وضعیت باید جریان خون عروق خونی مغز یا شریان مغزی میانی، و یا MCA جنین را بررسی کرد.
- اگر مادر مشکلاتی از قبیل پره اکلامپسی و یا بیماری کم خونی داسی شکل داشته باشد.
سونوگرافی داپلر بارداری
سونوگرافی داپلر کاربردهای تشخیصی زیادی دارد، اما در شرایط بارداری و از حیث سلامت جنین و بارداری، کاربردهای آن محدود هستند. پزشکان در دوران بارداری اغلب از سونوگرافی داپلر بارداری برای بررسی جریان خون بندناف، جریان خون جفت و جریان خون قلب و مغز جنین استفاده می کنند. با استفاده از نتایج سونوگرافی داپلر، پزشک به محدودیت جریان خون به علت کم خونی داسی شکل، حساسیت RH یا رگ های خونی مسدود شده که بهانه ای برای ناهنجاری های جنینی هستند، پی می برد.
محدودیت جریان خون چه عوارضی برای جنین به همراه دارد:
- وزن کم هنگام تولد
- اندازه کوچک جنین
- رشد ناقص جنین
اگر کم خونی داسی شکل تشخیص داده شود، باید نوع خاصی از سونوگرافی داپلر با عنوان داپلر ترانس کرانانیال (TCD) برای ارزیابی خطر سکته مغزی انجام شود.
انواع سونوگرافی داپلر در بارداری:
سونوگرافی داپلر در دوران بارداری به نوع دستگاه و مرحله بارداری بستگی دارد.
1- سونوگرافی داپلر
این سونوگرافی را می توان به صورت همان زمان با سونوگرافی طبیعی بارداری انجام داد. رادیولوژیست یک ژل بر روی شکم و ناحیه لگن اعمال خواهد کرد. سپس از مبدل اولتراسوند بر روی معده و لگن استفاده می کند، همانطور که در مورد سونوگرافی معمولی نیز استفاده می شود.
2- داپلر از طریق واژینال
همانطور که از نام آن پیداست، در اینجا پروب داپلر در داخل واژن قرار می گیرد. این روش به که پزشک کمک می کند بارداری خارج از رحم را بررسی کند.
3- داپلر جنینی
این دستگاه دستی است که برای نظارت بر ضربان قلب جنین مورد استفاده قرار می گیرد.
انواع سونوگرافی داپلر در مواقع غیر بارداری:
-
داپلر موج پیوسته یا beside (کنار تخت):
این سونوگرافی را "کنار تخت" نیز می نامند و در آن از ویژگی های امواج صوتی بازتابی به عنوان ابزار تشخیص شنیداری استفاده می کنند. متخصص رادیولوژی که سونوگرافی داپلر را انجام می دهد، به صدای تولید شده گوش می کند تا متوجه شود که خون در آن منطقه به خوبی جریان دارد و یا رگ مسدود و تنگ شده است. این نوع از سونوگرافی داپلر در کنار تخت در بیمارستان انجام می گیرد و کافی است تا دستگاه قابل حمل آن در کنار تخت بیمار قرار بگیرد تا پزشک به سرعت از میزان آسیب عروق خونی بیمار آگاه شود. عروق خونی مسدود با توجه به انسداد و باز بودن ورید صداهای خاصی ایجاد می کنند. این نوع سونوگرافی داپلر برای تشخیص سریع انسدادهای بالقوه در جریان خون در دوران بارداری یا خارج از بارداری مورد استفاده قرار می گیرد. -
داپلر داپلکس (Duplex Doppler):
این سونوگرافی تصویر قابل مشاهدهای را با استفاده از امواج صوتی تولید میکند. همانطور که امواج صوتی از رگ های خونی برگشت می یابند. صداها نیز با استفاده از برنامه کامپیوتری به نمودار تبدیل میشوند تا جهت جریان خون و سرعت حرکت خون مورد ارزیابی قرار گیرد. -
سونوگرافی داپلر رنگی:
سونوگرافی داپلر رنگی یا کالر داپلر عملکردی شبیه به سونوگرافی داپلر داپلکس (Duplex Doppler Ultrasonography) دارد و در آن از امواج صوتی تصویر ایجاد می شود. در اینجا امواج صوتی به جای تبدیل به نمودار، به تصویر رنگی سرعت و حرکت جریان خون تبدیل می گردند. -
سونوگرافی پاور داپلر:
پاور داپلر نوعی سونوگرافی داپلر رنگی است که میتواند به منظور بررسی دقیقتر جریان خون در درون اندام ها به داخل اندام های بدن نفوذ کند. تصاویر حاصل یک پوشش رنگی است که سرعت و جهت خون را نشان می دهد.
