سلامت استخوان ها در دوران بارداری و شیردهی
بارداری و شیردهی هر دو باعث بروز تغییرات و افزایش نیاز بدن به ویتامین ها، مواد معدنی و ریز مغذی ها می شود. برخی از این تغییرات می توانند سلامت استخوان ها را تحت تاثیر قرار دهند. ولی خوشبختانه تنها شمار اندکی از خانم ها در طی دوران بارداری و شیردهی خود مشکلات استخوانی را تجربه می کنند. ضمن انکه وقوع این عارضه در این عده نیز نگران کننده نبوده و اغلب بدون نیاز به درمان، به سادگی و با گذشت زمان برطرف می شود. ولی با این وجود مراقبت از سلامت استخوان ها به خصوص در دوران بارداری و شیردهی برای حفظ و ارتقاء سلامت مادر و جنین از اهمیت بسزایی برخوردار است.
بارداری و سلامت استخوان ها
جنین در حال رشد شما در طول زندگی درون رحمی برای رشد و شکل گیری استخوان هایش به کلسیم فراوانی نیاز دارد. این نیاز به خصوص در طول سه ماهه آخر بارداری افزایش چشمگیری می یابد. بنابراین چنانچه کلسیم دریافتی مادر از طریق تغذیه کافی نباشد، جنین کلسیم مورد نیازش را از استخوان های مادر برداشت خواهد کرد. به همین علت کمبود کلسیم و عدم مصرف کافی آن در بانوانی که در سنین باروری به سر می برند، اغلب مشکلی بسیار نگران کننده است. ولی خوشبختانه به نظر می رسد که فرآیند بارداری از طریق راه های گوناگون به حفظ ذخایر کلسیم بدن در این دوران کمک می کند:
- بدن خانم های باردار در این دوران بهتر از زمان های دیگر می تواند کلسیم موجود در منابع غذایی را جذب کند. این مساله به خصوص در طول نیمه دوم بارداری که جنین آهنگ رشد سریع تری داشته و نیاز افزون تری به کلسیم دارد نمود بیشتری می یابد.
- بدن مادر در دوران بارداری هورمون استروژن بیشتری تولید می کند. این هورمون نقش محافظت از استخوان های بدن را بر عهده دارد.
- کاهش توده استخوانی بدن در دوران بارداری معمولاً چند ماه پس از وضع حمل یا اتمام دوران شیردهی برطرف شده و استخوان ها مجدداً تراکم اولیه خود را باز می یابند.
حاصل برخی از مطالعات حاکی از آن است که فرآیند بارداری به طور کلی برای سلامت استخوان ها مفید است. حتی برخی از مطالعات نشان داده اند که هر چه دوره بارداری مادر به مراحل پایانی نزدیک تر باشد (حداقل 28 هفته) تراکم استخوانی او بهتر و خطر شکستگی استخوان ها نیز به همان میزان کاهش می یابد.
علی رغم آنکه ابتلا به پوکی استخوان در دوران بارداری و شیردهی بسیار نادر است، ولی گاهی عده ای از مادران در خلال این مدت به پوکی استخوان مبتلا می شوند. پوکی استخوان به معنای کاهش توده استخوانی بدن بوده و می تواند فرد را در معرض خطر شکستگی استخوان قرار دهد.
اغلب مادرانی که در دوران بارداری یا شیردهی خود به پوکی استخوان مبتلا می شوند پس از وضع حمل یا اتمام دوران شیردهی تراکم استخوانی از دست رفته خود را دوباره باز می یابند. ولی با این حال نمی توان در مورد بازیابی یا بهبود کامل تراکم استخوان ها پس از اتمام دوران بارداری یا شیردهی در مادران جوان زیر 18 سال با قطعیت اظهار نظر کرد.
بارداری زیر 18 سال و تاثیر آن بر سلامت استخوان ها
مادران جوان به خصوص بیش از سایرین در معرض خطر کاهش توده استخوانی و ابتلا به عارضه پوکی استخوان در دراز مدت قرار دارند. علت این امر آن است که این عده از مادران بر خلاف مادران مسن تر همچنان در دوران رشد و بلوغ اسکلتی خود به سر برده و هنوز این مرحله را به طور کامل پشت سر نگذاشته اند. در چنین شرایطی کلسیم مورد نیاز برای بافت استخوانی مادر صرف تامین نیاز جنین برای رشد استخوان هایش شده و در نهایت توانایی مادر برای رسیدن به توده استخوانی بهینه که او را از خطر ابتلا به پوکی استخوان در دراز مدت مصون می دارد به خطر می افتد. به همین علت مادران جوان باید بسیار احتیاط کرده و برای به حداقل رساندن کاهش توده استخوانی بدن در دوران بارداری و شیردهی نسبت به تامین کلسیم مورد نیاز خود در این دوران اهمیت بسیار وافری دهند.
شیردهی پستانی و تاثیر آن بر سلامت استخوان ها
شیردهی پستانی نیز بر سلامت استخوان ها تاثیر گذار است. حاصل مطالعات مختلف حاکی از آن است که اغلب مادران بین 3 تا 5 درصد توده استخوانی خود را در طول شیردهی پستانی از دست می دهند. ولی با این وجود این عارضه بلافاصله پس از اتمام دوران شیردهی برطرف شده و استخوان ها مجدداً تراکم اولیه خود را باز می یابند. این کاهش توده استخوانی ناشی از نیاز روز افزون نوزاد در حال رشد به کلسیم است که از استخوان های مادر برداشت می شود. افزایش نیاز بدن به کلسیم در این دوران به میزان شیردهی پستانی مادر و مدت زمان انجام این کار بستگی دارد. همچنین از دیگر عواملی که می تواند سبب از دست رفتن توده استخوانی بدن در این دوران شود کاهش ترشح هورمون استروژن در بدن است که وظیفه محافظت از استخوان ها را بر عهده دارد. ولی خوشبختانه این کاهش توده استخوانی در دوران شیردهی نیز همانند دوران بارداری حداکثر تا 6 ماه پس از اتمام شیردهی پستانی برطرف شده و استخوان ها تراکم اولیه خود را مجددا بازمی یابند.
نکاتی برای حفظ سلامت استخوان ها در دوران بارداری و شیردهی
مراقبت از استخوان ها در تمام مراحل زندگی از جمله دوران بارداری و شیردهی دارای اهمیت بسیار زیادی است. برخورداری از یک رژیم غذایی سالم و متعادل حاوی منابع کافی کلسیم، پرداختن منظم به ورزش و فعالیت های بدنی و حفظ شیوه صحیح زندگی برای ارتقاء سطح سلامت مادر و جنین در این دوران بسیار ضروری است.
1.مصرف کافی کلسیم
گرچه رفع نیاز بدن به کلسیم در کلیه مراحل زندگی امری ضروری است، ولی مصرف کافی این ماده معدنی مهم به خصوص در دوران بارداری و شیردهی به دلیل لزوم تامین همزمان مادر و جنین از اهمیت بسیار ویژه و بسزایی برخوردار است. بنا به توصیه کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا خانم های باردار و شیرده باید در این دوران روزانه 1000 میلی گرم کلسیم دریافت کنند. میزان این نیاز در مادران جوان زیر 18 سال بیشتر بوده و به 1300 میلی گرم در روز افزایش می یابد.
منابع خوب کلسیم عبارتند از:
- محصولات لبنی کم چرب مانند شیر، ماست، پنیر و بستنی
- سبزیجات برگ سبز مانند کلم بروکلی، کلم چینی و کولارد سبز
- کنسرو ساردین و قزل آلا با استخوان
- توفو (پنیر سویا)، بادام و چیبس ذرت
- مواد غذایی غنی شده با کلسیم مانند برخی انواع آب پرتقال ها، غلات و نان ها
علاوه بر آن پزشک معالج شما در صورت نیاز به منظور اطمینان از دریافت کافی کلسیم در دوران بارداری و شیردهی مصرف مکمل های ویتامین و مواد معدنی لازم را برای شما تجویز خواهد کرد.
2.پرداختن به ورزش و فعالیت های بدنی
استخوان ها نیز همانند عضلات در پاسخ به تمرینات ورزشی قوی تر می شوند. پرداختن به تمرینات منظم ورزشی به خصوص ورزش های متحمل وزن نظیر پیاده روی سریع، بالا رفتن از پله ها، رقص و تمرین با وزنه که بر خلاف نیروی جاذبه انجام می شوند در تقویت، استحکام و همچنین روند استخوان سازی بدن نقش بسیار مهم و موثری دارند. پرداختن به تمرینات منظم ورزشی در این دوران علاوه بر کمک به حفظ سلامت استخوان ها فوائد بسیار دیگری را نیز برای مادر به همراه دارد. برخی از این فوائد به نقل از کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا عبارتند از:
- کاهش عوارضی نظیر کمردرد، یبوست، نفخ و تورم
- پیشگیری یا درمان دیابت بارداری
- افزایش سطح انرژی
- بهبود روحیه و خلق و خو
- بهبود وضعیت بدنی
- افزایش قدرت و استقامت عضلات
- بهبود خواب شبانه
- بازیابی سریع تر بدن پس از زایمان
پیش از شروع یا ادامه هر نوع فعالیت ورزشی در این دوران با پزشک خود در این زمینه مشورت کنید.
3.حفظ شیوه صحیح زندگی
استعمال سیگار در دوران بارداری بر سلامت جنین، استخوان ها و همچنین عملکرد قلب و ریه شما پیامدهای بسیار بد و نامطلوبی دارد. بنابراین در صورت استعمال سیگار برای ترک هر چه سریع تر آن با پزشک معالج خود صحبت کنید. مطمئنا او در این زمینه توصیه و راهنمایی های لازم را به شما خواهد کرد. علاوه بر آن مصرف الکل در دوران بارداری و شیردهی نیز علاوه بر به خطر انداختن سلامت مادر و جنین با اثرات سوئی بر سلامت استخوان ها همراه است. بنابراین سعی کنید توصیه های پزشک خود را به دقت دنبال کرده و از مصرف الکل در طی این دوران حساس اکیداً خودداری کنید.
