شکل گیری هویت در نوجوانان و چگونگی شکل گیری هویت در نوجوانان
نوجوانی، دورانی بحرانی است که با فراز و نشیب ها و تغییرات فراوان جسمی، روحی، اجتماعی و شناختی همراه است. بنا به همین تغییرات، بچه ها در این دوران با سوالات جدی و چالش های زیادی روبرو می شوند که یکی از مهم ترین آن ها این سوال است: "من که هستم؟" در ادامه این مطلب قصد داریم اصلاعات مهمی را در زمینه موضوع اهمیت شکل گیری هویت نوجوانی و نیز چگونگی شکل گیری هویت در نوجوانان برای شما شرح دهیم.
شکل گیری هویت در نوجوانان
سوالی که به عقیده روانشناس آمریکایی، اریک اریکسون بیانگر بحران هویت در نوجوانی است. اریکسون معتقد است که اگرچه رشد هویت، از كودكی آغاز شده و مسائل مربوط به آن در سرتاسر عمر ادامه پیدا می کنند، اما این ویژگی در دوران نوجوانی برجسته شده، به گونه ای که می توان تشكیل هویت را "مرحله مهم رشد و تکامل" در دوره نوجوانی دانست. در حقیقت نوجوانی اولین باری است که افراد فکر می کنند که چگونه هویت ما بر زندگی ما تأثیر می گذارد و بنابراین تصمیم می گیرند تا به هویت خود شکل و جهت دهند. اما سوال اینجاست که هویت دقیقا به چه معنا است و چه عواملی بر شکل گیری هویت در جوانان اثر گذار هستند؟
هویت چیست؟
هویت، ماهیت وجودی هر کدام از ما است که مشخص می کند که هستیم؟ چه باورها و ارزش هایی داریم؟ هدف از خلقتمان چه بوده و قرار است چه چیزی را در زندگی دنبال کنیم؟ هویت، مفهومی پویا و پیچیده است و با گذشت زمان دستخوش تغییر می شود.
هویت ابعاد مختلفی دارد اما مهم ترین انواع آن عبارت هستند از:
هویت شخصی: به چگونگی تعریف ما از خودمان گفته می شود. هویت شخصی اساس عزت نفس هر فرد را تشکیل می دهد و به ویژگی ها، توانایی ها و خصوصیات هر فرد اشاره دارد.
هویت اجتماعی: توسط دیگران ساخته می شود و ممکن است با هویت شخصی متفاوت باشد. به طور معمول، در یک جامعه، افراد بر اساس برچسب های گسترده و تعریف شده اجتماعی طبقه بندی می شوند. به عنوان مثال، اگر پوستی تیره داشته باشید، ممکن است توسط دیگران با برچسب "سیاه" شناخته شوید، حتی اگر خودتان چنین هویتی را اتخاذ نکرده باشید.
هویت خانوادگی: به موقعیت و نحوه ارتباط ما در خانواده اشاره دارد.
اهمیت شکل گیری هویت در نوجوانان
همانطور که گفتیم، بحران هویت، یکی از سخت ترین چالش های دوران نوجوانی است که در طی آن فرد دچار سردرگمی های زیادی شده و اگر بتواند به این سردرگمی ها و سوال ها پاسخ مطلوبی دهد، در نهایت موفق به غلبه بر این بحران شده و هویت خود را شکل می دهند. سربلند بیرون آمدن از این امتحان و شکل دهی به هویت به شیوه ای مثبت، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. زیرا باعث می شود تا این دسته از نوجوانان:
سلامت روحی و جسمی بیشتری نسبت به افرادی که هویتی منفی برای خود قائل هستند، داشته باشند.
- هیجان ها را بهتر مدیریت کرده و بهتر تصمیم گیری کنند.
- عزت نفس بالاتری از خود نشان دهند.
- هدف های خود را در زندگی بشناسند و راحت تر به آن ها برسند.
- متعهد و مسئولیت پذیر باشند.
- به راحتی تن به هر کاری ندهند و به ارزش های خود پایبند باشند.
چرا باید به بحران شکل گیری هویت در نوجوانان اهمیت بدهیم؟
اما نوجوانانی که نمی توانند از این بحران با موفقیت عبور کنند، علاوه بر اینکه در نوجوانی به مشکل برمی خورند، در آینده و در بزرگسالی نیز، دچار آسیب های زیادی خواهند شد. هویت منفی و یا اشکال در درک هویت خود، سبب خواهد شد تا افراد به سمت رفتارهای غلط و صدمه زننده ای همچون انحرافات اخلاقی، سوء مصرف مواد مخدر و ... رفته و یا سلامت روانشان به خطر افتاده و مشکلاتی همچون افسردگی یا اقدام به خودکشی را با شدت بیشتری نسبت به همسالان خود تجربه کنند.
مراحل شکل گیری هویت
بر اساس نظر روانشناسان، هویت در طی 4 مرحله شکل می گیرد.
1. سردرگمی و پراکندگی هویت: وضعیتی است که در طی آن نوجوانان هنوز هیچ تعهدی نسبت به هویت خاصی قائل نشده اند. بنابراین به ارزش و باور خاصی نیز تعهد نداشته و حس مسئولیت پذیری کمی دارند.
2. سلب مالکیت: شامل تعهد به هویت زودرس بدون کاوش یا انتخاب است. به عنوان مثال، هنگامی که سنت ها اجباری هستند یا والدین بر یک هویت خاص اصرار دارند، این شرایط رخ می دهد. در حقیقت در این مرحله، افراد بدون تحقیق و کاوش ممکن است صرفا ارزش های خانواده و جامعه را دنبال کنند.
3. تعلیق: مرحله ای از اکتشاف فعال همراه با تعهد کم نسبت به یک هویت خاص است. این یک زمان جالب، مهیج و بالقوه خطرناک برای یک نوجوان محسوب شده که اغلب منجر به آشفتگی و در نتیجه درگیری با والدین می شود. نوجوانان در این مرحله باید آزاد باشند تا هویت خود را کشف کنند، اما برای پیشبرد ایمن به راهنمایی و پشتیبانی نیز نیاز دارند.
4. کسب هویت: زمانی اتفاق می افتد که نوجوان، با داشتن فرصتی برای بررسی دقیق یک هویت، آن هویت را با درجه بالایی از تعهد انتخاب کند.
عوامل مؤثر بر شکل گیری هویت
حالا که به اهمیت دست یابی به هویت پی بردیم، باید بدانیم که چه عواملی بر این مسیر اثرگذار هستند تا بدین طریق بتوانیم به فرزندان دلبند خود کمک کنیم تا هر چه بهتر از پس این بحران حیاتی در زندگی خود برآیند. براساس تحقیقات انجام شده، عوامل گسترده ای بر کسب هویت نوجوانان مؤثر هستند که مهم ترین آن ها عبارتند از:
خانواده و والدین: مهم ترین عامل در شکل گیری هویت در نوجوانان، خانواده و والدین او هستند. روش های فرزندپروری، وضعیت محیط خانه و روابط اعضای خانواده با یکدیگر می توانند بر هویت یک نوجوان تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، در خانواده ای که بچه ها در آن، استقلال کافی و جرات بیان عقاید خود را ندارند، هویت نوجوان ممکن است در مرحله سلب مالکیت تثبیت شده و یا برعکس وقتی خانواده ای به فرزند خود توجه کافی ارائه نمی دهد، او مستعد پراکندگی هویت می شود.
مسائل فرهنگی، اجتماعی، قومیتی و مذهبی: جامعه ای که در آن زندگی می کنیم، نقش پررنگی در شکل گیری هویت در نوجوانان دارد. به عنوان مثال، هویت نوجوانی ساکن در یک شهر و یا کشور مذهبی، با نوجوانی که در یک کشور صنعتی و اروپایی زندگی می کند بسیار متفاوت بوده و یا نوجوانی که در کشوری جنگ زده بزرگ شده، با هر دوی آن ها تفاوت هویتی چشم گیری خواهد داشت.
مسائل مالی: بر اساس تحقیقات، بچه هایی که بنا به فقر و تنگدستی خانواده زودتر وارد بازار کار می شوند، فرصت کمتری برای شکل دهی صحیح و اصولی به هویت خود خواهند داشت.
مسائل وابسته به جنسیت: این مساله خصوصا در جوامع مذهبی و سنتی نمود پیدا می کند که در آن انتظارات متفاوتی از دو جنس مرد و زن وجود دارد. همین نگرش ها، سبب شکل گیری هویت متفاوت در دو جنس شده به گونه ای که زنان بیشتر به مادر شدن، فرزندپروری و ازدواج علاقه داشته و بر همین اساس هویت خود را جهت می دهند و مردان برعکس بیشتر بر اساس کار و پیشه و تلاش همراه با رقابت، هویت خود را شکل می دهند.
در انتها باید یادآور شویم که اگرچه عوامل متعددی بر شکل گیری هویت در نوجوانان تأثیر دارند، اما مهم ترین عامل پدر و مادر و اعضای خانواده هستند. بنابراین اگر می خواهید که نوجوانتان به خوبی از پس بحران هویت برآمده و شخصیتی بی بدیل و منحصر به فرد پیدا کند، باید به خوبی از او حمایت کرده و در عین حال آزادی لازم برای کسب هویت را در اختیاش قرار دهید. به علاوه به یاد داشته باشید که به هیچ عنوان نظرات، ارزش ها و عقاید خود را به فرزندتان دیکته نکنید، با آرامش با او حرف زده و سوال هایش را پاسخ دهید، روابط خود را با نوجوانتان تقویت کنید و اجازه دهید تا این مسیر را در کنار شما و صد البته به صورت مستقل پیش برود تا به هدف اصلی یعنی کسب هویتی مثبت برسد.
مطالعه بیشتر:
رفتار صحیح با نوجوانان در سن بلوغ چگونه باید باشد؟
لجبازی در نوجوانان و در دوران بلوغ به چه علت است؟
بحران نوجوانی به چه معنا است و علائم بحران نوجوانی چیست؟
نیازهای اساسی یک نوجوان و نیاز های اساسی یک نوجوان چیست؟
