قدرت بینایی نوزاد
برای مادران همیشه این سئوال مطرح است كه آیا نوزاد شان می‌بیند؟ اگر می‌بیند چه چیزهایی را و با چه فاصله‌هائی؟ آیا همه اشیا را سفید وسیاه می‌بیند یا رنگ ها را از هم تشخیص می‌دهند؟
تا مدتی پیش، بسیاری از مردم و حتی بعضی از متخصصین، براین‌باور بودند كه نوزادان و شیرخواران خیلی زیاد نمی‌توانند ببینند، حتی فكر می‌كردند اصلا نمی‌بیند.
دید نوزاد چگونه می باشد؟
ولی در 30 سال اخیر متخصصین با تحقیقات زیادی كه روی رشد بینایی نوزادان و شیرخواران انجام دادند به این نتیجه رسیده‌اند كه:
وقتی یك نوزاد متولد می‌شود، بمحض این كه نور به چشمش می‌خورد سیستم بینایی او شروع به كار كرده و عضلات خاص قسمت داخلی چشم كه عضلات مژه‌ای هستند، بطور اتوماتیك منقبض می‌شوند و تصاویر روشن را روی "شبكیه" یا "رتین" كه در پشت كره چشم قرار دارد، می‌اندازند.
نوزادان تا 2 ماهگی بدرستی نمی‌توانند تصاویر را روی شبكیه بیاندازند. گاهی اوقات تصاویر جلو و گاهی اوقات پشت رتین می‌افتند. در واقع بعد از 2 ماهگی است كه بتدریج تصاویر روی شبكیه افتاده و اشیاء را واضح تر می‌بینند.
اما مسئله خیلی مهم هماهنگی بین عمل شبكیه و مغز است. بدین معنی كه بینایی از طریق چشم كامل می‌شود، ولی چون قسمت های بینائی در مغز بطور كامل رشد نكرده اند، شیرخوار هنوز اشیاء را تار می‌بیند.
در شبكیه بیش از 100 میلیون سلول وجود دارد كه بشدت به نور حساس می‌باشند. بعلاوه در شبكیه، كانونی به اسم "نقطه زرد" وجود داردكه مخصوص دیدن جزییات اشیاء و تشخیص رنگ‌ها از یكدیگر می‌باشد.
وقتی ما به شیئی نگاه می‌كنیم، كاری كه انجام می دهیم اینست كه چشم‌های خود را حركت می‌دهیم تا اینكه تصویر روی شبكیه و سپس روی نقطه زرد بیافتد.
در شیرخواران این عمل محدود است، زیرا نقطه زرد و سایر قسمت های بینایی و همینطور مركز بینایی در مغز خیلی نارس بوده و رشد كافی نكرده اند، از اینرو شیرخواران تصاویر را روشن و واضح نمی‌بینند.
تحقیقات چشم پزشكان در انستیتو دانشگاه بركلی می گویند؛ قدرت بینایی را در بسیاری از نوزادان و كودكان زیر 2 سال اندازه گرفته‌اند و متوجه شدند كه قدرت بینایی در نوزادان یك ماهه حدود 120/20 است، به این معنی كه اگر آنها می‌توانستند بخوانند قادر بودند فقط حرف بزرگ Eرا از تابلو‌ی چشم پزشكی ببینند و بخوانند.
البته در 4 ماهگی قدرت بینایی رشد بیشتری پیدا می‌كند، زیرا عامل مهم در قسمت بینائی مغز، رشد بیشتری پیدا كرده است و قدرت بینایی 60/20 می‌رسد.
در 8 ماهگی سیستم عصبی به اندازه كافی رشد كرده و قدرت بینایی به 30/20 می‌رسد و خیلی نزدیك به قدرت بینایی در بالغین(20/20 ) می‌باشد.
با این توضیحات بنظر می‌آید كه 8 ماه اول زندگی شیرخوار از نظر بینائی دوران طلایی برای او می‌باشد.
ولی از طرفی با تمام این مشكلات نوزادان می‌توانند بسیاری از اجزای مهم صورت شما را مانند چشم‌ها, لب و لبخند، بینی و همینطور دست‌ها، انگشتان و شصت پای خودش را به آسانی ببیند.
آیا اسباب بازی‌های سیاه و سفید برای تحریك بینایی نوزادان و شیرخواران مفید هستند؟
بسیاری از فروشگاه های مدرن اسباب بازی فروشی سعی می‌كنند اسباب بازی‌ها و عروسك‌هائی بزرگ با رنگ‌های سیاه و سفید تهیه كنند. چون شیرخوار بطور "رفلكسی" اشیائی را كه "كنتراست" بالایی داشته باشند را بهتر می‌بیند.
ولی تمام این تحقیقات به ما می‌گوید كه چشم نوزاد در محیط طبیعی بهتر می‌تواند تحریك شود حتی اگر، اسباب بازی‌های سیاه وسفید هم وجود نداشته باشند. در حقیقت اسباب بازی‌ها نیستند كه برای رشد بینایی نوزاد ضروری می‌باشند، بلكه از همه چیز مهم‌تر الگوهایی هستند که خطوط پیچیده‌تری دارند، مثل صورت, چشم شما و دست و پای خودش.
چه زمانی نوزاد من می‌تواند رنگ ها را ببیند و از هم تشخیص دهد؟
اغلب پدر و مادرها می‌گویند كه نوزادشان رنگ خاصی را ترجیح می‌دهد. كه اغلب هم رنگ قرمز روشن یا آبی را ذكر می‌كنند.
متاسفانه خیلی مشكل است كه بگوییم كودك چه رنگی را ترجیح می‌دهد و یا چه رنگی را می‌تواند ببیند. زیرا چشم نوزاد ممكن است بعلت روشنایی و یا كنتراست زیاد، جذب آن شئی شود، نه بخاطر رنگ آن.
اخیرا" مطالعاتی در دانشگاه بركلی انجام شده است كه می‌گویند: نوزادان كمتر از 2 هفته نیز قدرت دیدن رنگ‌ها را دارند.
تشخیص و دیدن رنگ‌ها در شیرخواران به اندازه بالغین قوی و حساس نمی‌باشد، چون گیرنده‌های اعصاب چشم كه درنقطه زرد قرار دارند و نسبت به رنگ‌ها بسیارحساس می‌باشند، هنوز رشد كافی نكرده‌اند. بنابراین شیرخواران نمی‌توانند خیلی دقیق رنگ‌ها را از همدیگر تشخیص دهند. بنابراین نوزادان اشیائی با رنگ‌های سفید و سیاه كه كوچك نباشند و در ضمن كنتراست كافی هم داشته باشند را بهتر می تواند ببینند.
چشم نوزادان زمانی كه اشیاء را دنبال می‌كنند ممكن است بطرف راست، چپ و یا بشكل صلیب منحرف شوند. آیا این طبیعی است؟
در واقع حركت چشم، یكی از قسمت‌های اساسی بینائی است. ما دنیا را با دو چشم می‌بینیم، ولی تصویر نهایی یكی است نه دو تا.
هماهنگی حركات چشم نوزادان یك مرحله بحرانی برای رشد بینائی می‌باشد كه بعد از یكی دوماه اول زندگی بتدریج شروع به كامل شدن می‌كند و در 3 ماهگی تقریبا كامل می‌شود. ولی این انحرافات چشم تا 6 ماهگی طبیعی بوده و نباید موجب نگرانی بشود.
البته هر زمانی بعد از این دوران احساس كردید كه چشم نوزاد بطور مداوم سرگردان است و برای طولانی مدت بطرف داخل یا خارج منحرف می شود، حتما با پزشك خود مشورت كنید.
نوزادان با ادراك عمیق، یعنی دیدن اشیاء بصورت سه بعدی متولد نمی‌شوند. بلكه اشیاء را صاف و تخت می‌بینند، چون لازمه این مهارت داشتن تجربه بینایی همراه با هماهنگی خوب عضلات هر دو چشم و رشدكافی سلول‌های عصبی چشم و مغز است. از این رو احتیاج به زمان دارد.
تحقیقات اخیر نشان داده است كه شیرخواران درك عمیق بینایی (دیدن اشیا بصورت سه بعدی) را بعد از سن یك سالگی تجربه می‌كنند.
بسته بودن و یا تنگی مجرای اشكی:
بسیاری از نوزادان با "مجرای اشكی" كه كاملا رشد نكرده یا این كه باریكتر از معمول است، متولد می‌شوند.
این بدین معنی است كه اشكی كه در چشم پر نوزاد ایجاد شده به مجرای اشكی و داخل بینی هدایت نشده و در نتیجه چشم نوزاد در بیشتر اوقات مرطوب است و اشك او بطرف گونه‌اش جریان دارد.
شما می‌توانید با یك گاز استریل اشك‌ها و ترشحات را تمیز كنید و با آموزش پزشك از طریق ماساژ روی مسیر مجرای اشكی بتدریج مجرا را باز كنید.
گاهی اوقات ممكن است به آن عفونت نیز اضافه شود كه معمولا همراه با ترشحات سفید یا زرد، تورم و قرمزی پلك ها و اطراف بینی همراه می‌باشد. در چنین شرایطی، حتما باید به پزشك مراجعه كنید.
البته بیش از90% موارد، قبل از سن 12 ماهگی و بدون نیاز به درمان و یا با درمان بهبود پیدا می‌كند، ولی اگر مجرای اشكی تا 1 سالگی باز نشد، احتیاج به بررسی بیشتری دارد.
چه زمان نوزاد صورت مادرش را تشخیص می دهد؟
در سال 1970 محققین متوجه شدند كه نوزادان به لبه اشیاء بخصوصی که كنتراست بالایی داشته باشد، بیشتر نگاه می‌كنند. مانند كناره مو‌ها و دیدن خطوط باریك.
از 2 ماهگی شیر خوار به جزئیات صورت توجه بیشتری می کند، مثل چشم و دهان. و بعد از 4- 5 ماهگی خیلی خوب می‌تواند صورت افراد مختلف را تشخیص دهد.
بطور خلاصه: نوزادان و شیرخواران خیلی بیشتر از آنچه ما فكر می كنیم می‌بینند
زمان تولد:
به‌محض اینكه نوزاد متولد می‌شود، قادر به دیدن است. اما نمی‌داند چه چیزی را دارد می‌بیند.
سیستم بینائی یكی از حس‌های بسیار پیچیده و مهم می‌باشد و آخرین سیستمی است كه رشد می‌كند. رشد سیستم بینائی بسیار به محیط اطرافش بستگی دارد.
در ابتدای تولد، سیستم شنوائی نوزاد بر بینائی او غالب است. به همین علت نوزاد در ابتدا شنونده است تا بیننده.
او خیلی از چیزهائی كه در فاصله 25 تا 35 سانتی صورتش قرار داشته باشد را تقریبا به وضوح می‌بیند. مانند صورت مادرش زمانی كه نزدیك صورت او است و به او شیر می دهد.
شیرخوار صورت مادر و پدرش را بر هر چیزی ترجیح می‌دهد. او دوست دارد که آنها را ببیند و خیره شود، بخصوص اگر با لبخندی همراه باشد.
روشنائی كه از پنجره اطاقش به دیوار می‌تابد، توجه‌اش را جلب می‌كند و مدتی به آن خیره می‌شود.
نوزاد رنگ‌های روشن با كنتراست بالا را بهتر می‌بیند تا رنگ‌های كم رنگ و تیره را. از این رو باید به آنها اشیائی با رنگ‌های شاد و جذاب را به او نشان دهید.( ولی در هر زمان فقط یك شئی)
نوزادان با چشمانی روشن متولد می‌شوند. چون در "عنبیه"، "رنگ دانه ها" یا "پیگمان‌های رنگی" به اندازه كافی تشكیل نشده است. البته به مرور زمان تعداد آن زیاد می‌شود، بطوری كه در مشرق زمین كه چشمانی تیره دارند، تعداد این رنگ دانه زیادتر و بالعكس در افراد اروپائی این تعداد كمتر است.
در زمان تولد نوزاد تصاویر را روشن و شفاف نمی‌بیند، بلكه تصاویر گنگ و مبهم هستند. جزییات نیز تیره وتار می‌باشند و تشخیص رنگ‌ها از یکدیگر مشكل است و نوزاد اشكال سه بعدی را مسطح می‌بیند.
چگونه می توانیم به افزایش رشد بینائی نوزادمان کمک كنیم؟
تا قبل از سال 1970 مردم فكر می‌كردنند كه توانائی تقلید از سن 12- 8 ماهگی اتفاق می‌افتد. در حالیكه محققین امروزه متوجه شدند كه این توانائی در همان 20-10 روز اول زندگی برایش میسر است. ولی برای بهتر شدن دید، باید به او زمان و فرصت زیادی داد.
- باید بر چگونگی تمرکز چشم هایش بر لبه‌ها و كناره‌های موی شما، توجه كنید.
- بطور مرتب یك بار از سمت راست و یك بار از سمت چپ به او شیر دهید.
- اگر شما صورتتان را نزدیك صورت او ببرید و در چشم ها یش نگاه كنید و هم زمان زبانتان را به آهستگی بیرون بیاورید، بعد از چند لحظه او هم همین كار را خواهدكرد.
- صورتتان را نزدیك صورت او ببرید و در حالی كه روژ قرمزی به لب خود مالیده اید با صدائی آرام و صورتی خندان اسمش را صدا بزنید، سپس صورت خود را به آرامی بطرف راست و چپ حركت دهید، متوجه می‌شوید كه بعد از مدتی او هم همین كار را خواهد كرد. این گونه حركات برای رشد بینائی نوزاد بسیار مفید است.
- اشیاء سیاه و سفید را در جایی كه در معرض دید نوزادتان است قرار دهید و یا آویزان كنید.
- نور شدید، برای چشم نوزاد دردناك و تحریك كننده است. پس سعی كنید از این كار اجتناب كنید.
- مرتب وضعیت تختخواب نوزاد را و هم چنین شرایط وی را در تختخواب تغیر دهید.
- در همین سن، كتاب خواندن برای او را شروع كنید و اصلا فكر نكنید برای او خیلی زود است. چون هدف ما از اینكار، این نیست كه خواندن را به او یاد بدهیم، بلكه پایه و اساس كار بر این است كه توجه نوزاد را به اطرافش افزایش دهیم و در ضمن گیرنده‌های مغز او را تحریك كنیم كه در نتیجه رشد بیشتری داشته باشند و از دنیای اطرافشان لذت بیشتری ببرید.
- یكی از تمرین‌هایی كه باعث رشد بینائی او می‌شود و تا سن 6 ماهگی نیز می‌توانید آنرا انجام دهید اینست كه:
- شیرخوار را در بغل خود قرار دهید، بطوریكه بتواند كتاب را ببیند. كتابی با یكی دو تصویر بزرگ مثلا میوه و با رنگ‌های شاد مثل قرمز را به او نشان دهید و نام آنها را با اشاره به آن اشكال به آرامی برایش بیان كنید.
- شما می‌توانید اشكال زیبا و شاد را از روزنامه‌ها جدا کرده و روی یك دفتر بچسبانید و به او نشان دهید.
- فعالیت بعدی كه تا 4 ماهگی می‌توانید انجام دهید اینست كه:
- شیرخوار را در بغل خود، بطوریكه پشت او بطرف سینه شما است، قرار دهید. یكی از عروسك‌های انگشتی را در شصت خود بگذارید. و به آرامی نزدیك صورت او در فاصله 20-30 سانتی قرار دهید و منتظر بمانید تا او روی صورت عروسك متمركز شود. سپس به آرامی انگشت را بطرف جلو و عقب، راست و چپ ببرید و در حالیكه به آرامی صحبت می‌كنید خود را به جای عروسك قرارداده و با او ارتباط برقرار كنید. چند لحظه صبر كنید تا كودك جواب دهد.
- كودك انتظار هیچ نوع همكاری را نداشته باشید، فقط اجازه بدهید او از ارتباط با شما لذت ببرد. اگر سرش را برگرداند، فوری به بازی خاتمه دهید، چون خسته شده است.
- برای تهیه عروسك انگشتی می‌توانید از كاغذهای رنگی سفت استفاده كنید. به اندازه یك مربع مستطیل كوچك ببرید. یك استوانه كوچك به اندازه انگشت خود در آورده و دور انگشت خود قرار دهید و با چسب بهم بچسبانید از خمیر نان برای گوش‌هایش و یا كلاهش استفاده كنید و یا با مداد رنگی شكل یك گربه یا هر شكلی كه مورد نظرتان است را روی كاغذ رنگی بكشید.
