بارداری پس از پیوند سلول های بنیادی
سلول های بنیادی به علت توانایی منحصر به فردی که دارند جایگاه ویژه ای در تحقیقات و علم پزشکی پیدا کرده اند. با استفاده از این سلول ها و جایگزین کردن آن در بدن انسان امید است که درمان بسیاری از بیماری ها و نواقصی که تاکنون امیدی برای درمان آنها نبوده است، کشف شود. که به این فرآیند درمان با کمک سلول های بنیادی می گویند.
سلول بنیادی چیست؟
سلول های بنیادی یکی از انواع سلول های بدن انسان است که یک ویژگی منحصر به فرد دارد. این ویژگی منحصر به فرد توانایی تبدیل شدن آنها به حدود 200 نوع سلول مختلف است. در واقع سلول های بنیادی، سلول های تمایز نیافته ای هستند که در محیط مناسب می توانند به انواع سلول ها تبدیل شوند. این سلول ها خاصیت خودبازسازی دارند، به این ترتیب که می توانند تقسیم شده و دو سلول را بوجود آورند که یکی از آنها جایگزین سلول اولیه شده و دیگری در محیط مناسب به انواع سلول ها مثلاً سلول عصبی تبدیل شده و می تواند جایگزین سلول های از دست رفته شود. به این ترتیب توانایی ترمیم انواع بافت ها را دارند. برای مثال سلول های بنیادی موجود در مغز استخوان می توانند تقسیم شوند و انواع سلول های خونی را بوجود آورند با این وجود که همیشه یک منبع کافی از خودشان را در مغز استخوان را حفظ کنند.
انواع سلول های بنیادی و کاربردهای آن ها
سلول های بنیادی را بر اساس منشأ و توانایی تمایزشان به چند گروه تقسیم می کنند:
1- سلول های بنیادی رویانی
منظور از دوره رویانی، 8 هفته ابتدایی تکامل است، در این زمان بیشتر سلول ها تمایز نیافته هستند. با ادامه تکامل در مراحل بعدی هر یک از آنها تمایز یافته، به محل مورد نظر مهاجرت می کنند و انواع بافت ها و ارگان ها را بوجود می آورند.
در روز هفتم تکامل، جنین (در اصل رویان) از یک توپ سلولی به نام بلاستوسیت تشکیل شده است. این سلول ها چند توان هستند، به این معنی که ظرفیت تبدیل به تمامی بافت ها را دارند. اگر یکی از این سلول ها را جدا کرده و در محیط آزمایشگاه پرورش دهیم، به خودی خود می تواند تقسیم شود و به انواع سلول ها تمایز یابد. با توجه به منشأ این سلول ها، به آنها سلول های بنیادی رویانی می گویند.
2- سلول های بنیادی جنینی
منظور از دوره جنینی، ابتدای هفته 9 تا انتهای دوران بارداری است. در این زمان بسیاری از سلول ها تقسیم شده و تا حدی تمایز یافته اند، یعنی دسته سلول های عصبی، عضلانی و ... تا این زمان مشخص شده اند. هر کدام از این گروه ها، حاوی سلول های بنیادی هستند که فقط توانایی تبدیل به انواع مختلف سلول های آن دسته را دارند. برای مثال اگر یکی از سلول های بنیادی دسته عضلانی را جدا کنیم، این سلول فقط می تواند به انواع سلول های عضلانی تبدیل شود و توانایی تبدیل به سایر سلول ها را ندارد.
3- سلول های بنیادی بند ناف
در هنگام تولد، خون موجود در بند ناف نوزاد حاوی مقدار فراوانی سلول بنیادی است که توانایی تبدیل به بیشتر بافت ها را دارند. در حال حاضر این سلول ها منبع اصلی سلول های مورد استفاده در مصارف پزشکی است.
4- سلول های بنیادی بزرگسالان
در هر یک از بافت های بدن بزرگسالان مقداری از سلول های بنیادی وجود دارد که می توانند تقسیم شده و جایگزین سلول های مرده و از دست رفته آن بافت شوند. نوع دیگری از سلول های بنیادی بزرگسالان سلول های بنیادی مزانشیمی (MSCs) است که در برخی بافت ها وجود دارد و توانایی تبدیل به سلول های چربی، استخوانی و غضروفی را دارند. مهم ترین منشأ سلول های بنیادی بزرگسالان مغز استخوان است.
پیوند مغز استخوان با پیوند سلول های بنیادی
یکی از روش های درمانی با کمک سلول های بنیادی که در حال حاضر در ایران نیز انجام می شود، پیوند مغز استخوان است. همانطور که بیان شد، مغز استخوان حاوی سلول های بنیادی است که به طور مداوم تقسیم شده و جایگزین سلول های خونی می شوند که عمرشان تمام شده است. اگر مغز استخوان یک بیمار به علل مختلفی از جمله شیمی درمانی، رادیوتراپی و ... آسیب ببیند، در صورت عدم درمان، سلول های خونی مرده دیگر جایگزین نخواهند شد در نبود سلول های خونی مورد نیاز، بیمار با مشکلات بسیار جدی موجه خواهد شد. یکی از رویکردهای درمانی برای این بیماران آن است که از فردی که علاوه بر سلامتی، تشابه ژنتیکی نیز با بیمار دارد، مغز استخوان گرفته شده و به فرد بیمار پیوند زده می شود. به این ترتیب سلول های بنیادی موجود در مغز استخوان پیوند شده تقسیم خواهند شد و سلول های خونی را تولید می کنند.
کاربرد سلول های بنیادی جنین
در طی دوران بارداری اگر یکی از ارگان های بدن مادر آسیب ببینید، سلول های بنیادی جنین درون رحم وارد خون مادر می شود، به طرف محل مبتلا می رود و شروع به ترمیم بافت های آن ارگان خواهند کرد.
طی یک مطالعه در سال 2015 بر روی موش ها، محققان سلول های بنیادی جنین موش های باردار را با ماده فلوئورسنت نشان دار کرده و به بدن مادر تزریق کردند. سلول ها به این علت نشاندار می شوند که در تمامی مراحل آزمایش قابل ردیابی باشند. پس از ایجاد یک آسیب قلبی در قلب موش های مادر، مشاهده شد که سلول های بنیادی جنینی نشاندار شده به آن سمت حرکت کرده و شروع به ترمیم آسیب قلبی مادر کردند.
مطالعات در این زمینه بر روی انسان هنوز کامل نیست و مشخص نشده است که سلول های بنیادی جنین انسان تا چه حد توانایی ترمیم آسیب های بافتی بدن مادر را دارند.
آیا امکان بارداری پس از پیوند سلول های بنیادی وجود دارد؟
درمورد باردار شدن پس از پیوند سلول های بنیادی جهت درمان خطراتی وجود دارد، به همین دلیل باید قبل از اقدام به بارداری حتماً با پزشک معالج خود مشورت کنید. به علت وسیع بودن حوزه درمانی سلول های بنیادی و اثرات طولانی مدت آن بر روی بافت های مختلف ممکن است عوارض غیر قابل انتظاری نیز مشاهده شود.
- برخی از بانوان پس از این نوع درمان ها دچار ناباروری می شوند، زیرا در برخی موارد سلول های بنیادی انتقال یافته متأسفانه به دستگاه تولید مثلی بانوان آسیب می زنند، اما در مواردی هم مشاهده شده که توان باروری تغییری نخواهد کرد.
- تأثیر این گونه درمان ها بر توان باروری فرد در آینده به عواملی مثل شدت بیماری، وسعت درمان انجام شده و سیستم ایمنی بدن بیمار بستگی دارد.
- دارو های مصرف شده در طی درمان و پس از آن نیز ممکن است برای جنین آسیب رسان باشند.
- درافرادی که توان باروری خود را پس از درمان نیز حفظ کرده اند، با نظارت و مراقبت های بسیار دقیق قبل و طی بارداری می توان به خوبی این دوره را پشت سر گذاشت، اما با تمام این ها باز هم احتمال تولد نوزاد نارس، وزن کم هنگام تولد و گاهاً سقط خود به خودی وجود دارد.
انجام اینگونه اقدامات درمانی همانند روش هایی مانند شیمی درمانی و پرتو درمانی، ممکن است سبب بروز یائسگی زودرس در بانوان شود. بنابراین به این دسته از بانوان توصیه ی کنیم که پیش از آغاز این گونه درمان ها حتماً از روش هایی مانند فریز کردن تخمک و یا بافت تخمدان برای حفاظت از تخمک های خود استفاده کنند. به این ترتیب حتی اگر پس از درمان دچار ناباروری شوند و یا قادر به پذیرش خطرات جنینی بارداری نباشند می توانند با استفاده از تخمک هایی که سالم نگه داشته شده اند و درصورت نیاز با کمک رحم اجاره ای، صاحب فرزند شده و طعم شیرین مادر شدن را بچشند.
مطالعه بیشتر:
1- بارداری با روش IVM (بلوغ تخمک در آزمایشگاه) جایگزینی برای روش IVF
2- 7 نکته در مورد فیبروم رحم در بارداری
3- تشخیص بارداری یا حاملگی خارج از رحم
4- تاثیر روش های مختلف درمان سرطان دهانه رحم بر بارداری
