چگونه می توان از حسادت فرزند اول به فرزند دوم جلوگیری کرد؟
اگر شبی شوهرتان با شخص کاملاً غریبه‌ای به خانه می‌آمد و اعلام می‌کرد: "عزیزم چنان عاشقت هستم ولی فرد دیگری درست مثل شما را به خانه آورده‌ام تا با ما زندگی کند"، چه احساسی داشتید! خب، این همان احساسی است که وقتی برادر یا خواهر جدید از راه می‌رسد. بحث، جدل، آزاررساندن، هُل دادن، گاز گرفتن و کتک‌کاری کودکان حالت روانی شما و صلح خانه را تهدید می‌کند. به گفته روان‌شناس کلینیکی، روث آنسر، رقابت برادران و خواهران بسیار طبیعی است و همیشه تا حدودی اتفاق می‌افتد. ولی روش‌هایی نیز برای مدیریت جدال و برای جلوگیری از حسادت فرزند اول نسبت به فرزند دوم وجود دارد تا زندگی را تحمل‌پذیر کند.
چطور فرزند اول را برای تولد نوزاد جدید آماده کنیم؟
داوری بین برادران و خواهران یا پرداختن به چالش‌های معرفی نوزاد جدید به خانواده کلافه‌کننده است، اما با حفظ احترام و تفاهم، آفرینش و بقای محیط هماهنگ منزل امکان‌پذیر می‌شود. به گفته دکتر آنسر، اشتباه است اگر به کودکان اجازه داده نشود تا احساسات طبیعی خود مثل حسادت را آشکار سازند. اگر به جای سرکوب حسادت فرزند اول، این احساسات شناسایی شود، احتمال بروز آن به شکل منفی کمتر می‌شود.
احساسات متناقض
برای برادران و خواهران طبیعی است که مراحل شدید احساسی را بگذرانند. امکان دارد آنها نسبت به یکدیگر همزمان عشق و نفرت را احساس کنند. مثلاً بزرگ‌ترین فرزندتان می‌تواند کوچک‌ترین بچه‌ی شما را آزار دهد، اما اگر شخص دیگری او را بیازارد، غریزه‌ی پشتیبان او وارد عمل می‌شود. به گفته دکتر آنسر، تصدیق اینکه احساسات منفی، احساسات مثبت را نابود نمی‌کند، روش سالمی است. در تمام پیوندها احساسات دوگانه در کنار یکدیگرند و باید مجاز باشند.
سعی کنید فرزندتان احساسات خود را، چه منفی و چه مثبت، بیان کند و به آن بپردازد. گاهی در بچه‌های کوچک‌تر، فقط بیان احساساتشان در همان زمان کارساز است. توانایی برای سوال کردن و پاسخ گفتن در بحث‌های مشکل خانوادگی بسیار اهمیت دارد. گذشتن از بیاناتی مثل "آرزو می‌کردم، برادرم وجود نداشت!" به عنوان حرف چرند یا پاسخی به این شکل "البته که چنین احساسی نداری"، سازنده نیست. به جای آن بپذیرید که ممکن نیست برادران و خواهران تمام وقت یکدیگر را ستایش کنند. می‌توانید به فرزندتان درباره زمانی بگویید که به عنوان خردسال شما نیز احساس مشابهی داشتید و اینکه اکنون چگونه اوضاع را می‌بینید.
دکتر آنسر می‌گوید: اگر ما مسائل حل نشده‌‌ای از دوران کودکی با برادران و خواهران خود داشته باشیم، این کار دشوار خواهد بود. اگر برادر بزرگ‌ترتان شما را اذیت می‌کرد، احتمال دارد به شدت جانب فرزند کوچک‌تر خود را بگیرید. (ممکن است گاه موارد خاصی را نادیده بگیرید یا حتی بهانه‌ای برای آنان بیاورید، زیرا این کار ساده‌تر به نظر می‌رسد. بنابراین، وقتی به شما گفته می‌شود: "سارا هرچیزی را که می‌خواهد دریافت می‌کند"، شاید این موضوع حقیقت داشته باشد.
واکنش نشان دهید، با والدین دیگر حرف بزنید و مهارت‌های خود را در اجرای وظایف والد بهبود بخشید.
مرزهایی تعیین کنید
به گفته دکتر آنسر، باید به بچه‌ها آموخته شود که می‌توانند هر احساسی داشته باشند، اما همیشه بر اساس آن احساس عمل نکنند. گرچه شاید برادران و خواهران جدل کنند، ولی استفاده از خشونت فیزیکی یا خنثی (سفت بغل کردن، گاز گرفتن، ضربه زدن، هل دادن) و نیز خشونت زبانی (حرف بد زدن، نفرین) هرگز مقبول نیست. مرزها باید کاملاً مشخص شود. رهنمودها را چنین تعیین کنید: "گاهی برادرت می‌خواهد با دوستانش تنها باشد. وقتی این اتفاق افتاد، نمی‌‌توانی اسباب‌بازی او را از پله پرت کنید. دو انتخاب دارید: از دوستی بخواهید که نزد شما بیاید یا چیزی را پیدا کنید و خود را به بازی مشغول سازید."
اگر فرزندانتان با وضعیت خاصی مبارزه می‌کنند، حواسشان را با چیزی که توجه آنان را جلب می‌کند، پرت کنید. روش‌های جایگزین برای فرزندانتان بیابید تا خشم خود را تخلیه کنند، مثل ضربه زدن به درخت با تکه‌ای چوب یا پاره کردن یا خط‌خطی کردن تصاویر. اگر فرزند بزرگتر شما خطاکار است، درباره رفتارشان حرف بزنید، اما با تنبیه آنان جلوی دیگران، شرمنده‌شان نکنید. فرزندانتان را تشویق کنید تا مشکلات را خودشان حل کنند. اگر وسوسه شده‌اید که در مسائل ناچیز مداخله کنید، عقب‌‌نشینی کنید؛ آنها خودشان می‌توانند مشکل را حل کنند. اما اگر کار بالا گرفت، احتمالاً به شما نیاز است تا آتش بس دهید.
برای جلوگیری از حسادت فرزند اول با او بیشتر وقت بگذرانید
ناله کردن و بدخلقی کردن فریادی برای جلب توجه است. به گفته دکتر آنسر، در صورت امکان، برای پیشگیری از احساس جایگزین شدن، خارج از منزل با هر فرزندتان زمانی مساوی صرف کنید. اغلب این "زمان خاص" را در نظر داشته باشید، پیش‌بینی‌پذیر بودن این رفتارتان اهمیت دارد. خصوصاً وقتی آنان با بچه جدید مواجهه هستند. حتی پانزده دقیقه بودن با شما برای خردسال ارزشمند است، چه حرف زدن باشد یا خواندن کتاب.
با تمرکز بر توانایی‌های شخصی آنان به آنان تضمین دهید که دوباره به آنان کمک می‌کنید تا در جایگاه خود در خانواده امنیت بیشتری احساس کنند. دکتر آنسر توصیه می‌کند: بگویید که عشق مثل بادکنک بزرگ می‌شود – و فرزند جدید در عشق شما به او خللی ایجاد نمی‌کند. هر یک باید جایگاه خاص خود را داشته باشد. برگزاری تفریحات خانوادگی، رفتن به باغ وحش، توپ بازی در منزل و ... به فرزندانتان نشان می‌دهد که می‌توانند با یکدیگر تفریح کنند.
تغییر جو خانواده می تواند سبب ایجاد حسادت فرزند اول شود
به گفته متخصصان، خواهر یا برادر جدید تمام دنیای بچه را دگرگون می‌کند و در واقع، او مجاز است که کمی کلافه شود. هرچه بیشتر احساسات آنان را بشناسید، کمتر احتمال دارد که بعدها این احساسات به شکل رفتار خشن بروز کند. دکتر آنسر هشدار می‌دهد: اگر احساسات به وجود آمده بیان نشود، فرزندتان این احساسات را که عمیقاً در وجودش نشسته است، با خود به دوران بلوغ می‌برد.
به یاد داشته باشید که واحد خانواده دنیای کوچکی است که در آن یک شخص نمی‌تواند همیشه در مرکز توجه‌ها باشد یا همیشه آنچه را که می‌خواهد، به دست آورد. این مفهومی است که هر بچه باید آن را بیاموزد. به گفته دکتر آنسر، به این ترتیب، رابطه خواهر و برادرها، ما را برای تعامل با دنیای واقعی آماده می‌سازد. این عمل چالش و فرصت سالمی برای کودکان فراهم می‌آورد تا مهارت‌های اجتماعی خود مثل شراکت و مباحثه را بهبود بخشد. باید به تمامی احساسات پی ببریم و بدانیم که همه آنها واقعی است. احساسات ناخوشایند نیز بخشی از وجود انسان است. برای حفاظت از فرزندانتان در برابر رقابت بین برادر و خواهرها بکوشید. برای درست انجام دادن آن ناامید نباشید. والدین نیز می‌آموزند و فقط می‌‌توانیم بهترین‌ها را روز به روز ادامه دهیم.
به یاد داشته باشید که واحد خانواده دنیای کوچکی است که در آن یک شخص نمی‌تواند همیشه در مرکز توجه‌ها باشد یا همیشه آنچه را که می‌خواهد، به دست آورد. این مفهومی است که هر بچه باید آن را بیاموزد!
راهکار های برای جلوگیری از حسادت فرزند اول به فرزند دوم
تصور کنید که کودکی درحال خوردن یک کیک مورد علاقه اش است و درهمه حال اینگونه تصور می کند که تمامی کیک مال اوست و هیچ وقت تمام نمی شود. اما ناگهان به او می گویند که باید نیمی از این کیک خوشمزه را برای همیشه با فرد دیگری شریک شوی!! چه احساساتی در او پدیدار خواهد شد؟ حس حسادت، خشونت نسبت به نوزاد تازه وارد، پرخاشگری و ... همه گی رفتار هایی است که می توان از چنین شرایطی انتظار داشت.
شما به عنوان والدین آگاه و مسئول می توانید که برای جلوگیری از بروز چنین رفتارهایی و یا به حداقل رساندن آنها، راهکار هایی را در پیش بگیرید که ادامه آنها را شرح خواهیم داد.
متخصصان روانشناسی کودک گاهی نظرات متفاوتی در این زمینه دارند، اما در مورد اصول کلی همگی بر یک عقیده‌اند.
1- چگونه خبر بارداری خود را اعلام کنیم؟
- از ورود نوزاد جدید مثل یک پروژه کاری با کودک خود صحبت نکنید.
- او را به عنوان همبازی آینده‌اش معرفی نکنید.
- برای گفتن خبر بارداریتان تا پایان سه ماهه اول دست نگه دارید.
2- نی نی یعنی چی؟
- آلبوم عکس‌های تولد فرزندتان را نشانش دهید.
- برای جلوگیری از حسادت فرزند اول، او را تشویق کنید حرکات جنین را در داخل شکمتان احساس کند.
- نوزاد تازه متولد شده ای را به او نشان دهید.
3- زمان بستری در زایشگاه
- کودک را زیاد از خانه دور نکنید، بهتر است بگذارید در محیط عادی و همیشگی خود بماند.
- ترتیبی دهید که اولین دیدار او با نوزاد در حضور میهمانان نباشد.
4- بازگشت به منزل
- برای جلوگیری از حسادت فرزند اول، اوقاتی را فقط به کودک بزرگتر خود اختصاص داده و با او تنها باشید.
- فعالیت‌هایی را برای کودک بزرگتر در نظر بگیرید.
5- پاسخ به پرخاشگری
- برای جلوگیری از حسادت فرزند اول در مورد اجرای قوانین با او مهربان و در عین حال قاطع باشید.
- به او نشان دهید که نوزاد چقدر کوچک و ضعیف است، درست مثل بچگی‌های خودش که خیلی کوچک و ضعیف بود.
مطالعه بیشتر:
1- آماده سازی فرزند برای ورود خواهر یا برادر جدید
2- آماده سازی فرزند اول برای بارداری دوم و ورود فرزند دوم
3- مشکلات والدین برای بارداری دوم یا فرزند دوم
4- بهترین زمان برای بارداری فرزند دوم و فاصله سنی میان دو فرزند
