خیال پردازی در کودکان و جنبههای مثبت خیال پردازی در کودکان
کودکانی که رفتارهای اخلال‌گرایانه‌ای مانند، بیش‌فعالی، صحبت کردن بی‌موقع، پرخاشگری و بی‌قراری در یک مکان و رفتارهای چالش‌برانگیز دیگری دارند، کودکانی هستند که باید بیش‌ترین حمایت را در مدرسه و خانه دریافت کنند و والدین اغلب به دنبال راهکارها و استراتژی‌های دیگر تربیتی برای نظم بخشیدن به رفتار این کودکان هستند. اما کودکان دیگری هستند از طرف مدرسه و والدین توجه فوری دریافت نمی‌کنند، زیرا این رفتارهای اخلال‌گرایانه را در مدرسه و منزل از خود بروز نمی‌دهند. در عوض این کودکان در خیال پردازی فرو می‌روند و والدین فکر می‌کنند نیازی به توجه بیشتر درمورد خیال پردازی در کودکان نیست. کودکی که خیال پردازی میکند، ممکن است نیازی به توجه داشته باشد. به عنوان پدر و مادر یا شخصی که با کودک سر و کار دارد، مهم است بدانید که آیا خیال پردازی در کودکان،نیاز به مداخله احتمالی دارد یا خیر. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد خیال پردازی در کودکان ، مقاله زیر را بخوانید.
جنبههای مثبت خیال پردازی در کودکان
امی فرایز، در مقاله «قدرت خیال پردازی» در مجله روانشناسی امروز، به نکات مثبت خیال پردازی در کودکان پرداخته است. فرایز با اشاره به تحقیقات اخیر از نقش خیال پردازی در کمک به رشد مهارت‌های اجتماعی، خلاقیت و کمک به پردازش اطلاعات کودکان گفته است.
خیال پردازی در کودکان دبستانی، به کودک در خلق کردن، تمرین و مکالمه با دیگران کمک میکند. خیال پردازی یا ذهن سرگردان، این منفعت را برای کودک دارد که به او اجازه میدهد تا با ذهنیت طبیعی، خلاقیت خود را تقویت کرده و آزادانه از فکری به فکر دیگر پرواز کند و ایدههای خلاقانه داشته باشد و «خارج از چارچوب» فکر کند (خارج از تجربه فعلی خود). محققان معتقدند، رویای شبانه، در پردازش مسائلی که در روز آموختهاند و تجربیاتی که به دست آوردهند به افراد کمک میکند. این در مورد خیال پردازی روزانه نیز صدق میکند.
خیال پردازی مسلما تماما چیز بدی نیست. بزرگسالان نیز نباید کودکان را از این کار منع کنند. در مقاله «مزایای خیال پردازی»، اثر جوزف استرومبرگ، در وبسایت Smithsonian.com، افراد رویا‌پرداز ممکن است حافظه کاری بهتری داشته باشند، به ویژه در دنیای امروزی که حواس پرتی بسیار شایع است، به طور یقین می‌تواند مفید واقع شود.
جنبههای منفی خیال پردازی در کودکان
به طور یقین، برخی خیال پردازی‌ها می‌تواند نشانه‌ای از مشکل ذهنی یا اختلالات عصبی (مانند اختلال بیش‌فعالی‌ـ‌کم‌توجهی (ADHD)، اسکیزوفرنی، اوتیسم و غیره) باشد. برخی خیال پردازی‌ها ممکن است باعث اختلال در عملکرد تحصیلی، موقعیت‌های اجتماعی یا محیط خانواده شوند. خیال پردازی می‌تواند عارضه جانبی یک اختلال یادگیری باشد یا موجب یک اختلال یادگیری شود بنابراین گاهی لازم است خیال پردازی کودکان را جدی بگیرید. خیال پردازی زمانی مشکلساز میشود که بر ارتباط کودک با دیگران تأثیر منفی بگذارد.
بسیاری از معلمان، والدین و دیگران، اغلب خیال پردازی را اختلال در تمرکز یا به عبارتی، اختلال بیش‌فعالی‌ـ‌کم‌توجهی می‌دانند. اما لزوما این‌طور نیست و البته برخی کودکان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی‌ـ‌کم‌توجهی، ممکن است خیال پردازی کنند.
وقتی خیال پردازی به اندازهای باشد که بر بیشتر جنبههای زندگی کودک تاثیر بگذارد، بهتر است به دلایل احتمالی آن و راهحلهای مناسب برای حل این مشکل پرداخته شود.
همان‌طور که در بالا اشاره شد، خیال پردازی مشکل نیست. مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که کودک رویاباف نسبت به دیگر همسالان خود مشکلاتی در عملکرد روزمره خود پیدا کند. حتی در این صورت نیز بدون دانستن وضعیت به‌خصوص و منحصر به فرد شما، نمی‌توان گفت خیال پردازی یک مشکل است. خیال پردازی ممکن است برای سلامت کلی شخص مفید باشد. تلاش برای کاهش خیال پردازی، ممکن است جوابگو نباشد. راهحل این است که به کودک کمک کنید بداند چه زمان و چگونه به این کار بپردازد و یاد بگیرد زمانی که لازم است دست از خیال پردازی بردارد. برای مثال، اگر در طول هفتههایی که کودک باید مطالعه کند، مشغول به خیال پردازی باشد، از درس عقب خواهد ماند.
همه ما تا حدودی خیال پردازی می‌کنیم. ندای ذهن، به ما ایده میدهد، برنامه‌ریزی میکند و تصمیم می‌گیرد برای شام چه درست کنیم و یا اتفاقاتی را که در گذشته رخ داده برای ما بازسازی میکند. همه این‌ها فرمی از خیال پردازی هستند. ذهن ما بر موضوعاتی به غیر از وضعیت خاصی که در آن به سر می‌بریم، تمرکز میکند. بنابراین همه ما خیال پردازی می‌کنیم. اما خیال پردازی برای برخی افراد مشکلساز میشود.
گاهی اوقات افراد در مواقعی که وضعیت برای آن‌ها چندان سرگرم‌کننده یا جالب نیست، یا نیازی به توجه خاصی ندارد و شرایطی است که نیازی به تمرکز وجود ندارد، شروع به خیال پردازی می‌کنند. ممکن است برای برخی از افراد دشوار باشد در لحظه‌ای که شرایط چندان مطلوب آن‌ها نیست، «هوشیار» باشند.
در صورتی که خیال پردازی برای کودک مشکلساز شده، به موارد زیر دقت کنید:
• مانع خیال پردازی کودکانه نشوید. به جای آن، به کودک کمک کنید تا یاد بگیرد بر خیال پردازی خود کنترل داشته و با خودآگاهی، بتوانند دوباره تمرکز کنند.
• به کودک یاد دهید، رفتار خود را ارزیابی کند. این راهحل، در مجله Additude توضیح داده شده است. این ایده توسط لیزا اندرول، استاد مرکز اوتیسم در میشیگان مرکزی ارائه شد. در این روش یک دستگاه، هر چند دقیقه یا هر چند ثانیه یک بار (یا به هر اندازهای که دوست داشته باشید)، لرزش یا صدا تولید میکند. هنگامی‌که دستگاه صدا یا لرزش ایجاد میکند، در لحظه‌ای که کودک در حال خیال پردازی است (یا در حال گوش دادن به معلم یا انجام تکالیفش است)، باید برگه‌ای کاغذ یا کارت‌‌های مخصوص را بردارد. والدین به کودک می‌آموزند که چگونه این کار را انجام دهند. سپس کودک به تنهایی می‌تواند آن را انجام دهد.
• برای کاهش خیال پردازی در کودک سه ساله، با کودک «درست نفس کشیدن» را تمرین کنید. این کار کمک میکند تا خیال پردازی روزانه کاهش پیدا کند. برای این کار هشت دقیقه در روز بر تنفس خود تمرکز کنید. هنگامی‌که حواستان از نفس کشیدن پرت شد، دوباره بر نفس کشیدن خود تمرکز کنید.
• به محیط کودک و روش‌های تدریس او دقت کنید. آیا می‌توان تغییری در محیط اطراف کودک ایجاد کرد تا کم‌تر به خیال پردازی بپردازد؟ برای مثال، اگر معلم یا مربی هستید، آیا می‌توانید تغییری در برنامه درسی کودک ایجاد کنید؟ (لطفا از این حرف ناراحت نشوید. من مطمئن هستم که بیشتر معلمان و والدین هر کاری از دستشان برآید برای تدریس و آموزش بهتر کودک انجام می‌دهند. اما همیشه نمی‌توان همه دانش‌آموزان را در فعالیت‌های درسی به یک میزان مشارکت داد.) به عنوان والدین آیا می‌توانید کاری کنید تا تمرکز کودک بیشتر شود؟ برای مثال در ازای انجام به موقع تکالیفش جایزه دریافت کند؟
• رژیم غذایی کودک را بهبود بخشید. به طور یقین، غذاهای سالم به دلایل مختلفی مفید هستند. مصرف غذاهای مغذی باعث میشود کودک در طول روز توجه و تمرکز بیش‌تری بر محیط اطراف خود داشته باشد.
• استراحت کافی. کمبود خواب باعث بیشتر شدن خیال پردازی در کودکان میشود. کمبود خواب در محیطی کسل کننده باعث میشود، شخص راحت‌تر در رویاهای خود غرق شود.
مطالعه بیشتر:
شناخت فواید بازی های خلاقانه برای کودکان
اسباب بازی هایی برای افزایش هوش و خلاقیت کودک
دوست خیالی کودک و چرا بعضی از کودکان دوستان خیالی دارند؟
