نقص دیواره بین بطنی VSD ، سوراخ بین بطنی قلب نوزاد چیست؟
بطن ها 2 اتاق های پایینی قلب هستند. به دیواره بین آنها سپتوم یا دیواره بین بطنی گفته می شود. نقص دیواره بین بطنی، شکافی در دیواره بین بطن راست و چپ قلب است. این ناهنجاری معمولاً قبل از تولد ایجاد می شود و بیشتر در دوران نوزادی تشخیص داده خواهد شد. در ادامه این مقاله به شما خواهیم گفت که انواع نقص دیواره بین بطنی چیست و آیا درمانی برای نقص دیواره ی بین بطنی وجود دارد یا نه؟
نقص دیواره بین دهلیزی در نوزادان
اگر سوراخ روی دیواره بین اتاق های فوقانی یا دهلیزها قرار داشته باشد به آن نقص دیواره بین دهلیزی می گوییم. نوزادان ممکن است با یک یا هر دو نوع نقص متولد شوند. این شرایط معمولاً به عنوان "حفره های قلبی" شناخته می شوند.
درحالت عادی خون بی اکسیژن از کل بدن به دهلیز راست برمی گردد. از دریچه سه لتی وارد بطن راست می شود که خون را به ریه ها پمپ می کند تا اکسیژن را جذب کند. پس از خروج از ریه ها، خون اکسیژن دار به دهلیز چپ برمی گردد. سپس از دریچه میترال به بطن چپ عبور می کند و از آنجا به بدن پمپ می شود تا اکسیژن تمام بافت های بدن را تأمین کند.
درصورت ابتلا به نقص دیواره بین بطنی، خون اکسیژن دار شده از بطن چپ، جایی که فشار بیشتر است، به بطن راست، جایی که فشار کمتر است، جریان پیدا کرده و با خون بدون اکسیژن مخلوط می شود. خون مخلوط شده در بطن راست به عقب برمی گردد یا دوباره به درون ریه ها می چرخد. این بدان معناست که بطن راست و چپ بیشتر کار می کنند و حجم بیشتری از خون را نسبت به حد معمول پمپ می کنند. در نهایت، بطن چپ آنقدر سخت کار می کند که آسیب می بیند و دیگر نمی تواند مانند گذشته خون را پمپاژ کند. بازگشت خون به داخل ریه ها می تواند باعث آسیب به ریه شود و خون برگشت داده شده به سمت راست قلب ممکن است باعث احتباس مایعات شود. به طور کلی، این مساله نارسایی احتقانی قلب نامیده می شود.
آیا نقص دیواره بین بطنی خطرناک است؟
اگر نقص دیواره بین بطنی بزرگ باشد و با کمک جراحی اصلاح نشود فشار بیش از حد در ریه ها ایجاد می شود که به آن افزایش فشار خون ریوی گفته می شود. هرچه فشار ریوی بیشتر باشد، احتمال جریان خون از بطن راست از طریق نقص موجود به بطن چپ بیشتر است و باعث می شود خون دی اکسید شده یعنی خونی که اکسیژن کافی ندارد، از طریق بطن چپ به بدن منتقل شود و باعث سیانوز (پوست آبی) شود زیرا که اندام ها اکسیژن کافی دریافت نمی کنند. درحقیقت خطر ابتلا به این مشکلات به اندازه سوراخ و عملکرد ریه های نوزاد بستگی دارد.
نقص دیواره بین بطنی چه خطراتی ممکن است داشته باشد؟
چندین بیماری دیگر ممکن است در اثر نقص سپتوم بطنی ایجاد شود. این بیماری ها شامل:
• نارسایی آئورت: خون از آئورت به سمت بطن چپ (رو به عقب) جریان می یابد.
• آندوکاردیت: عفونت دریچه های قلب به دلیل جریان خون غیرطبیعی است. از آنجا که خطر آندوکاردیت جدی است، پزشکان به کودکان مبتلا به انواع شدید نقص تیغه بطنی مصرف آنتی بیوتیک را قبل از انجام اقدامات دندانپزشکی یا هرگونه جراحی دیگری توصیه می کنند.
• فشار خون ریوی: افزایش فشار در سمت راست قلب و عروق ریه ها. این امر ناشی از نشت خون از بطن چپ به سمت بطن راست است که باعث افزایش فشار در بطن راست می شود.
نقص دیواره بین بطنی چه زمانی تشخیص داده می شود؟
نقص دیواره بین بطنی ممکن است تا چند روز پس از تولد با استتوسکوپ شنیده نشود. این به این دلیل است که سیستم گردش خون نوزاد تازه متولد شده در هفته اول کمی تغییر می کند، با افت فشار در ریه یا فشار ریوی عدم تعادل فشار بیشتر بین 2 بطن ایجاد می شود که ممکن است شنت چپ به راست را افزایش داده و سوفل قابل شنیدن ایجاد کند.
نقص سپتوم بطنی در معاینه فیزیکی به صورت سوفل سیستولیک قابل شنیدن با استتوسکوپ در امتداد مرز استخوان جناغ تشخیص داده می شود. وجود سوراخ در قلب با اکوکاردیوگرافی قابل تأیید است. این آزمایش بدون درد از امواج اولتراسوند برای ساختن یک تصویر متحرک از قلب استفاده می کند. می تواند بزرگ شدن بطن چپ، غیرطبیعی بودن فشار در ریه ها، مقدار شنت چپ به راست و در واقع درجه شنت را با یک فرمول تجربی تخمین بزند.
آیا نقص دیواره بین بطنی در نوزادان شایع است؟
بله. نقص دیواره بین بطنی شایع ترین نقص مادرزادی قلب در نوزادان است. این وضعیت در حدود 25٪ از تمام نوزادان متولد شده با نقص قلب رخ می دهد و بیشتر در نوزادان نارس دیده می شود.
علت نقص دیواره بین بطنی چیست؟
هیچ کس نمی داند که چه عواملی باعث نقص دیواره بین بطنی می شود، اما احتمالاً دلایل آن همانند سایر ناهنجاری قلبی جنین است و در اثر عوامل ژنتیکی و محیطی رخ می دهد. خود تیغه بین بطنی به مناطق مختلفی تقسیم می شود، از جمله قسمت غشایی، عضلانی و ... هر قسمت یا تمام این قسمت ها می توانند دچار سوراخ شوند به همین دلیل ممکن است فقط یک سوراخ یا چندین سوراخ در تیغه بین بطنی وجود داشته باشد. متداول ترین نوع نقص دیواره بین بطنی، نوع غشایی آن است. در این نوع، سوراخ زیر دریچه آئورت قرار دارد که جریان خون را از بطن چپ به شریان آئورت تحت تاثیر قرار می دهد.
علائم نقص دیواره بین بطنی در نوزادان چیست؟
سوراخ های کوچک در سپتوم بطنی معمولاً هیچ علامتی ندارند اما با شنیدن سوفل بلند قلب در امتداد سمت چپ جناغ سینه نوزاد که در طی سمع قلب شنیده می شود، احتمال VSD شدید مطرح خواهد شد. حفره های بزرگ معمولاً 1-6 ماه پس از تولد نوزاد علائم ایجاد می کنند. بطن چپ در اثر فشار زیاد آسیب می بیند که علائم زیر را ایجاد خواهد کرد:
• تنفس سریع
• تعریق
• رنگ پریدگی
• ضربان قلب بسیار ضعیف
• اشکال در افزایش وزن
در صورت عدم تشخیص به موقع نقص دیواره بین بطنی چه اتفاقی خواهد افتاد؟
وقتی نقص دیواره بین بطنی در اوایل زندگی تشخیص داده نشود، با گذشت زمان می تواند مشکلات شدیدتر و علائم بیشتری ایجاد کند. بزرگترین نگرانی ایجاد فشار زیاد در ریه ها (فشار خون بالا ریوی) است. اگر نقص سپتوم بطنی با جراحی ترمیم نشود، ممکن است فشار خون ریوی برگشت ناپذیر ایجاد شود و کودک دیگر با کمک جراحی نیز بهبود پیدا نکند. موارد زیر علائم معمول بالا بودن فشار خون ریوی است:
• غش کردن
• تنگی نفس
• درد قفسه سینه
• تغییر رنگ کبودی پوست (سیانوز)
وقتی بافت اکسیژن کافی دریافت نمی کند، پوست ابتدا کم رنگ و سپس مایل به آبی می شود. این شرایط اغلب هیپوکسی نامیده می شود.
چه موقع به دنبال مراقبت های پزشکی باشید؟
درصورت مشاهده هر یک از موارد زیر باید به متخصص اطفال مراجعه کنید:
• اشکال در افزایش وزن یا کند بودن روند وزن گیری در ماه های اول زندگی
• رفتار غیرمعمول
• سایر علائم ذکر شده در بخش قبلی
در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر در نوزاد، مراجعه فوری به نزدیکترین بخش اورژانس بیمارستان ضروری است:
• تنگی نفس، دشواری در تنفس از هر نوع، یا بدتر شدن مشکل تنفسی موجود
• رنگ مایل به آبی پوست، لب ها یا زیر ناخن ها
• تعریق غیرمعمول یا غیرقابل توضیح
درمان نقص دیواره بین بطنی چگونه انجام می شود؟
در برخی از نوزادان مبتلا به نقص دیواره بطنی بسیار کوچک، با رشد کودک این نقص به خودی خود بسته می شود. اما اگر سوراخ بین بطنی بزرگ باشد، درمان ضروری است.
درمان پزشکی
اگر نقص دیواره بزرگ بطنی باعث ایجاد علائم شود ممکن است متخصص به کودک شما دارو تجویز کند. اینکه کدام دارو تجویز می شود به شدت علائم بستگی دارد. در حقیقت هدف از درمان کاهش علائم نارسایی احتقانی قلب، مانند رشد و نمو ضعیف، اختلال در وزنگیری، تعریق زیاد و تنفس سریع است.
داروها
• گشاد کننده های عروق: از مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین یا مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین برای کاهش بار کار در بطن چپ استفاده می شود.
• دیگوکسین (لانوکسین): قدرت عضله قلب را برای مقابله با حجم خون بیشتر افزایش می دهد.
• داروهای ادرار آور: مانند لاسیکس (فوروزماید) یا اسپیرونولاکتون به از بین بردن مایعات اضافی بدن کمک می کنند بنابراین قلب مجبور نیست به سختی کار کند و بیمار احساس خیلی بهتری دارد.
عمل جراحي برای درمان نقص دیواره بین بطنی
نقایص بزرگ دیواره بین بطنی با رشد کودک بسته نمی شود. در این صورت بستن سوراخ قلب از طریق جراحی ضروری است. جراحی برای بستن سوراخ معمولاً در دوران پیش دبستانی انجام می شود.
• اگر داروها در چند ماه یا سال های اول زندگی موثر نباشد، انجام جراحی اهمیت بیشتری پیدا می کند به خصوص اگر کودک حتی با مصرف داروها رشد کافی نداشته باشد.
• اگر شواهدی در مورد افزایش فشار خون ریوی ایجاد شده باشد، جراحی فوری ضروری تر است.
• پرکاربردترین عملیات شامل قرار دادن پچ Gore-Tex روی سوراخ است. در این روش از شنت خون اکسیژن دار از بطن چپ به سمت راست جلوگیری می کند.
آیا نوزادان مبتلا به نقص دیواره بین بطنی باید جراحی شوند؟
خیر. جراحی معمولاً در نوزادان انجام نمی شود زیرا نقص کوچک در 20٪ - 25٪ موارد به طور خود به خود بسته می شود. همچنین جراحی در چند ماه اول زندگی خطرناک تر است. خطر مرگ ناشی از عمل در 6 ماه اول زندگی بیشتر است.
بعد از انجام جراحی، برای ارزیابی مجدد نقص تیغه بین بطنی، ویزیت های منظم و انجام اکوکاردیوگرام نیاز است. در این ویزیت ها، قد و وزن کودک بررسی می شود. میزان تغذیه و فعالیت باید به طور مداوم تحت نظر باشد.
چگونه می توان از نقص دیواره بین بطنی در دوران بارداری جلوگیری کرد؟
زنان در دوران بارداری نمی توانند کاری انجام دهند که از نقص دیواره بین بطنی در نوزادان جلوگیری کنند. در حقیقت ابتلای نوزاد به این نقص هیچ ارتباطی به خوراک و فعالیت های مادر در طول بارداری ندارد.
آیا ممکن است نقص دیواره بطنی نوزاد خودبخود بسته شود؟
بله. بیست تا 25 درصد از تمام نقایص دیواره بین بطنی تا 3 سالگی بدون مداخله پزشکی بسته می شوند. به همین سبب بیشتر پزشکان در سال های اول بعد از تولد انجام جراحی را توصیه نمی کنند.
آیا کودکان مبتلا به نقص دیواره بین بطنی باید فعالیت هایشان را محدود کنند؟
توصیه به محدود کردن یا نکردن فعالیت ها به شدت نقص و علائم آن بستگی دارد. کودکانی که علائمی از خود نشان نمی دهند و تحت مراقبت های اولیه قرار می گیرند، لازم نیست فعالیت های خود را محدود کنند. کودکانی که از شنت خون خفیف تا متوسط رنج می برند ممکن است مجبور به کاهش سطح فعالیت خود باشند. بهتر است در این مورد به طور دقیق از متخصص سوال کنید. پس از ترمیم نقص، نیاز به هیچ محدودیتی در فعالیت وجود ندارد.
مطالعه بیشتر:
انواع بیماری های قلبی در کودکان و نوزادان
علائم بیماری قلبی در کودکان و نوزادان چیست؟
سیانوز شدن نوزاد و علت سیانوز شدن نوزاد چیست؟
سوراخ قلب نوزاد آیا خطرناک است و آیا درمانی دارد؟
