کولوبوما چیست و آیا ممکن است کولوبوما تشخیص داده نشود؟
کولوبومای چشمی یک نوع ناهنجاری است که در نتیجه رشد معیوب چشم به وجود می آید. یک چشم یا هر دو ممکن است دارای سوراخ یا شکاف در قرنیه، عنبیه، جسم مژگانی، عدسی، لایه مشیمیه، شبکیه یا صفحه بینایی باشد. در بسیاری از بیماران عارضه کولوبوما ممکن است همراه با مشکلات دیگر مانند میکروفتالمی، فقدان چشم و یا ناهنجاری های دیگر در بخش های مختلف بدن ظاهر شود. در هر ۱۰ هزار تولد در حدود ۰.۵ تا ۷.۵ مورد کولوبوما دیده می شود و ممکن است دلیل آن جهش ژنتیکی یا عوامل سمی در محیط زندگی باشد.
علت ایجاد کولوبوما چیست؟
هنگام رشد جنین در رحم لایه ای مخصوص از اکتودرم (نوروکتودرم) که باعث رشد سلول های عصبی می شود، به سطح می آید تا وزیکول بینایی را به وجود آورد. سپس به داخل رفته یا به سمت داخل انحنا می یابد تا دو بخش را تشکیل دهد: شکاف بینایی در جلو و کاسه چشم در عقب را تشکیل می دهد. سپس با رشد دو لب به سمت یکدیگر شکاف بینایی بسته می شود. جوش خوردن آن ها تنها یک شکاف کوچک به نام دیسک بینایی باقی می گذارد که از طریق آن شریان زجاجیه وارد چشم می شود.
روند جوش خوردن از هفته ۵ تا ۷ بارداری رخ می دهد و هر نوع اختلال باعث ایجاد کلوبوما می شود. شکاف بینایی در قسمت تحتانی کره چشم است، که معنایش این است که اغلب کولوبوماها آن جا ایجاد می شود. بخش جوش نخورده آن قسمت از چشم که دچار عارضه است را مشخص می کند.
آیا ممکن است کولوبوما تشخیص داده نشود؟
بله. برخی کولوبوماها به دلیل این که بسیار کوچک و مجزا هستند تشخیص داده نمی شود. کولوبوماهای دیگر بزرگ تر اما هنوز مجزا و جدا از هم هستند.
چه زمانی کولوبوما در جنین خطرناک است؟
زمانی که کولوبوماها با ناهنجاری های دیگری چشمی مانند میکروفتالمی همراه باشد، عوارض حادتر رخ می دهد. شدیدترین مورد زمانی است که کولوبوما با ناهنجاری های مغزی و سایر سیستم های دیگر خارج مغزی همراه باشد.
طبقه بندی کولوبوماها نشان دهنده گروه ژن های کولوبومای درگیر و دوره ای از رشد است که تحت تاثیر این عارضه قرار گرفته است. به طور کلی، هرچه نقص در اوایل رشد جنین ایجاد شود، نتایج مادرزادی آن شدیدتر است. ژن هایی از جمله SHH و SIX3 در نقایصی که قبل از بیستمین روز رشد جنینی رخ می دهد نقش دارند و منجر به ناهنجاری های شدید چشم، مغز و سایر اندام ها می شوند. این عارضه قابل ردیابی است، زیرا در واقع ژن SHH تقریبا در همه بافت ها بروز می یابد.
بعد از این دوره، ژن هایی مانند TCOF1 ممکن است باعث نقص های خفیف تر مغزی و اندامی شوند، درحالی که PAX6، MAF1، CHX10 یا RBP4 می توانند باعث کولوبومای مجزا شوند. MAF1 و ژن های مشابه فقط در چشم بروز می یابد؛ از این رو، نتیجه آن منجر به فنوتیپ های ملایم تری می شود.عامل دیگری که ایفای نقش می کند وجود فراوانی ژنتیکی است، که یعنی برخی ناهنجاری های ژنتیکی ممکن است توسط ژن های دیگری که در بافت های خاص مانند مغز، اما نه در چشم، بروز یافته اند جبران شود، مانند زمانی که ژن های جبران کننده بروز نیافته اند.
دلایل ژنتیکی کولوبوما چیست؟
اغلب سندرم های مرتبط با کولوبوما، در نتیجه وراثت مندلی یا ناهنجاری های کروموزومی هستند. تاکنون، در حدود ۴۰ ناحیه ژنتیکی مرتبط با عارضه کولوبوما تا ریشه کروموزومی آنها ردیابی شده و بسیاری از ژن ها نیز شناسایی شده اند.
برخی از ژن های شناخته شده مرتبط با کولوبوما شامل SHH،CHX10 و MAF است. سه سندرم کولوبوما دارای جایگاه ژنتیکی یکسان در 22q11 هستند که جایگاه احتمالی یک یا چند ژن است که برای رشد طبیعی چشم حیاتی است.
وراثت اتوزومی غالب و اتوزومی مغلوب به طور مساوی در ۲۷ فنوتیپ کولوبوما یافت می شود که هنوز موقعیت آن ها شناسایی نشده است، در حالی که به نظر می رسد سه مورد از آن ها مربوط به کروموزوم X باشد. در مورد برخی، هنوز نوع وراثت در آن ها مشخص نیست. بنابراین کولوبوماها توسط یک ژن ایجاد نشده، بلکه نتیجه ناهنجاری گسترده تر در روند رشد هستند.
عوامل محیطی مرتبط با عارضه کولوبوما
تحقیقات حاضر نشان می دهد دست کم ۳۹ ژن در سندرم های کولوبوما یا کولوبومای مجزا نقش دارد. تمام این ژن ها برای رشد اولیه رحمی، به ویژه سیستم عصبی مرکزی حیاتی است. با این حال، جهش در این ژن ها تنها نیمی از کولوبوماها را تشکیل می دهند و به آن معنا است که جهش های دیگری که باعث این عارضه می شوند همچنان ناشناخته هستند.
بیش تر موارد پراکنده کولوبوماها یک طرفه هستند و اغلب به دلیل عوامل محیطی که باعث بدفرمی در سیستم های مختلف بدن می شود به وجود می آیند. یک نمونه کلاسیک سندرم CHARGE است، که در آن کولوبومای عنبیه یا قسمت رنگی چشم تقریبا در ۸۶ درصد بیماران وجود دارد. مکانیزم این اتفاق همیشه واضح نیست، اما درصد بالایی از بیماران مبتلا به کولوبوما دارای این عوارض هستند.
برخی دلایل احتمالی محیطی (عوامل دوران بارداری) شامل موارد زیر است:
• داروهایی که در دوران بارداری استفاده می شوند مانند تالیدومید ۴ درصد و الکل
• کمبود ویتامین A و ویتامین E
• عفونت سیتومگالوویروس (CMV) و توکسوپلاسموز
• تب بالا و غیرعادی
سندرم های مرتبط با کولوبوما
عوارض متعددی وجود دارد که کولوبوما بخشی از آن محسوب می شود مانند موارد زیر:
• سندرم تریچر کالینز
• سندرم چشم گربه ای که کولوبوما به صورت خطی عمودی داخل یکی از عنبیه های چشم دیده می شود و به دلیل ناهنجاری در کروموزوم 22q11 است.
• سندرم پاتو که به دلیل یک کپی اضافه از کروموزوم ۱۳ به وجود می آید (تریزومی ۱۳).
• کولوبوما به همراه کریپتوفتالموس که در این عارضه پلک ها وجود ندارد.
• سندرم CHARGE که مخفف کولوبوما، نقص قلب، انسداد حفره بینی، تاخیر در رشد، ناهنجاری های دستگاه تناسلی و گوش، گاهی اوقات همراه با میکروفتالمی است.
• سندرم Manitoba oculotrichoanal که با ناهنجاری های جسمی متعدد چشم، مو و دهانه مقعد همراه است.
• سندرم فرایزر که با چسبندگی انگشتان پا و شماری از ناهنجاری های انگشتان دست و پا یا هر دو آن ها و همین طور با ناهنجاری های کلیوی و دستگاه تناسلی و گاهی نبود پلک ها (کریپتوفتالموس) همراه است.
• سندرم گلدن هار که با رشد ناقص گوش، بینی، نرم کام و فک همراه است.
• سندرم بند آمنیوتیک
• سندرم آیکاردی، سندرم نونان، سندرم کولوبومای کلیه و سندرم سالمون
مطالعه بیشتر:
لوچی چشم، استرابیسم یا انحراف چشم کودکان چیست؟
عفونت چشم نوزادان و علائم عفونت چشم در نوزادان چیست؟
بیماری های شایع چشم نوزاد و روش های مراقبت از چشم نوزاد
سندرم پاتو واحتمال زنده ماندن نوزادی با سندرم پاتو چقدر است؟
