یائسگی زودرس
سن یائسه شدن بانوان بین 45 تا 55 سال و به طور میانگین هر عاملی که به تخمدان های شما آسیب زده و تولید استروژن را متوقف کند، می تواند سبب یائسگی زودرس شود. از جمله ی این عوامل شیمی درمانی برای درمان سرطان و خارج کردن تخمدان ها (oophorectomy) (به هر علتی) را می توان نام بردن در 51 سال است. اگر که یائسگی قبل از 40 سال رخ دهد به آن یائسگی زودرس می گویند.
یائسگی menopause چیست؟
منظور از یائسگی زمانی است که تخمدان ها تولید استروژن را متوقف می کنند. استروژن هورمونی است که سیکل های ماهانه را در بدن بانوان کنترل می کند. از آنجا که چند سال پیش از یائسگی، فرد دچار قاعدگی نامنظم می شود، بانوان زمانی یائسه محسوب می شوند که برای 12 ماه قاعدگی آنها قطع شده باشد. علاوه بر قطع قاعدگی از دیگر علائم یائسگی می توان به گرگرفتگی اشاره کرد که مدت ها پیش از شروع یائسگی در دوره ای به نام perimenopause ایجاد می شود.
سن یائسه شدن بانوان بین 45 تا 55 سال و به طور میانگین در 51 سال است. اگر که یائسگی قبل از 40 سال رخ دهد به آن یائسگی زودرس می گویند.
هر عاملی که به تخمدان های شما آسیب زده و تولید استروژن را متوقف کند، می تواند سبب یائسگی زودرس شود. از جمله ی این عوامل شیمی درمانی برای درمان سرطان و خارج کردن تخمدان ها (oophorectomy) (به هر علتی) را می توان نام برد. البته نگران نباشید زیرا پزشک از طریق درمان های دارویی و تزریق استروژن تا حدی می تواند یائسگی را به تعویق اندازد. اما به هر حال نسبت به زمانی که تخمدان ها دست نخورده باشند، این امر کمی زود تر اتفاق خواهد افتاد.
دلایل یائسگی زودرس
برای یائسگی زودرس دلایل متفاوتی شناخته شده است که در اینجا به برخی از آن ها اشاره می کنیم. گرچه در برخی موارد نمی توان علت واضحی برای آن بیان کرد.
ژنتیک
اگر یائسگی زودرس در فردی بدون علت قابل قبول بروز کند، آن را به دلایل وراثتی ارتباط می دهند. به نظر می رسد که ژنتیک در سن شروع یائسگی دخالت دارد.
در نظر داشته باشید سنی که مادر شما در آن یائسه شده، به احتمال زیاد همان سنی است که شما هم باید انتظار داشته باشید.
فاکتور های مربوط به سبک زندگی
برخی از عوامل مربوط به نحوه ی زندگی در سن شروع یائسگی موثر است، برای مثال:
سیگار کشیدن دارای اثرات ضد استروژن است که ممکن است منجر به یائسگی زودرس شود. بر اساس مطالعات انجام شده در این زمینه، سیگار کشیدن های منظم و طولانی مدت می تواند سن شروع یائسگی را جلو اندازد. بر اساس مطالعات انجام شده توسط کیلینیک مایو Mayo clinic سیگار کشیدن بانوان می تواند یائسگی آن ها را یک تا دو سال جلو اندازد.
شاخص توده ی بدنی (Body mass index (MBI نیز یکی دیگر از عوامل موثر بر سن شروع یائسگی است. بافت چربی بر تولید، ذخیره و گردش هورمون استروژن در بدن موثر است. افرادی که به شدت لاغر هستند به علت کمبود بافت چربی در بدنشان زود تر یائسه می شوند.
برخی از مطالعات نشان می دهد که عواملی همچون گیاهخواری، ورزش نکردن و محرومیت از نور آفتاب می تواند سبب یائسگی زودرس شود.
اختلالات کروموزومی
برخی از اختلالات کروموزومی می تواند به یائسگی زودرس منجر شود، مانند سندروم ترنر (مونوزومی X و یا دیسژنزی گنادی). تخمدان های افراد دچار سندروم ترنر به درستی کار نمی کنند، درنتیجه آنها خیلی زود یائسه می شوند.
از دیگر موارد می توان به تریزومی 13 و 18 اشاره کرد. در سلول های این افراد یک نسخه ی اضافی از این کروموزوم ها موجود است. آنان علاوه بر یائسگی زود رس و نازایی، مشکلات پیچیده ی دیگری نیز دارند.
بیماری های خود ایمنی
ممکن است که یائسگی زودرس یکی از نشانه های بیماری های خود ایمنی در بدن شخص باشد مانند بیماری های تیروئیدی و آرتریت روماتوئید Rheumatoid arthritis باشد. در بیماری های خود ایمنی، دستگاه ایمنی خود فرد به بدنش حمله می کند. التهابات ایجاد شده در اثر این حملات ممکن است به تخمدان های او صدمه زده، تخمدان های آسیب دیده به خوبی کار نمی کنند و این امر منجر به یائسگی زودرس خواهد شد.
صرع
صرع یک اختلالی تشنجی است که از مشکلات مغزی ناشی می شود. بانوانی که برای مدت طولانی دچار صرع کنترل نشده بوده اند، احتمالا مبتلا به تخمدان های نارس بوده زودتر از موعد یائسه خواهند شد.
علائم یائسگی زودرس چیست؟
زمانی که قاعدگیتان نامنظم شده و از مقدار نرمال کمتر یا بیشتر است و نیز هنوز به سن معمول یائسگی نرسیده اید، احتمالا به نوع زودرس آن مبتلا خواهید شد. سایر علائم آن شامل:
- خون ریزی بسیار زیاد
- لکه بینی در بین قاعدگی ها
- طولانی شدن زمان قاعدگی تا بیشتر از یک هفته
درصورت مشاهده ی این موارد آرامش خود را حفظ کرده و به پزشک مراجه کنید. ممکن است عامل دیگری سبب ایجاد این موارد شده و یائسگی زودرس در کمینتان نباشد.
سایر علائم مربوط به یائسگی شامل:
- بی حوصلگی و تغییرات خلق و خو
- تغییر در میل جنسی و یا بی میلی
- خشکی واژن (مهبل)
- اختلالات خواب
- گرگرفتگی
- عرق شبانه
- از دست دادن کنترل مثانه
یائسگی زودرس چگونه تشخیص داده می شود؟
مراحل ابتدایی یائسگی، دوره ی پیش از یائسگی یا پره منوپاز Perimenopause نام دارد. در این دوره احتمالا قاعدگی شما نامنظم شده و نیز سایر علائم گه گاهی در شما بروز می کند. زمانی شما یک بانوی یائسه توصیف می شوید که خون ریزی ماهانه تان به مدت 12 ماه قطع شده باشد و دلیل پزشکی دیگری نیز برای آن وجود نداشته باشد. معمولا خود فرد بروز این علائم را در خود تشخیص می دهد. اگر زود هنگام این علائم را در خود دیدید به پزشک مراجعه کنید، وی پس از گرفتن آزمایشات هورمونی و تفسیر نتایج آنها در صورت نیاز تزریق هورمون را برای شما تجویز می کند و تا حد امکان یائسه شدنتان را به تعویق خواهد انداخت.
آنچه در آزمایش هورمون چک می شود شامل:
هورمون استروژن: پزشکتان سطح این هورمون را که استرادیول Estradiol نیز نامیده می شود، در خونتان بررسی می کند. در دوره ی پیش از یائسگی مقدار این هورمون کاهش می یابد.
هورمون تحریک کننده ی سلول های فولیکولی تخمدان (Follicle-stimulating hormone (FSH: اگر سطح هورمون FSH شما دائماً بالاتر از 30 mIU/mL و نیز به مدت حداقل 12 ماه خون ریزی ماهانه نداشتید، احتمالا در حال یائسه شدن هستید. اما افزایش جزئی یا کوتاه مدت نمی تواند نشان دهنده ی یائسگی باشد.
هورمون تحریک کننده ی سلول های تیروئیدی (Thyroid-stimulating hormone (TSH: یکی دیگر از هورمون هایی که باید در این شرایط چک شود FSH می باشد. در صورت ابتلا به کم کاری شدید تیروئید، مقدار این هورمون به شدت افزایش می یابد. در این شرایط علائمی شبیه به مراحل پیش از یائسگی ایجاد شده که باید بین این دو فرق گذاشت.
بنابراین درصورتی که شک به یائسگی زودرس دارید، آزمایش هورمون ها گزینه ی مناسبی برای رفع شبهات و بازگشت به آرامش است.
چگونه باید یائسگی زودرس را مدیریت و درمان کرد؟
یائسگی زودرس را می توان فقط کمی به تعویق انداخت و قابل درمان نیست. درمان های موجود تنها علائم آزار دهنده ی ناشی از آن را کمی تسکین می دهند و به شما کمک می کنند که به تدریج خود را با شرایط جدید وفق دهید.
برخی از این درمان ها شامل:
- درمان جایگزینی هورمون (Hormone replacement therapy (HRT: مواردی مانند شیاف های واژینال استروژن با دوز کم که برخی علائم مانند خشکی واژن را تسکین می دهند.
- درمان هورمونی یائسگی (Menopausal hormone therapy (MHT: مکمل های استروژن و پروژسترون که علاوه بر تسکین علائم یائسگی، برای جلوگیری از ایجاد و نیز پیشرفت پوکی استخوان هم موثر هستند.
نکته ی مهم این است که این درمان ها احتمال ابتلا به بیماری های قلبی، سکته و سرطان را افزایش می دهند. بنابراین قبل از شروع هرگونه درمان هورمونی، حتما با پزشک خود راجع به عوارض جانبی آنها صحبت کنید. شاید بهترین گزینه استفاده از دوز بسیار پایین هورمون باشد.
آیا یائسگی زودرس می تواند منجر به مشکلات بیشتری شود؟
وقتی کسی 10 سال زودتر یائسه می شود، معمولا مهمترین نگرانی که دارد، ترس از نازایی است. اما این مسأله فقط یکی از مشکلات احتمالی است. به جز باروری، استروژن اثرات مفید دیگری نیز در بدن دارد، برای مثال: استروژن مقدار کلسترول خوب (HDL) را در بدن افزایش داده و میزان کلسترول بد (LDL) را نیز کاهش می دهد، مانع از انقباضات عروقی می شود و از پوکی استخوان جلوگیری می کند.
کاهش زود هنگام مقدار سطح کلسترول در خون ممکن است که عواقب زیر را به دنبال داشته باشد:
- مشکلات قلبی
- پوکی استخوان
- علائم مشابه پارکینسون
- افسردگی
- زوال عقل
به دلیل احتمال بروز این مشکلات، معمولا پزشکان درمان های هورمونی را برای فرد تجویز می کنند.
آیا یائسگی زودرس نتایج مثبتی نیز دارد؟
بله، یائسگی زودرس احتمال بروز سرطان پستان را در فرد کاهش می دهد. بانوانی که دیر تر از 55 سالگی یائسه می شوند احتمال بیشتری برای ابتلا به سرطان پستان Breast cancer دارند، به این دلیل که بافت های تخمدان آنها به مدت طولانی تری در معرض هورمون استروژن بوده است.
اگر هنوز تمایل به داشتن فرزند دارید، باید یکی از گزینه های زیر را انتخاب کنید:
- قبول سرپرستی
- پذیرفتن تخمک اهدایی
- استفاده از مادر جایگزین
- IVF و یا لقاح مصنوعی: در مراحل ابتدایی یائسگی این روش ممکن است بتواند به شما کمک کند. البته عملی بودن آن به عوامل مختلفی از جمله وضعیت تخمدان ها و سلامت جسمانی شما وابسته است.
