مقابله با مشکلات خواب نوزاد و بدخوابی در نوزادان
مشکلات خواب نوزاد خیلی زود والدین را خسته و شاکی می‌کند. مادری که نتواند در استراحت شبانه خستگی خود را در کند، روز بعد هم نمی‌تواند به کارهای خانه و یا مسئولیت شغلی خود و فرزندش به خوبی رسیدگی کند. اما چرا بعضی از نوزادان بد خواب و برخی دیگر خوشخواب هستند! باید با نوزادان بدخواب چطور برخورد کرد؟ این سوالات بسیاری از والدین است که در این نوشته به آن می‌پردازیم.
با نوزاد بد خواب چه کنیم
خوشخوابی یا بدخوابی نوزادان مانند بسیاری ویژگیهای دیگر آنها زمینه ارثی دارد. اما می‌توان به تمام نوزادان خوابیدن را آموزش داد. نوزاد بد خواب، کودکی است که بسیار سخت به خواب می‌رود و در طول خواب چندین بار بیدار می‌شود. توجه داشته باشید که مشکل بدخوابی در نوزادان به خودی خود حل نمی‌شود و در صورت عدم مداخله مناسب، ادامه می‌یابد. البته کودکانی که برنامه خواب منظمی دارند نیز گاهی در اثر تغییرات محیطی مثل بیماری، مسافرت یا تغییر مکان خواب، دچار بدخوابی می‌شوند. البته جای نگرانی نیست، چون اکثر این کودکان بعد از گذراندن شبی آرام دوباره به وضعیت قبلی خود باز می‌گردند.
مراحل مختلف خواب انسان
برای شروع لازم است در مورد خواب کودکان اطلاعاتی بدست آورید. خواب انسان دو مرحله متفاوت به نام‌های "خواب عمیق" و "خواب REM" تقسیم می‌شود. در ابتدای خواب وارد مرحله خواب عمیق می‌شویم. این مرحله دارای چهار مرحله است که در آنها، یکی پس از دیگری خواب عمیقتر می‌شود. در مرحله آخر خواب عمیق، ضربان قلب آرام و تنفس عمیقتر می‌گردد. مغز در حالت استراحت بوده و اندام‌ها آرام هستند. در مرحله سوم و چهارم، بیدار شدن سخت بوده و صرفاً صداهای خیلی بلند ممکن است انسان را بیدار کند. کسی که در این مرحله از خواب بیدار می‌شود، کمی طول می‌کشد تا بتواند موقعیت خود را دریابد. بعد از دو تا سه ساعت، خواب عمیق جای خود را به خواب توام با رویا یا خواب REM می‌دهد. در این مرحله پلک ها بسته هستند، ولی چشم‌ها حرکت می‌کنند، نفس‌ها عمیق و ضربان قلب تند می‌شود. مغز اکسیژن بیشتری جذب کرده و فعالیتش را از سر می‌گیرد. این فعالیت همان رویابینی است.
مشکلات خواب نوزادان
در طول شب، خواب هر شخص به طور مرتب تغییر می‌کند، از خواب عمیق به رویابینی می‌رود و برعکس. البته میزان هر کدام از این مراحل در سنین مختلف متفاوت است. نوزادان حدود نیمی از خوابشان را در خواب REM هستند و این مقدار با افزایش سن کاهش می‌یابد تا در بزرگسالان حدود یک چهارم خواب می‌شود. دفعات تبدیل خواب عمیق به مرحله REM و برعکس نیز در نوزادان بیشتر از بزرگترها است. بین نوزادان و بزرگترها در ترتیب مراحل خواب هم تفاوت مهمی وجود دارد. نوزاد ابتدا وارد مرحله REM می‌شود. و بعد وارد خواب عمیق می‌شود، در صورتی که در بزرگترها برعکس است. خواب عمیق سنگین در حدود دو تا سه ساعت بعد از خواب رفتن و صبح زود اتفاق می‌افتد. در طول شب خواب عمیق سبک و خواب REM به طور مرتب در حال عوض شدن هستند.
در حدود شش ماهگی، سرانجام شبها آرامتر می‌شود. کودک باید حدود یازده ساعت در شب خوابیده و چند ساعتی هم در روز بخوابد. این مدت زمان خواب شب، باید تا حدود پنج سالگی ادامه پیدا کند. بعد از دو سالگی خواب روز فقط به عصرها محدود می‌شود. کودکان بعد از حدود سه سالگی ممکن است دیگر بعد از ظهرها هم نخوابیده و شبها تمام نیاز خوابشان را برطرف کنند. بعد از پنج سالگی، هر سال از کل ساعت های خواب کودک به میزان یک ربع کاسته می‌شود.
اگر اختلاف ساعات خواب فرزندتان با موارد فوق حدود یک الی دو ساعت بود، مهم نیست. اما نباید اختلاف خیلی زیادی داشته باشد. گاهی والدین از بد خوابی نوزادان در شب شکایت دارند که گاهی تا ساعت‌ها طول می‌کشد. برخی از کودکان نیز عادت های عجیبی برای به خواب رفتن دارند و هیچ‌یک از آنها نمی‌توانند آرام و راحت در تخت خود بخوابند. خواب آنها وابسته به شرایطی است که تا صبح ثابت باقی نمی‌ماند. این کودکان وقتی بیدار می‌شوند با تغییر شرایط روبرو می‌شوند و همین موضوع باعث می‌شود نتوانند دوباره با آرامش بخوابند. آنها احساس می‌کنند وقتی می‌خوابند، جای خوابشان تغییر خواهد کرد و یا پتو یا بالش مورد علاقه‌شان از آنها دور می‌شود، بنابراین با خواب مبارزه می‌کنند.
روش کاهش مشکلات خواب نوزاد
در هفته‌های اول محل خواب نوزاد بر اساس میل شما می‌تواند در یک تخت کوچک کنار تخت پدر و مادر و یا روی تخت یا در اتاق خودش بخوابد. در هفته‌های اول چون نوزاد فرق روز و شب را نمی‌داند، مرتب تقاضای شیر می‌کند. نوزاد را هرگز شب ها روی تخت خود نخوابانید چون ممکن است با غلطیدن به او آسیب بزنید. عادت‌های نادرست برای به خواب رفتن ممکن است باعث مشکلات خواب نوزاد شود. نوزاد اگر در همان محیطی بیدار شود که به خواب رفته بود، با درد سری کمتر دوباره به خواب می‌رود، چون محیط برایش آشناست و دچار دلهره نمی‌شود. پس نوزادتان را از حدود شش ماهگی عادت دهید در تخت خودش بخوابد.
هر کودکی بعد از مرحله خواب REM و قبل از رفتن به خواب عمیق یکبار از خواب بیدار می‌شود. این از خواب پریدن‌ها حدود 7 بار در طول شب تکرار می‌شود. تفاوت کودکان در مدت بیداری آنهاست. بعضی بعد از بیداری، بدون هیچ مشکلی به خواب می‌روند و برخی گریه کرده و نمی‌توانند دوباره به خواب بروند. نکته مهم برای اختلالات خواب نوزادان این است که اگر هنگام خواب فرزندتان عادت به شرایطی کند که فراهم آوردنش برای خود نوزاد غیر ممکن باشد، مثل شیر خوردن از سینه مادر بعد از بیدار شدن، مجبور به گریه کردن و کمک خواستن از دیگران است. اما اگر در هنگام به خواب رفتن پتو یا عروسکش را بغل کند، بعد از بیدار شدن در شب دوباره آنها را در آغوش گرفته و به خواب می‌رود.
به علت مشکلات خواب نوزاد خود توجه کنید، گاهی نوزادان در طول شبانه روز به اندازه کافی می‌خوابند، اما چون خواب آنها در روز زیاد است، در شب تمایل به خواب ندارند. در چنین مواردی باید خواب را از روز به شب منتقل کرد. بهترین راه برای حل مشکل خواب نوزاد ایجاد مانعی برای خواب روزانه کودک، کارهایی مثل بازی کردن و تعویض پوشک است و یا شاید گاهی مجبور شوید او را از خواب شیرین بیدار کنید.
روش خواباندن نوزاد بد خواب
برای برطرف کردن مشکلات خواب نوزاد بعد از 4 تا 6 ماهگی یعنی زمانی که می‌تواند بین شب و روز تفاوت بگذارد. باید نوزاد را در زمان خاصی حدود ساعت 10 تا 12 شب به طور کامل تغذیه کرد، اگر نوزاد هنگام شیر خوردن به خواب رفت او را بیدار کنید و نگذارید در حین شیر خوردن بخوابد تا کامل سیر شود. بعد او را روی تختش قرار دهید، می‌توانید عروسکی به او بدهید تا بغل کند. وقتی نوزاد را روی تختش می‌گذارید نور اتاقش را کم کرده و چراغ‌های پُرنور را خاموش کنید. اگر شما روی این نوع خواباندن پافشاری کنید و نوزاد در طول روز زیاد نخوابیده باشد، قطعاً نوزادتان خوابیدن درست را خواهد آموخت.
اگر نوزاد وزن طبیعی دارد می‌توان فواصل شیر دادنش را به سه ساعت حتی در روز افزایش داد. هر وقت که نوزاد از خواب بیدار شد، لازم نیست به او شیر بدهید، فقط وقتی گرسنه است است این‌کار را انجام دهید. در حین شیر خورن با ماساژ پا یا هر کار دیگری او را بیدار نگهدارید تا شیرش را کامل بخورد بعد او را در تختش بگذارید تا دوباره بخوابد. برای اینکه نوزاد عادت نکند بعد از هر دفعه بیداری شیر بخورد، می‌تواند خواباندن مجدد کودک در شب جزء وظایف پدر باشد. توجه کنید که بغل کردن، تکان دادن و پیاده روی با کالاسکه را زمانی انجام دهید که کودک سیر و سرحال است، چون خوابیدن کودک در این حالات باعث عادت بدخوابش می‌شود.
اگر مشکلات خواب نوزاد شما برطرف نشد و روش های مختلف را امتحان کرده ولی نتیجه نگرفتید، شاید هنوز آمادگی این یادگیری را ندارد. نا امید نشوید و بعد از 4 یا 5 هفته دوباره این روش را امتحان کنید. بعد از 6 ماهگی که فرزندتان به آرامی زمان را درک کرد، زمان خوبی برای آموزش خواب است. اگر برخی کارها مثل حمام کردن نوزاد شما را خواب آلود می‌کند آنرا به برنامه خوابش اضافه کنید.
کودکان بزرگتر، برای خواب و غذا باید برنامه منظمی داشته باشند، فرزندتان را عادت دهید که بعد از ناهار، ساعتی بخوابد. خواب شب کودکان حدود 11 ساعت است، پس اگر دوست دارید فرزندتان خواب شبانه به موقع و خوبی داشته باشد، نگذارید صبح زیاد بخوابد. توجه داشته باشید که بین خواب بعد از ظهر و خواب شب حتماً باید حدود 4 تا 5 ساعت فاصله باشد.
برای رفع مشکلات خواب نوزاد قبل از خواب عادت‌های خاصی ایجاد کنید، مثل تعویض لباس، شستن صورت و دندان. سپس هر شب برای چند دقیقه و با آرامش کامل زمانی را به فرزندتان اختصاص دهید. روشی را که هر دو از آن لذت ببرید مثل نوازش کردن، خواندن آواز کودکانه یا خواندن کتاب قصه. این لحظات حس امنیت و آرامش را در کودک ایجاد می‌کند. سپس کودک را در تختش بگذارید تا تنها بخوابد.
در مورد کودکان سن دبستان نیز می‌توان به آنها اجازه داد مدتی در اتاق خود بازی کنند و سپس در تختشان بخوابند، اما این مدت باید ثابت باشد.
منابع:
1- هر کودکی می‌تواند خوابیدن بیاموزد: از بدو تولد تا سن رفتن به مدرسه. نویسنده، آنت کاست‌زان، هارتموت مورگن‌روت. مترجم:شیده کرمانشاهانی.
2- 2 کلیدهای برخورد با مشکلات خواب کودکان، نویسنده: دکتر سوزان ای گاتلیب، مترجم: اکرم کرمی
مطالعه بیشتر:
1- الگوی خواب شیرخواران از تولد تا سه ماهگی
3- مزیت خواب پیوسته شبانه برای نوزاد
5- آموزش نکات ایمنی برای خواب نوزاد
