علت کمبود ویتامین D در کودکان و نوزادان چیست؟
مهمترین علت کمبود ویتامین D در کودکان، محدود شدن مدت زمان مواجهه با نور خورشید و یا قرار نگرفتن در معرض نور آن است. با دانستن این نکته، شاید این سوال در ذهنتان ایجاد شود که پس چرا در کشورهایی مانند هند که مردم و خصوصا بچه ها به حد کافی در معرض نور خورشید قرار می گیرند، هنوز هم کمبود ویتامین دی یک مشکل رایج و فراگیر است؟
علت کمبود ویتامین دی در کودکان چیست؟
برای درک علت کمبود ویتامین D در کودکان، باید در ابتدا بدانید که این ویتامین ارزشمند چگونه در بدن ما تولید، پردازش، ذخیره و استفاده می شود. اپیدرم (لایه فوقانی پوست) با قرار گرفتن در معرض اشعه ماورا بنفش (UV-B) موجود در تابش های نور خورشید، کلسترول که پرو ویتامین D3 نیز نامیده می شود را به ویتامین D3 تبدیل می کند که وارد خون شده و به کبد منتقل می شود. ویتامین D حاصل از مواد غذایی و مکمل ها نیز از معده جذب شده و به کبد ارسال می شود. کبد این شکل از ویتامین دی را به شکل قوی تر آن یعنی کلسی دیول تبدیل می کند که هنوز غیرفعال است. سپس کلسی دیول به کلیه ها منتقل شده و در آنجا به کلسی تریول که فرم فعال و آماده برای عمل کردن است، تبدیل می شود. بنابراین با آگاهی پیدا کردن از این روند، اکنون آسان تر است که درک کنیم چرا حتی با وجود بهره مندی مناسب از نور خورشید، گاهی اوقات کمبود ویتامین D ایجاد می شود. از جمله شرایطی که باعث کمبود این ویتامین می شوند، عبارتند از:
- علت کمبود ویتامین D در کودکان، کاهش سنتز ویتامین D: عوامل مختلفی همچون رنگ پوست تیره، استفاده از مسدود کننده های اشعه ماورا بنفش مانند لوسیون ها، کرم ها و لباس های ضدآفتاب، عرض جغرافیایی (به عنوان مثال در انگلستان اشعه ماورا بنفش نور خورشید بسیار موثر و قدرتمند نیست)، فصل، آلودگی هوا، وجود معلولیت یا بیماری در کودکان و نوجوانان که باعث محدود شدن زمان حضور آن ها در خارج از منزل می شود، سبک زندگی با عادت بازی کردن و گذراندن بیشتر زمان روز در داخل منزل، استفاده از شیشه های رنگی یا دودی، پوست حساس به نور که باعث دوری فرد از نور خورشید می شود و غیره، همگی از جمله عواملی هستند که منجر به کاهش سنتز ویتامین D می شوند.
- علت کمبود ویتامین D در کودکان، کاهش دریافت ویتامین D از طریق غذا: رژیم های غذایی جدی و سفت و سخت گیاهخواری، عادات غذایی ناصحیح و مصرف کم غذاهای حاوی ویتامین D، حذف برخی مواد غذایی خاص از رژیم غذایی بنا به هر دلیل (به عنوان مثال مصرف نکردن شیر به دلیل آلرژی به آن) و غیره، می توانند علت کمبود ویتامین د در کودکان باشد و باعث می شوند تا میزان دریافت ویتامین دی آنها کاهش یافته و بنابراین در معرض کمبود این ویتامین قرار گیرند.
- علت کمبود ویتامین D در کودکان، ذخیره ویتامین D کاهش یافته مادران: در مواردی که مادر ذخیره کافی از ویتامین D را برای تغذیه فرزند خود نداشته باشد، تغذیه انحصاری با شیر سینه های او می تواند منجر به کمبود ویتامین دی در نوزاد شود.
- علت کمبود ویتامین D در کودکان، سو ء جذب: نارسایی لوزالمعده (پانکراس)، بیماری سلیاک (یک بیماری خودایمنی گوارشی که منجر به اختلال در جذب مواد مغذی می شود) و انسداد صفراوی از جمله مشکلاتی هستند که مانع جذب مناسب ویتامین دی می شوند.
- علت کمبود ویتامین D در کودکان، سنتز معیوب: ابتلا به بیماری هایی همچون بیماری مزمن کبدی، بیماری کلیوی و مواردی از این دست، می تواند عملکرد صحیح اندام هایی که برای تولید و جذب ویتامین D مورد نیاز هستند را مختل کرده و در نتیجه منجر به کمبود این ویتامین شود.
- علت کمبود ویتامین D در کودکان، افزایش تخریب: مصرف داروهایی مانند داروهای ضدتشنج، ضد سل و استروئیدها می توانند مانعی برای روند تولید یا جذب ویتامین D باشند.
چگونه می توان از کمبود ویتامین D در بچه ها جلوگیری کرد؟
به طور کلی، قرار گرفتن در معرض نور خورشید و مصرف غذاهای غنی از ویتامین D در کنار مصرف مکمل ها در صورت لزوم، یک استراتژی کارآمد و موثر برای پیشگیری از کمبود ویتامین دی است که بسیار بهتر از مصرف مکمل ها به تنهایی عمل می کند. به طور تقریبی، قرار دادن دست ها در معرض نور خورشید به مدت 5 تا 15 دقیقه برای کودکان با پوست روشن و 30 تا 45 دقیقه برای کودکان با پوست تیره، راهکاری مفید و طبیعی برای دریافت ویتامین دی است. برای انجام این کار، ترجیحاً بهتر است از نور آفتاب صبح زود کمک بگیرید زیرا میزان اشعه ماورا بنفش موجود در تابش های نور خورشید در این زمان از روز، در پایین ترین حد ممکن است.
• ویتامین D مادران:
- ممکن است علت کمبود ویتامین D در کودکان مربوط به دوران بارداری مادرشان باشد. مهمترین عامل تعیین کننده سطح ویتامین D در نوزادان، وضعیت ویتامین D در بدن مادر آن ها است. به همین دلیل است که سطح ویتامین دی در زنان باردار باید در سه ماهه اول بارداری بررسی شود. در صورت پایین بودن سطح این ویتامین، بهتر است مادر باردار با مکمل هایی با دوز 3000 تا 5000 واحد بین المللی (IU) تحت درمان قرار گرفته تا میزان ویتامین دی در خون او به بیش از 20 نانوگرم در دسی لیتر رسیده و سپس به دنبال آن مکمل های روزانه با دوز 400 واحد بین المللی (IU) را دریافت نماید.
- دریافت دوز بالای ویتامین دی (400 تا 6400 واحد بین المللی) که هر روز برای مادران شیرده تجویز می شود، فرزند شیرخوار آن ها را از کمبود ویتامین D محافظت خواهد کرد، بدون اینکه باعث ایجاد مسمومیت ویتامین D برای مادر و فرزند دلبندش شود.
• نوزادان نارس:
- این بسیار مهم است که نوزادان نارس از زمان تولد خود، مکمل های روزانه با دوز 400 تا 800 واحد بین المللی را دریافت نمایند، زیرا این احتمال وجود دارد که به دلیل تولد زودهنگام، از مادر خود میزان کافی ویتامین دی را دریافت نکرده باشند.
- سایر مشکلات مرتبط با نارس بودن از قبیل توانایی ضغیف نوزاد برای شیر خوردن، نابالغ بودن دستگاه گوارش که بر جذب ویتامین دی تأثیر می گذارد و در برخی موارد اختلال در کبد و کلیه ها نیز از جمله مواردی هستند که بر سطح ویتامین D اثر گذاشته و باید برطرف شوند.
• نوزادان و شیرخواران:
به عنوان یک مادر آگاه، می بایست همواره و در هر سنی، از وجود مقادیر کافی از ویتامین D در رژیم غذایی فرزند کوچکتان اطمینان حاصل کنید. در مورد بچه هایی که منحصراً با شیر مادر تغذیه شده و حداقل یک عامل خطر دیگر برای کمبود ویتامین دی را نیز دارند، اقدام مناسب این است که بدون انجام بررسی ها، مصرف مکمل ها شروع شوند، حتی اگر این بچه ها هیچگونه علائم و نشانه ای از کمبود ویتامین نداشته باشند. امروزه بیشتر شیرخشک های مصرفی، حداقل 400 واحد بین المللی از ویتامین دی را در هر لیتر دارند. از این رو، ممکن است نوزادانی که با شیرخشک تغذیه می شوند نیز به مکمل نیاز داشته باشند، مگر اینکه روزانه حداقل 1 لیتر شیر خشک به آن ها داده شود که تقریبا ناممکن است.
• کودکان نوپا و نوجوانان:
كودكان با رنگ پوست تیره و یا آن هایی که حجاب دارند و به حد کافی در معرض نور خورشید قرار نگرفته و یا از دریافت آن محروم هستند، بیشتر از بقیه همسالان خود در معرض خطر کمبود ویتامین دی قرار دارند. به علاوه بچه هایی که به دلیل یك بیماری زمینه ای ناچار به استفاده از داروهایی هستند که بر سطح ویتامین دی اثرگذارند و در بالاتر به آن ها اشاره شد نیز ممکن است درگیر کمبود ویتامین دی شوند. تمامی این افراد، باید هر روز یک مکمل با دوز 400 یك واحد بین المللی دریافت نمایند تا از کمبود ویتامین D در آن ها جلوگیری شود.
راههای درمان کمبود ویتامین دی در کودکان
اگرچه گیاهان ویتامین D را تولید می کنند، اما متاسفانه این فرم از ویتامین توسط بدن انسان قابل استفاده نیست. بنابراین تنها منابع غذایی که بدن ما می تواند از طریق آن ها ویتامین D مورد نیاز خود را دریافت نماید، غذاهای حیوانی هستند. متأسفانه، تنها غذای حیوانی که نوزادان آن را مصرف می کنند، یعنی شیر، در واقع منبع غنی ویتامین D نیست و به عنوان مثال میزان ویتامین دی موجود در شیر گاو تنها 3 تا 40 واحد بین المللی در هر لیتر است. در اینجا نقش غنی سازی (افزودن مواد مغذی اضافی به غذاها) اهمیت خود را نشان می دهد. زیرا به کمک این روش می توان میزان دریافت مواد مغذی از جمله ویتامین دی را به صورت قابل توجهی افزایش داد. کافی است تا نگاهی به لیست زیر بیندازید تا متوجه میزان موثر بودن این روش شوید.
غذاهای غنی شده از ویتامین D
• شیر غنی شده 400 واحد بین المللی در لیتر
• شیرخشک تقویت شده نوزاد 400 واحد بین المللی در لیتر
• آب پرتقال غنی شده 400 واحد بین المللی در لیتر
• شیر سویای غنی شده 400 واحد بین المللی در لیتر
• شیر برنج غنی شده 400 واحد بین المللی در لیتر
• مارگارین غنی شده 60 واحد بین المللی در هر قاشق غذاخوری
• غلات غنی شده 40 واحد بین المللی به ازای هر وعده غذایی
• توفو غنی شده (پنیر سویا) 120 واحد بین المللی به ازای هر یک پنجم واحد آن
• روغن غنی شده
به علاوه بهترین و غنی ترین غذاهایی که بچه های بزرگتر برای درمان کمبود ویتامین د در کودکان می توانند آن ها را مصرف کنند نیز عبارت هستند از:
- ماهی های روغنی مانند ماهی آزاد، ماهی خال مخالی و ساردی ، روغن کبد ماهی و جگر. بد نیست بدانید که سرخ کردن ماهی میزان ویتامین D فعال موجود در آن را تا 50٪ کاهش می دهد، در حالی که پختن روی سطح ویتامین D ماهی هیچ تأثیر منفی نمی گذارد.
- ارگان های بدن حیوانات
- زرده تخم مرغ (20-25 واحد بین المللی در هر زرده)
اگر به فرزندم بیش از حد ویتامین D بدهم، خطرناک است؟
قطعا بله! تجمع بیش از حد ویتامین D در بدن بسیار خطرناک بوده و باعث سمیت می شود. برخلاف ویتامین های B و C که در آب حل می شوند و مقدار اضافی آن ها به راحتی با ادرار کردن از بدن دفع می شود، ویتامین های A ، D ، E و K به عنوان ویتامین های محلول در چربی در بدن ذخیره شده و بنابراین در صورت دریافت و تمجع بیش از حد، مشکلاتی را برای فرد ایجاد می کنند. بنابراین هرگز خودسرانه به فرزندان خود مکمل های ویتامینی ندهید چون ممکن است عواقب جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد.
و در انتها باید خاطرنشان شویم که حتی در یک کشور گرمسیری مانند هند شواهد فزاینده ای از کمبود ویتامین D در بزرگسالان و جمعیت کودکان وجود دارند. بنابراین در هر کجای این دنیا که هستید حال که از علت کمبود ویتامین D در کودکان اطلاع دارید، بهتر است از همان ابتدا با گرفتن مشاوره از متخصص اطفال، مکمل ها یا غذاهای غنی شده از ویتامین D را به رژیم غذایی فرزند خود اضافه کرده و با مراقبت مناسب با این مسئله مقابله کنید تا از بروز هرگونه پیامد ناشی از کمبود این ویتامین مهم و حیاتی در آینده جلوگیری شود.
مطالعه بیشتر:
فواید مصرف ویتامین D برای کودکان
میگرن نتیجه کمبود ویتامین D در کودکان
مکمل ویتامین د احتمال سرماخوردگی را کم نمی کند
لزوم استفاده از قطره مولتی ویتامین (AD) و آهن در برنامه تغذیه نوزاد
