اختلال وسواس جبری یاوسواس فکری عملی وعلل ایجادکننده آن چیست؟
اختلال وسواس جبری یا وسواس فکری عملی (Obsessive compulsive disorder)، یکی از رایج ترین بیماری های حوزه روانپزشکی است که اغلب از دوران کودکی شروع می شود. مشخصه اصلی این اختلال اضطرابی، مجموعه افکار و رفتارهای وسواسی و تکراری (اجباری) بوده که می توانند زندگی یک فرد را مختل سازند. در ادامه این متن برای شما شرح می دهیم که علت اختلال وسواسی جبری چیست؟ چگونه باید آن را تشخیص داد و نیز درمان کرد.
اختلال وسواسی جبری در کودکان و نوجوانان چقدر شایع است؟
به نظر می رسد OCD دوران کودکی در 1 تا 3 درصد از کودکان و نوجوانان اتفاق می افتد که این میزان مشابه بزرگسالان است. میانگین سنی شروع این اختلال در پسربچه ها در حدود 9 تا 11 سال و در دختران بین 11 تا 13 سالگی گزارش شده است. بد نیست بدانید که برخلاف یکسان بودن احتمال ابتلا به اختلال وسواس جبری در میان دو جنس زن و مرد در بزرگسالی، رواج این بیماری در دوران کودکی در پسران، بیشتر از دختران است.
علل ایجاد کننده اختلال وسواس جبری ocd چیست؟
شاید باور نکنید اما نه شما و نه فرزند دلبندتان، هیچ یک مقصر بروز اختلال OCD نیستید. وسواس جبری یک بیماری پزشکی درست مانند آسم یا آلرژی است و متأسفانه با وجود تحقیقات گسترده، علت اصلی این اختلال در کودکان تاکنون ناشناخته مانده است. البته فرضیاتی در این زمینه مطرح شده اند اما هنوز هیچ کدام به اثبات نرسیده است.
در یکی از قوی ترین تئوری ها در این راستا، دانشمندان معتقدند که علت اختلال وسواس جبری، به تفاوت در نحوه پردازش مغز بر می گردد. به علاوه با اینکه هنوز هیچ ژن خاصی به طور قطعی شناسایی نشده است، اما به نظر می رسد که ژن ها نیز در وقوع این مشکل دخیل باشند.
عوامل خطر
اگرچه هنوز دلیل مشخصی برای بروز اختلال OCD یافت نشده است، اما محققان متوجه شده اند که وجود برخی عوامل خطر می تواند احتمال بروز این بیماری را در کودکان افزایش دهد. از جمله می توان به این موارد اشاره نمود:
- سابقه خانوادگی: افرادی که به اختلال وسواس جبری در دوران کودکی مبتلا هستند، به احتمال زیاد در خویشاوندان درجه یک خود سابقه ابتلا به این مشکل را داشته اند.
- وجود سایر مشکلات روانپزشکی: اختلال وسواس جبری در دوران کودکی به احتمال زیاد با اختلالات تیک و سایر اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب عمومی، افسردگی، همان بیش فعالی و اختلال نافرمانی مقابله ای همراهی دارد.
- عوامل محیطی: حوادث شوکه کننده و فشارهای عصبی می توانند خطر وقوع به اختلال OCD را در کودکان افزایش دهند.
علائم:
شدت و طیف علائم ناشی از اختلال وسواس جبری در کودکان بسیار گسترده است. اما به صورت کلی با وسواس یا اجبار و یا هر دوی آن ها با هم مشخص می شود. وسواس فکری، تصاویری سرزده و ناخواسته هستند که بارها و بارها و خارج از کنترل کودک برای او تکرار می شوند. این وسواس ها برای بچه ها ناخوشایند بوده و به طور معمول نگرانی، اضطراب و پریشانی زیادی را برایشان ایجاد می کنند. وسواس های رایج ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- نگرانی بابت بیمار شدن یا مردن اعضای خانواده
- ترس از آلودگی به میکروب ها
- هراس از اشتباه انجام دادن کارها و درگیر شدن با احساس اینکه همه چیز باید "درست باشد"
- افکار یا تصاویر آزاردهنده و ناخواسته با ماهیت جنسی
اجبار به مجموعه رفتارهایی گفته می شود که کودک احساس می کند "باید" آن ها را انجام دهد تا از این طریق احساسات ناراحت کننده ناشی از وسواس را از بین ببرد. همچنین کودک ممکن است معتقد باشد که انجام این اجبارها به نوعی از اتفاقات بد جلوگیری کرده و یا باعث بهتر شدن حال او می شوند. اجبارهای رایج ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- بررسی کردن بیش از حد مانند چک مداوم خاموش بودن اجاق
- شستشو و تمیز کردن بیش از حد مانند حمام رفتن مکرر
- اجبارهای ذهنی مانند زیاد نماز خواندن و یا مرور ذهنی مکرر اتفاقات
- گفتن چیزهای مکرر مانند شمردن اعداد و یا تکرار کلمات در سکوت یا با صدای بلند
- انجام دادن کارها طبق ترتیب و روال خاص
البته باید این نکته مهم را در نظر داشته باشید که بسیاری از کودکان به عنوان بخشی طبیعی از روند رشد و تکامل، ممکن است درگیر وسواس فکری و عملی شوند اما هنگامی که این افکار وسواسی و رفتارهای اجباری به صورت طولانی مدت فرد را درگیر کرده، با فعالیت او در مدرسه، فعالیت های اجتماعی، روابط خانوادگی و یا روال عادی زندگی تداخل داشته و در نهایت منجر به ناتوانی و پریشانی قابل توجه شده باشند، می توان گفت که کودک به اختلال وسواس اجباری دچار شده است و این زمانی است که باید به فکر مداخلات درمانی بود.
مشکلات و عوارض اختلال وسواس جبری چیست؟
از آنجا که افکار وسواسی و رفتار اجباری بر توانایی کودک در آرامش و لذت بردن از زندگی تأثیر می گذارند، فرزند شما ممکن است با چنین مشکلاتی روبرو شود:
- مشکلات جسمی ناشی از احساس استرس و یا حتی خشک و زخم شدن پوست به دلیل شست و شوی مکرر
- اختلال در امور روزمره و فعالیت های مدرسه
- مشکلات اجتماعی و مختل شدن روابط با دوستان
- مشکلات بهداشت روان همچون کاهش عزت نفس، اضطراب و افسردگی
اختلالات وسواس جبری چگونه تشخیص داده می شود؟
با اینکه اختلال وسواس اجباری بسیار شایع است، اما از آنجا که هیچ بررسی و تست آزمایشگاهی برای تشخیص آن وجود ندارد و همچنین با توجه به اینکه بچه ها به دلیل احساس خجالت، تمایل دارند تا علائم خود را پنهان کنند، بنابراین این بیماری در دوران کودکی معمولا برای مدت زمان طولانی تشخیص داده نمی شود.
راه تشخیص آن، اخذ شرح حال توسط یک فرد متخصص مانند روانشناس و یا روانپزشک است و بنابراین بهتر است در صورت شک به وجود مشکل، حتما به این افراد مراجعه کنید.
برای درمان اختلال وسواس جبری ocd چه می توان کرد؟
درمان به طور معمول با ترکیبی از روان درمانی و دارو درمانی صورت گرفته و البته در مواردی نیز ممکن است هر کدام از این روش های برحسب شرایط کودک، به تنهایی مورد استفاده قرار گیرند.
دقیق ترین و مؤثرترین درمان برای OCD دوران کودکی، درمان شناختی رفتاری (CBT) است. امروزه زیرمجموعه ای از این روش درمانی به نام ERP به طور گسترده در درمان اختلال وسواس اجباری به کار رفته و ثابت شده که در این زمینه بسیار کارآمد و مؤثر است. رویکرد کلی ERP به اصل حساسیت زدایی متکی است. در طی این روش به کودکان آموزش داده می شود که عوامل محرک وسواس را شناسایی کنند، داوطلبانه خود را در معرض این عوامل قرار دهند و متعاقباً از انجام رفتارهای اجباری خودداری کنند.
برای کودکانی که علائم شدیدتری دارند، ترکیب دارو و روان درمانی انتخاب مناسبی به نظر می رسد.
به عنوان پدر و مادر چه باید کرد؟
شما به عنوان والدین می توانید با صلاحدید متخصص، برخی اقدامات را برای تسریع روند بهبودی انجام دهید. از جمله:
- حمایت از فرزند خود: کودکان مبتلا به OCD اغلب می فهمند که با کودکان دیگر متفاوت هستند و از این بابت دچار ترس و نگرانی می شوند. بنابراین حمایت شما می تواند به دلبندتان این حس را القا کند که تنها نیست. به او بگویید وقتی لازم است درباره نگرانی های خود صحبت کند، در کنارش هستید تا به حرف هایش گوش دهید.
- اجتناب از انتقاد کردن: ممکن است برایتان سخت باشد اما سعی کنید از انتقاد کردن یا ناامید شدن از فرزندتان اجتناب کنید.
- درک اضطراب: شما می توانید با فرزند خود در مورد چگونگی مفید بودن اضطراب و نگرانی صحبت کنید و در عین حال به او یادآور شوید که برخی نگرانی ها بی دلیل بوده و اگر به خاطر آن دست به کاری نزنند، هیچ اتفاق بدی رخ نخواهد داد.
- سیستم پاداش دهی: هنگامی که فرزندتان مؤفق به کنترل برخی افکار یا رفتارها می شود، به او جایزه دهید تا با این کار برای ادامه مسیر تشویق شود.
- مدیریت اضطراب: می توانید با برخی راهکارها به دلبند خود کمک کنید تا نگرانی ها را کنترل کرده و با ترس خود مواجه شود، از جمله: کسب آرامش با تنفس عمیق و مراقبه، گفت و گوی مثبت درونی مانند: "من می توانم این کار را متوقف کنم"، حواس پرتی با انجام دادن کار دیگری که از آن لذت می برد آن هم به مدت حداقل 15 دقیقه و ...
در نهایت فراموش نکنید که اگرچه رسیدن به موفقیت سخت و زمان بر بوده اما خوشبختانه بر اساس نتایج پژوهش های علمی، اینطور به نظر می رسد که بیماران مبتلا به اختلال وسواس جبری در دوران کودکی، پیش آگهی مطلوبی داشته و می توانند پاسخ خوبی به درمان بدهند. پس هرگز دست از تلاش نکشیده و به فرزندتان برای غلبه بر غول وسواس کمک کنید.
مطالعه بیشتر:
اختلالات یادگیری در کودکان چه نشانه هایی دارد؟
اختلالات رفتاری در کودکان چیست؟ انواع و نحوه مراقبت از آن
اختلالات گفتاری در کودکان، انواع اختلال گفتاری کودکان چیست؟
وسواس احتکار در کودکان،آیا فرزندم مبتلا به وسواس احتکار است؟
