همه چیز در مورد مکونیوم یا اولین مدفوع نوزاد
موضوعات زیادی وجود دارد که والدین را در اولین روزهای تولد متعجب خواهد کرد، یکی از این موارد اولین مدفوع نوزادی است که مکونیوم نام دارد. اگر برای اولین بار مادر و پدر شدن را تجربه می کنید، احتمالاً مکونیوم شبیه به هیچ یک از مدفوع هایی که تا به حال دیده اید نیست.
مکونیوم یا اولین مدفوع نوزاد چیست؟
لوله گوارش یک مجرای تو خالی باید باشد، در دوران جنینی ابتدا این مجرا از یک لوله توپر ساخته شده است، سپس در اثر آنزیم های ترشح شده در مراحل بعدی رشد و تکوین جنین، این لوله توپر کانالیزه (تو خالی) می شود، محتویات حاصل از این فرآیند پس از تولد و یا گاهاً در ساعات پایانی دوران جنینی خارج می شود و اولین مدفوع نوزاد یعنی مکونیوم را می سازد.
مکونیوم یک مدفوع نرم است و با توجه به این که حاصل از متابولیسم مواد غذایی نیست، برخی بر این باورند که کاملاً استریل است. بعلاوه هیچ بوی خاصی از آن استشمام نمی شود. محتویات موجود در مکونیوم شامل سلول های مرده دستگاه گوارش، سلول های پوست و موی نوزاد که در دوران جنینی به درون کیسه آب ریزش کرده اند و نمک ها و اسید های صفراوی است و تولید آن از هفته 16 جنینی آغاز می شود. لازم به ذکر است که جنین از ماه پنجم مایع آمنیوتیک اطراف خود را می بلعد و همان را از راه ادرار و مدفوع دفع می کند، از آنجا که در دوران جنینی، جفت وظیفه دفع مواد زاید را برعهده دارد، ترکیب آنچه که جنین می خورد با آنچه که دفع می کند همسان است.
آیا تمام نوزادان مکونیوم دارند؟
بله، تولید و دفع مکونیوم یکی از مراحل طبیعی تکامل جنین و بارداری است. درواقع دفع آن تا 48 ساعت پس از تولد ضرورت دارد.
مکونیوم یا اولین مدفوع نوزاد چه شکلی است؟
مکونیوم یک ماده غلیظ به رنگ سبز تیره تا سیاه است. با شروع تغذیه نوزاد در چند روز بعد رنگ مدفوع نیز تغییر خواهد کرد.
نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند، به مرور مدفوع به قهوه ای نسبتاً روشن تغییر رنگ می دهد و محتویات آن دانه دانه به نظر می رسد. رنگ مدفوع نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می شوند تیره تر بوده و قوام آن نیز بیشتر است.
علت تغییر رنگ مدفوع نوزاد چیست؟
به محض به دنیا آمدن نوزاد، باکتری های موجود در دنیای خارج از رحم در درون لوله گوارش او لانه گزینی می کنند. به این ترتیب با شروع تغذیه ی نوزاد، این باکتری ها مواد غذایی موجود در روده را تجزیه کرده و رنگ و بوی خاصی به آن می دهند. به این ترتیب رنگ مدفوع نوزادان مختلف از زرد تا قهوه ای متفاوت خواهد بود و به نوع رژیم غذایی آنها، مواد غذایی که مادر می خورد، رنگ ایجاد شده توسط داروها و قطره های مصرفی و ... بستگی دارد.
مکونیوم یا اولین مدفوع نوزاد چه زمانی دفع می شود؟
در 98 درصد مواقع نوزادان فول ترم (نوزادانی که در موعدد مقرر به دنیا آمده اند) مکونیوم را در 24 ساعت اول پس از تولد دفع خواهند کرد. در نوزادان زودرس، دفع مکونیوم معمولاً در 24 ساعت دوم پس از تولد رخ خواهد داد.
اگر مکونیوم در این بازه ی زمانی خارج نشود، باید نوزاد از نظر انسدادهای دستگاه گوارش مانند مقعد سوراخ نشده بررسی شود، بعلاوه عدم خروج مکونیوم سبب ابتلای نوزاد به زردی شدید خواهد شد.
اگر اولین دفع مدفوع نوزاد صورت نگیرد چه اتفاقی می افتد؟
درصورتی که در 48 ساعت اول پس از تولد مکونیوم خارج نشود پزشک باید نوزاد را از نظر ابتلا به عارضه هایی نظیر ایلئوس مکونیوم، بیماری هیرشپرونگ، پلاگ مکونیوم و آنومالی های دستگاه گوارش بررسی کند.
ایلئوس مکونیوم چیست؟
این بیماری زمانی ایجاد می شود که مکونیوم در قسمت های ابتدایی روده کوچک یعنی در بخش ایلئوم گیر افتاده و نمی تواند عبور کند، به مرور بزرگتر و سخت تر می شود و درنهایت سبب اتساع روده ها و اتساع شکم خواهد شد. این عارضه از طریق رادیوگرافی و یا سونوگرافی شکمِ باد کرده نوزاد تشخیص داده می شود و برای درمان آن ممکن است اقدامات جراحی مورد نیاز باشد.
پلاگ مکونیومی چیست؟
این عارضه نیز همانند ایلئوس مکونیوم، گیر کردن مکونیوم است، اما این بار در درون روده بزرگ. این نوزادان علاوه بر شکم متسع از خوردن شیر امتناع می کنند و استفراغ های همراه با صفرا دارند.
بیماری هیرشپرونگ چیست؟
این بیماری یک نقص در شبکه عصبی دیواره روده بزرگ است که در اثر آن حرکات روده بسیار کند می شود. مهم ترین نشانه این بیماری نیز عدم دفع مناسب محتویات روده است که معمولاً در هفته های اول خود را نشان می دهد. تشخیص مقدماتی آن با کمک رادیوگرافی و سونوگرافی انجام می شود، اما برای تشخیص قطعی، نمونه برداری از بافت دیواره روده و بررسی آن ضرورت دارد. علت اصلی این بیماری ژنتیک بوده و درمان آن با کمک جراحی انجام می شود.
سندروم آسپیراسیون مکونیوم چیست؟
همانطور که در قسمت بالا ذکر کردیم از ماه پنجم بارداری، جنین علاوه بر تنفس کردن، مایع آمنیوتیک را می بلعد، این مایع دائماً در حال ورود و خروج به دستگاه تنفس و گوارش جنین است. برخی از جنین ها خصوصاً آنهایی که در مراحل نزدیک به زایمان تحت استرس شدید قرار گرفته اند و یا کسانی که موعد زایمانشان گذشته و یا اصطلاحاً پست ترم هستند، مکونیوم در درون شکم مادر از لوله گوارش جنین دفع شده و وارد مایع آمنیوتیک می شود. سپس جنین این مایع آغشته به مکونیوم را در هنگام دَم وارد ریه های خود می کند. این ذرات مکونیوم در درون راه های هوایی جنین گیر افتاده و آنها را مسدود خواهد کرد، به این ترتیب پس از تولد، جنین نمی تواند به درستی نفس بکشد و دچار زجر تنفسی (زجر جنینی) خواهد شد که یک شرایط خطرناک و تحدید کننده جان اوست.
روش های پاک کردن مکونیوم یا اولین مدفوع نوزاد از روی پوست
مکونیوم یک ماده ی بسیار چسبنده است و ممکن است پاک کردن آن از روی پوست نوزاد دشوار باشد. راهکارهای زیر را امتحان کنید:
- برخی از افراد قبل از دفع مکونیوم باسن و اطراف مقعد نوزاد را با روغن زیتون چرب می کنند تا از طریق ایجاد لغزندگی، پاک کردن مکونیوم را ساده تر کند.
- برای تسهیل در پاک کردن مکونیوم می توانید یک پارچه ی نخی تمیز را به روغن زیتون و یا روغن های مخصوص پوست بچه آغشته کنید و سپس با آن مکونیوم دفع شده را پاک کنید تا پوست ظریف و حساس نوزاد آسیب نبیند.
- اگر لباس های نوزادتان در بیمارستان به مکونیوم آلوده شد و شما هم قصد دارید اولین لباس هایی که به تن نوزاد دلبندتان کرده اید را برای یادگاری نگه دارید، احتمالا برای پاک کردن لکه های بسیار چسبنده مکونیوم، مجبور خواهید بود که آنها را با پاک کننده های قوی تری شسته و خوب آبکشی کنید.
با توجه به این موضوع که داشتن فرزند سالم از بزرگترین موهبت های الاهی است، با دیدن اولین مدفوع نوزادتان باید بسیار خوشحال باشد، زیرا تا آن زمان مشخص شده است که او خوشبختانه به بسیاری از بیماری های گوارشی مادرزادی مبتلا نیست و به احتمال زیاد دستگاه گوارش سالمی دارد.
مطالعه بیشتر:
1- تفاوت بین زجر جنینی و خفگی هنگام تولد با شناخت علل و نشنانه های آن
2- فواید خوردن جفت پس از زایمان
3- چه دلایلی باعث پاره شدن کیسه آب می شود
