ورنیکس کازئوزا چیست و چه فوایدی برای جنین و نوزاد دارد؟

ورنیکس کازئوزا چیست؟

شاید عکس نوزادی را مشاهده کرده باشید که روی بدن او از یک ماده سفید رنگ پوشیده شده است. ورنیکس کازئوزا که به آن ورنیکس نیز می گویند ماده مومی پنیری شکل و سفید رنگی است که بدن نوزاد را پوشانده است.

پوشش ورنیکس در رحم تشکیل می شود و به عنوان یک لایه محافظ عمل می کند. تمامی قسمت های بدن کودک قبل از تولد در مایع آمنیوتیک احاطه شده است. قرار گرفتن در معرض مایعی ثابت و بدون تحرک می تواند در پوست جنین ایجاد چین و چروک نماید.

ورنیکس در واقع از سیبوم یا چربی پوست، روغن پوست و سلول هایی که از پوست جنین جدا شده اند، تشکیل شده است.

ورنیکس به معنای جلا زدن و کازئوزا به معنی پنیر، واژگان لاتین هستند.

آیا مقدار ورنیکس روی پوست جنین همیشه یکسان است؟

نوزاد هر چه زودتر متولد شود، مقدار ورنیکس روی پوست او بیشتر است، اما اگر در زمان مقرر و یا دیرتر به دنیا بیاید، از مقدار این ماده روی پوست او کاسته خواهد شد. حال چرا این ماده به مرور از بین می رود، به این دلیل که با رشد کامل جنین، مایع آمنیوتیک ورنیکس را جذب می کند.

خواص و فواید ورنیکس برای نوزاد

ورنیکس بخش جدایی ناپذیر مادر و نوزاد است. مزایای آن تنها محدود به دوران جنینی و زمانی که جنین در رحم مادر به سر می برد، نمی شود. به موارد زیر توجه کنید:

1- خواص ضد میکروبی

سیستم ایمنی نوزاد بسیار آسیب پذیر است، لذا به راحتی می تواند در معرض انواع بیماریها قرار بگیرد. ورنیکس حاوی خواص ضد عفونی و ضد التهابی بوده و بعد از تولد نیز می تواند از نوزاد در مقابل عفونت ها محافظت کند.

2- خاصیت روغنی

از آنجا که ورنیکس خاصیت روغنی و چربی دارد همانند یک روان کننده عمل کرده و خروج کودک از مجرای زایمان را به هنگام تولد تسهیل می کند، لذا علاوه بر جنین برای مادر نیز مفید است.

3- تنظیم دمای بدن

در دوران بارداری، جنین برای تنظیم درجه حرارت بدن خود، به مادر وابسته است. پس از تولد کمی زمان می برد تا جنین قادر به تنظیم درجه حرارت بدن شود. ورنیکس به عنوان یک لایه اضافی عایق مانند عمل کرده و به طور طبیعی به تعادل دمای بدن نوزاد کمک می کند.

4- نرمی پوست نوزاد

همه پوست فوق العاده نرم نوزاد را دوست دارد. آیا می دانستید که ورنیکس نقش مهمی در نرمی پوست نوزاد دارد؟ ورنیکس به عنوان یک مرطوب کننده عمل کرده و قبل و بعد از زایمان مانع از خشکی و ترک خوردگی پوست نوزاد می شود.

5- صدا خفه کن

هنگامی که جنین در رحم است، ورنیکس گوش او مانند یک صدا خفه کن از بلندی صداهای محیطی کم می کند. اگرچه کودک قادر به شنیدن صداهاست اما ورنیکسِ گوش از بروز آسیب های احتمالی ناشی از صداهای بلند جلوگیری به عمل می آورد.

ورنیکس مزایای دیگری نیز دارد که بسیاری از آنها هنوز مشخص نشده اند. آنچه تا کنون به آن اشاره کردیم، مهمترین مزایای ورنیکس برای نوزاد و مادر است که البته به عقیده بسیاری صاحب نظران خواص ضد میکروبی این ماده چرب پنیری اهمیت به سزایی دارد.

علاوه بر مزایایی که به آنها اشاره کردیم، نکات جالبی درباره ورنیکس وجود دارد که بسیاری از افراد از آن بی اطلاع هستند:

• بوی کودک: بوی بدن نوزاد تازه متولد شده به دلیل وجود ورنیکس است. بنابراین اگر ورنیکس را پاک نکنید، مدت طولانی تری می توانید این بوی مطبوع دلپذیر را استشمام کنید.
• فقط انسان: ورنیکس در واقع مخصوص نوزاد انسان است و نوزاد هیچ یک از گونه های پستاندار چنین پوشش پنیری شکلی روی بدن ندارند.
• ترکیبات: ورنیکس از 80 درصد آب ساخته شده است. بقیه ساختار این ماده را چربی ها و پروتئین ها تشکیل می دهند.
• رنگ ورنیکس: رنگ ورنیکس گویای رویدادهایی است که در رحم رخ می دهد، تغییر رنگ این ماده می تواند نشان دهنده وجود زجر جنینی یا سایر بیماریهای دیگر باشد (مثلا اگر رنگ آن متمایل به سبز باشد، نشان دهنده ی دفع مدفوع و یا مکونیوم توسط جنین در شکم مادر است).
• دوام و ماندگاری: اگر بخواهید نوزاد را در همان روزهای اول حمام کنید، آثار ورنیکس در تمامی تاخوردگی های بدن به ویژه زیر بغل، پشت پا مشاهده می شود. برای از بردن این ماده از روی بدن باید به خوبی آن را پاک کرده و بشوئید.
• همیشگی نیست: در عین حال که در برخی نقاط بدن همه نوزادان ورنیکس مشاهده می شود ولی تمامی نوزادان با این ماده متولد نمی شوند. اگر نوزادی زودهنگام یعنی قبل از هفته بیست و هفت متولد شود، مقدار ورنیکس در او بیشتر خواهد بود. ورنیکس بدن در نوزادانی که پس از تاریخ مقرر به دنیا می آیند بسیار اندک یا فاقد ورنیکس است. البته این بدان معنا نیست که پوست بدن از ابتدای امر فاقد این ماده بوده است.

آیا باید ورنیکس را شست یا پاک کرد؟

در این خصوص که آیا باید ورنیکس را بعد از تولد شستشو داد یا از روی پوست پاک کرد، نظرات متفاوت است. ورنیکس خطری برای نوزاد ندارد، اما اکثر بیمارستان ها برای تمیز کردن این ماده از روی پوست نوزاد، او را حمام می کنند. حتی ظاهرا بسیاری بیمارستان ها قبل از اندازه گیری وزن و قد کودک، در همان ابتدای امر او را شستشو می دهند. حال می توانید دریابید که چرا این ماده از پوست کودک می شویند، راستی اگر ورنیکس برای بدن نوزاد مفید است چرا باید زدوده شود؟

نوزاد به هنگام تولد کثیف نیست، بلکه آثار خون، مایع آمنیوتیک و ورنیکس روی پوست او مشاهده می شود. لذا والدین به طور معمول تمایل به شستشوی نوزاد دارند. اما از آنجا که نوزاد واقعا کثیف و آلوده نیست، شستشوی او بلافاصله بعد از تولد ضرورت ندارد. اما اگر نوزاد با مکونیوم روی پوست متولد شود، قضیه فرق می کند. مکونیوم اولین مدفوع نوزاد است که گاهی اوقات در رحم دفع شده و می تواند در مواردی برای نوزاد مضر باشد لذا باید در اولین فرصت به طور کامل پوست او را تمیز کرد.

تمیز کردن نوزاد پش از تولد بدون حمام

همانطور که در بالا ذکر شد، آثا خون و مایع آمنیوتیک روی پوست نوزاد مشاهده می شود. می توانید از پرستار بخواهید با استفاده از یک دستمال مخصوص به آرامی این مایعات را از پوست نوزاد برداید به طوریکه ورنیکس دست نخورده باقی بماند.

تا زمانی که مقداری ورنیکس روی پوست نوزاد باقی بماند، می تواند از مزایای این ماده بهره مند گردد. اگر بخواهید از آب زدن به پوست کودک اجتناب کنید، استفاده از یک حوله مرطوب کافی است. 

بهترین زمان برای اولین حمام نوزاد پس از تولد

اگر قصد دارید حمام کردن نوزاد را کمی به تعویق بیندازید شاید این سوال برایتان پیش بیاید که بهترین زمان برای شستن نوزاد چه وقت است و تا چند روز می توان این امر را به تعویق انداخت. برخی مادران 24 ساعت بعد از تولد نوزاد را حمام می کنند و بعضی دیگر تا یک هفته کودک را با آب نمی شویند. این بستگی به نظر شخصی دارد اما اگر می خواهید کودک به بهترین شکل از مزایای ورنیکس بهره ببرد، باید بدانید که ظرف مدت 24 ساعت بعد از تولد نوزاد می تواند به نحو احسن از فواید این ماده بهره مند گردد. اگر قصد دارید ورنیکس دست نخورده باقی بماند، بهتر است آن را به آرامی روی پوست کودکتان ماساژ دهید.

بسیاری از بیمارستانها نظر مادر را برای حمام کردن نوزاد جویا می شوند، اما بسیاری از آنها هم به طور پیش فرض در نظر می گیرند که مادر مایل است کودکش در بیمارستان شستشو شود.

اگر واقعا تمایل ندارید پرستار در بیمارستان کودک را حمام کند، باید نظر خود را به وضوح مطرح کرده و اطمینان حاصل کنید که تصمیم شما عملی خواهد شد. احتمالا بیمارستان با نظر شما در خصوص عدم شستشوی کودک مخالفتی نخواهد کرد اما لازم است حتما قبل از زمان مقرر این نکته را یادآوری کنید.

اگر به هر دلیلی بیمارستان شستشوی نوزاد را لازم می داند می توانید با پرستار یا مامایی که قرار است این مسئولیت را بر عهده بگیرد، همراهی کرده و از او بخواهید بر اساس خواستۀ شما کودک را حمام کند.

در برخی بیمارستان ها، هدف از حمام کردن نوزاد در بیمارستان نه به دلایل بهداشتی بلکه به منظور آموزش والدین و کسب تجربه آنان است. اگر شما نیز تمایل دارید روش حمام کردن نوزاد را ببینید و بیاموزید و در عین حال می خواهید ورنیکس روی پوست او بماند، می توانید خواسته خود را مطرح کنید.

پرستار می تواند به صورت نمادین و بدون اینکه به بدن کودک آب بزند، روش حمام کردن را به شما یاد بدهد و شما نیز از فرصت استفاده کرده و این تجربه را بیاموزید.

 والدین می خواهند هر کاری که لازم است به بهترین شکل برای کودکشان انجام دهند و همیشه بر اساس معیارهای صحیح عمل کنند، حال اگر آرزوها و آمال والدین برای کودکشان متفاوت با عملی باشد که معمولا در جامعه انجام می شود، نمی توان آن را اشتباه قلمداد کرد.

 ورنیکس ماده ای است که فواید طبیعی زیادی برای کودک دارد. بیشترین لطفی که دراین مرحله والدین می توانند در حق نوزاد انجام دهند این است که به جای شستشو یا زدودن این ماده، بگذارند مدتی روی پوست نوزاد باقی بماند. هر چند پوشیده شدن بدن کودک با یک ماده چرب پنیری شکل دلپذیر و خوشایند نیست اما به نفع نوزاد است، به یاد داشته باشید که قرار نیست این ماده برای مدت طولانی روی پوست کودک باقی بماند بلکه موقتی بوده و بالاخره بدن نوزاد شسته خواهد شد. هیچگاه اجازه ندهید قضاوت های دیگران شما را از خواسته هایی که برای فرزندتان دارید، منصرف سازد.

اگر واقعا ترجیح می دهید نوزادتان را به حمام ببرید و این یکی از اولویت های شماست، به این دلیل که دیگران معتقدند نوزاد نباید شسته شود، خود را آزار ندهید، بهتر است تصمیم نهایی را بر اساس تمایلات و اولویت های شخصی خود اتخاذ نمایید.

اولین شیردهی را به بعد از حمام نوزاد موکول کنید

در اکثر بیمارستان ها اگر بخواهید حمام کردن کودک را به پرسنل واگذار کنید، قبل از اولین تغذیه نوزاد این کار را انجام می دهند، البته همه جا اینگونه نیست ولی در بسیاری موارد اینطور عمل می شود.

اولین تجربۀ حضور نوزاد در کنار مادر بسیار ارزشمند و فوق العاده است. در این لحظه نه تنها مادر برای نخستین بار می تواند فرزند دلبند و کوچکش را ببیند، بلکه در این دنیای جدید و نا آشنا، آرام و قرار این فرشته کوچک خواهد بود. کودک در آغوش مادر احساس رضایت و آرامش بیشتری دارد و لذا جدا شدن از مادر به منظور شستشو، برای او ناگوار خواهد بود.

ارتباط پوست به پوست را فراموش نکنید

اگر می خواهید از حمام کردن نوزاد چشم پوشی کنید، بهتر است ارتباط پوست به پوست با او داشته باشید. این نوع تماس نیز مزایای فراوانی برای دلبند شما خواهد داشت.

نوزادانی که با مادر تماس پوستی برقرار می کنند، بسیار راحت تر از دیگران سینه را می گیرند و از شیر مادر تغذیه می کنند. بنابراین، با تأخیر در استحمام و امتحان تماس پوست با پوست، شانس شیردهی موفق تر را افزایش خواهید داد.

همانطور که پیشتر اشاره شد، کودک به هنگام جدایی از مادر به منظور استحمام، دچار استرس می شود، تماس پوست با پوست بین مادر و کودک این استرس اضافی را از میان برداشته و لذا تغذیه با شیر مادر بهتر و موفق تر انجام خواهد شد. سطوح بالای استرس برای کودک ناراحت کننده بوده و حتی ممکن است از گرفتن سینه مادر خودداری کند. 

کلام آخر : وجود ورنیکس کیازئوزا در دوران جنینی و بعد از تولد به نفع کودک است. این ماده سفید مومی شکل به دلیل ویژگی حفاظتی و ضد میکروبی اش شهرت دارد. با قرار گرفتن ورنیکس روی پوست نوزاد در واقع به تنظیم دمای بدن، حفظ رطوبت پوست و جلوگیری از بروز عفونت ها کمک کرده اید. می توان با برقراری تماس پوست با پوست بین مادر فرایند تغذیه با شیر مادر را تسهیل نمود.

اگر مكونیم (مدفوع نوزاد) روی پوست وجود نداشته باشد، ورنیکس هیچ خطری برای نوزاد ندارد. وقتی ماده ای آسیب به کودک نمی رساند و حتی برای او مفید است بگذارید باقی بماند و برای زدودن یا شستن آن عجله نکنید.

 پس از پایان 24 ساعت اول، خودتان در خصوص استحمام کودک مختار هستید. بعد از گذشت یک روز، تفاوتی به حال کودک ندارد و فقط این شما هستید که بر اساس اولویت های خود تصمیم می گیرید او را شستشو دهید یا خیر. اما باید بدانید که نباید قضاوت های دیگران را در تصمیم گیری های خود دخالت دهید، این کودک متعلق به شماست و شما می توانید بر اساس دانش و رضایتمندی خود آنگونه که می خواهید عمل کنید.

مطالعه بیشتر:

1- سندرم آسپیراسیون مکونیوم

2- انواع التهاب های پوستی در نوزادان و علت های وقوع آن

3- مشکلات پوستی رایج در نوزادان و شیرخواران

4- مزایای برقرای تماس پوست با پوست و رابطه عاطفی بین مادر و نوزاد