سرم خوراکی چیست و چه زمانی می توانیم آن را به کودک بدهیم؟
هنگامی‌که کودک بیمار است، چه سرماخوردگی و چه ناراحتی شکمی داشته باشد، کم‌آبی احتمالی نیز وجود دارد. اما اگر کودک قادر به تجدید ذخیره آب نباشد، چه باید کرد؟ روش‌های درمانی خانگی بسیاری برای مشکل کم‌آبی کودک وجود دارد که یکی از آنها کمک گرفتن از سرم خوراکی است. با خود فکر می‌کنید آیا می‌توانید به کودک سرم خوراکی بدهید؟ به خاطر داشته باشید همیشه در مورد کودکان زیر یک سال با احتیاط رفتار کنید و قبل از دادن هرچیزی به کودک با پزشک مشورت کنید.
سرم خوراکی چیست؟
سرم خوراکی محصولی است که برای مقابله با کم آبی بدن در هنگام بیماری، مسافرت، گرما یا ورزش سنگین تولید شده است. این محصول ترکیب متعادلی از الکترولیت‌ها و قند است که تعادل بدن را باز می‌گرداند. به ویژه برای نوزادانی که دچار استفراغ یا اسهال می‌شوند، مفید خواهد بود.
انواع سرم خوراکی
سرم‌های خوراکی به شکل‌ها و طعم‌های مختلف تولید شده‌اند:
• سرم خوراکی کلاسیک: به شکل مایع است و در طعم‌های مختلف یا بدون طعم موجود است. روی و الکترولیت‌های از دست رفته را جبران می‌کند. به صورت پودر نیز موجود است.
• سرم خوراکی پیشرفته: برای جبران کم‌آبی بدن در دوران بیماری به کار می‌رود. شامل پروبیوتیک‌هایی است که از قبل فعال شده‌اند و کمک می‌کند تا تعادل سیستم گوارشی کودک برقرار شود. این محصول به صورت مایع و پودر موجود است.
• سرم خوراکی پیشرفته پلاس: این محصول مانند سرم خوراکی پیشرفته دارای پروبیوتیک‌های از قبل فعال شده است اما ۳۳ درصد الکترولیت اضافی دارد. این سرم از دو مورد بالا قدرت تاثیرگذاری بیشتری دارد.
• پودر سرم اسپارکلینگ راش: هیچ رنگی در این پودر به کار نرفته و فقط طعم دارد و حاوی مقدار مناسبی قند و الکترولیت برای جبران کم آبی بدن است.
• سرم خوراکی‌های فریز شده: شامل بسته‌های کوچک سرم خوراکی است که داخل فریزر می‌گذارید و مانند آبنبات مصرف می‌کنید. هر چند این نوع سرم خوراکی برای نوزادان توصیه نمی‌شود.
چه زمانی استفاده از سرم خوراکی بی‌خطر است؟
پاسخ به این پرسش بستگی به این دارد که در چه سنی از سرم خوراکی استفاده می‌شود. هرچند برخی از پزشکان مصرف سرم خوراکی را از ۳ ماهگی توصیه می‌کنند. همیشه در مورد استفاده از سرم خوراکی برای کودکان زیر یک سال با پزشک مشورت کنید. هرچند سرم‌های خوراکی در مقدار متعادل بی‌خطر هستند اما در مصرف آنها نباید بی‌دقتی کنید. حتی اگر کودک مزه آن را دوست داشته باشد نباید به عنوان جایزه به کودک بدهید.
چرا به کودک سرم خوراکی می‌دهیم؟
در اکثر مواقع علت اسهال یا استفراغ نوزادان ویروس‌ها هستند، نه چیزی که کودک می‌خورد. در برخی مواقع می‌تواند نشانه‌ی مشکل جدی‌تری باشد.اگر کودک شما بیش از ۲۴ ساعت بیمار بود یا نشانه‌های شدید از بیماری از خود نشان داد باید با پزشک اطفال مشورت کنید. همچنین اگر در اسهال متوجه خون شدید یا بیشتر از ۵ تا ۷ روز طول کشید، باید کودک را نزد پزشک ببرید. این می‌تواند به دلیل عفونت باکتریایی باشد نه ویروس معمولی شکمی. بدن در طول بیماری مایعات زیادی از دست می‌دهد. عجیب نیست که کودک از خوردن شیر مادر یا شیر خشک امتناع کند. آنها نیز مانند کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان دچار حالت تهوع، بی‌حالی و دل‌درد می‌شوند و میلی به خوردن غذا ندارند.
کودک خیلی زود ممکن است به کم‌آبی دچار شود. برای جلوگیری از مشکلات باید به سرعت آب از دست رفته بدن جبران شود. سرم خوراکی در این زمینه کمک بسیاری می‌کند. مایعات، الکترولیت و قند سرم خوراکی درمان کم‌آبی بدن کودک در دوران بیماری است. هضم این مایع برای کودک در دوران بیماری و مخصوصا در دوران استفراغ نوزاد آسان‌تر خواهد بود.
هنگامی‌که کودک به اسهال و استفراغ دچار شده، نباید با مصرف سرم خوراکی به دنبال حل این مشکل باشیم. هرچند این محلول جبران آب از دست رفته بدن را می‌کند اما به عنوان دارو یا روش درمان به حساب نمی‌آید.
استفاده از سرم خوراکی برای زیر یکسال
در مورد کودکان زیر ۶ ماه باید مراقب باشید. دادن آب یا مایعات دیگر به‌جز شیر خشک یا شیر مادر به اطفال می‌تواند موجب بروز مشکلاتی جدی شود. کم‌آبی در کودکان کم‌آبی هنگامی رخ می‌دهد که بدن مایعات زیادی از دست بدهد و در کنار مایعات مقدار زیادی مواد معدنی دفع شود که برای نوزادان می‌تواند بسیار خطرناک باشد. نشانه‌های کم‌آبی در کودکان همیشه قابل شناسایی نیست. بستگی به سن و میزان شدت کم‌آبی دارد.
نشانه‌های خیفیف تا متوسط کم‌آبی شامل موارد زیر است:
• بازیگوشی کمتر (در نوزادان کمتر قابل تشخیص است. به نظر می‌رسد گوشه‌گیرتر و مانند قبل مشتاق به نظر نمی‌رسد).
• اشک کمی دارد یا در هنگام گریه اشک نمی‌ریزد.
• پوشک‌های خیس کمتری دارد (برای نوزادان کمتر از ۶ پوشک در روز)
• مدفوع آبکی و بدبو (به دلیل اسهال) دارد. در توضیح اسهال کودک می‌گوییم آبکی (مانند شیرآب). این باعث می‌شود والدین فرق بین مدفوع طبیعی حاصل از شیر مادر یا شیر خشک را از اسهال تشخیص دهند.
• کار نکردن شکم که در نتیجه کم‌آبی از تب و استفراغ به وجود آمده است.
• ملاج گود رفته (ملاج، نقطه‌ای نرم روی سر کودک است)
• دهان خشک
علائم شدید کم‌آبی شامل موارد زیر است:
• خواب‌آلودگی
• گودرفتگی چشم‌ها
• دست و پای سرد که بی‌رنگ به نظر می‌رسد
• بی‌قراری
• تنها یک یا دو پوشک خیس در طول روز دارد
• پوست چروک
سرم خوراکی برای کودکان شیرخوار
زمانی‌که به کودک شیرخوار سرم خوراکی می‌دهید، باید به شیردهی خود ادامه دهید. شیردادن باعث آرامش کودک می‌شود و مواد مورد نیاز بدن آنها را فراهم می‌سازد. شیر مادر حاوی آنتی‌بادی‌های ضروری است که با بیماری مبارزه می‌کند. همچنین به درمان کم‌آبی کمک می‌کند و شاید دوره درمان را تسریع بخشد. ممکن است در دوره بیماری کودک به طور موقت دچار عدم تحمل لاکتوز شود. با مصرف لاکتوز ممکن است علائمی از التهاب روده و معده ظاهر شود. اگر مادر از مصرف محصولات لبنی صرف نظر کند، کودک می‌تواند بدون مشکل گوارشی از مزایای شیر مادر بهرمند شود. هنگامی‌که مشکل کودک برطرف شد می‌تواند با لاکتوزی که در رژیم غذایی مادر است کنار بیاید. در دوران کم‌آبی کودک را با فواصل کوتاه‌تری شیر دهید. این کار باعث می‌شود در دوران عفونت، معده بیش از حد پر نشده و کودک دچار استفراغ نشود. سپس برنامه شیردهی را هر دو ساعت یک بار یا هر بار که کودک نیاز به شیر داشت ادامه دهید. زمانی که اشتها و تحمل کودک بازگشت، می‌توانید دفعات بیشتری به او شیر دهید.
بین هر وعده شیر مقدار ۵ تا ۱۰ میلی‌لیتر سرم خوراکی در هر ۵ دقیقه به وسیله قاشق چایخوری یا سرنگ به کودک بدهید.
اگر کودک استفراغ می‌کند تقریبا ۸ ساعت صبر کنید تا برنامه شیردادن طبیعی نوزاد را از سر بگیرید. اگر مانند همیشه به شیر دادن ادامه دهید ممکن است به شکم و دستگاه گوارش کودک فشار اضافی وارد شود. اگر همچنان کودک استفراغ می‌کند، سرم خوراکی را هر ۵ دقیقه یک بار به کودک بدهید.
سرم خوراکی برای کودکانی که شیرخشک مصرف می‌کنند
بهتر است شیر خشک را تا زمانی‌که کودک تحمل نگهداری مایعات را داشته باشد قطع کنید. همانند کودکانی که شیر مادر مصرف می‌کنند باید به اندازه ۱۰ تا ۱۵ میلی‌لیتر هر ۵ دقیقه یک بار با قاشق چای خوری یا سرنگ به کودک بدهید. زمانی‌که کودک بهبود پیدا کرد شیرخشک را شروع کنید.
اگر کودک شیرخشک بر پایه شیر گاو مصرف می‌کند اغلب در دوره اسهال بهتر است از شیرخشک‌هایی با پایه سویا استفاده شود. در این صورت بدن کودک با لاکتوزی که هضم دشوارتری دارد و دوره بیماری را طولانی می‌کند، درگیر نخواهد بود.
اگر نگران این هستید که کودک دوباره استفراغ کند شیر خشک را با قاشق به او بدهید. با این کار کودک شیر کمتری می‌خورد و معده می‌تواند این حجم شیر را تحمل کند و آن را برنگرداند.
مصرف سرم خوراکی در کودکان یک ساله
اگر کودک شیر مادر یا شیر خشک می‌خورد به دستورات بالا عمل کنید. در صورت لزوم هر ۱۵ دقیقه مقدار بسیار کمی سرم خوراکی به او بدهید. در صورت نیاز از قاشق یا سرنگ استفاده کنید.اگر فکر می‌کنید به سرم خوراکی بیشتری نیاز است یا به نظر می‌رسد کودک همچنان کم آب است، با پزشک مشورت کنید.
عوارض مصرف سرم خوراکی
سرم خوراکی بدون عارضه نیست. اما خوشبختانه کسانی که از این محصول استفاده می‌کنند واکنش‌های شدیدی را تجربه نمی‌کنند. شایع‌ترین عارضه آن استفراغ و حالت تهوع است. هر دفعه به کودک مقدار بسیار کمی سرم خوراکی بدهید. (هرگز بیشتر از دو قاشق غذاخوری به کودک ندهید).در زیر به برخی از عوارض شدیدتر مصرف سرم خوراکی اشاره شده است:
• سرگیجه که شناسایی آن در نوزادان آسان نیست.
• ورم پا و مچ پا
• تغییرات خلقی (ممکن است به سختی آرام شود و یک دقیقه بعد دوباره شروع به گریه کند)
• بی‌قراری
• تشنج
هرچند واکنش‌های حساسیتی نسبت به سرم خوراکی بسیار نادر است اما نشانه‌‌هایی وجود دارد که باید به آنها توجه کنید:
• خارش یا ورم (زبان، صورت یا حلق)
• کهیر پوستی
• مشکل تنفسی
• سرگیجه شدید
مخلوط کردن سرم خوراکی با نوشیدنی‌های دیگر
اگر کودک بالای یک سال طعم سرم خوراکی را دوست نداشته باشد، می‌توانید آن را با سودا یا آب میوه مخلوط کنید. این کار توصیه نمی‌شود.سرم خوراکی از ترکیباتی دقیق و مشخص تشکیل شده (تنها مقدار مناسبی قند و الکترولیت دارد). با افزودن نوشیدنی شیرین مانند سودا یا آب میوه تعادل این ترکیبات را برهم می‌زنید. این کار ممکن است در اثربخشی آن اختلال ایجاد کند یا علائم بیماری را شدیدتر کند.
با افزودن شکر بیشتر ممکن است بدن کودک مقدار آب اضافی و الکترولیت‌ها را دفع کند و باعث ضعیف شدن حرکات روده شود. این اتفاق باعث جدی‌تر شدن اسهال می‌شود.
هیدراته بودن (آبرسانی بدن)
مشاهده کودک بیمار یکی از معضلات والدین است، به ویژه هنگامی که استفراغ، تب و اسهال دارند. هنگامی که کودکان مایعات بدن خود را از دست می‌دهند به سرعت دچار کمبود آب می‌شوند که در صورت عدم درمان می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد. آگاهی از نشانه‌های هشدار دهنده اولیه مانند پوشک خیس کمتر، گریه بدون اشک و ملاج گود رفته ضروری است.
مصرف سرم خوراکی روشی عالی برای مقابله با کم‌آبی حتی برای کودکان زیر یک سال است. با وجود این مشورت با متخصص اطفال در این زمینه ضروری است. توصیه می‌کنیم در مورد عوارض جانبی احتمالی، دوز و ادامه شیردهی با پزشک مشورت کنید.
در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توانم به کودک سرم خوراکی بدهم؟ باید بگوییم بله. اما این کار را با احتیاط انجام دهید.
مطالعه بیشتر:
1- اسهال نوزاد، از علت تا درمان آن چگونه است؟
2- از چند ماهگی باید به نوزاد آب بدهیم و نحوه آب دادن به نوزاد
3- برای درمان اسهال نوزاد چه کنیم و چرا درمان اسهال ضرورت دارد؟
4- چگونه بفهمیم نوزاد اسهال دارد؟چه زمان باید به پزشک اطلاع داد
