انواع ویتامین A و علائم کمبود ویتامین A در کودکان چیست؟

انواع ویتامین A

در غذاهای مصرف ما، دو نوع ویتامین A وجود دارد: ویتامین A و پروویتامین A .

ویتامین عملکردی آ (Preformed vitamin A) که به عنوان رتینول نیز شناخته می شود، از طریق منابع حیوانی به بدن ما وارد شده و معمولاً در مواد غذایی همچون گوشت، ماهی، تخم مرغ و محصولات لبنی یافت می شود.

البته از طرف دیگر، ویتامین آ از طریق منابع گیاهی نیز در دسترس است. به این فرم از ویتامین A، کاروتنوئید می گویند که از دسته پروویتامین A به شمار می رود. کاروتنوئیدهای موجود در غذاهای گیاهی مانند میوه ها و سبزیجات قرمز، سبز، زرد و نارنجی رنگ در بدن ما به ویتامین A تبدیل می شود.در حالی که کمبود ویتامین ها و خصوصا ویتامین آ، در کشورهای پیشرفته به عنوان یک مشکل نادر در نظر گرفته می شود، اما متأسفانه بسیاری از افراد ساکن در کشورهای در حال توسعه، ویتامین A را به حد کافی دریافت نمی کنند و علائم کمبود ویتامین آ در کودکان آنها بروز می کند.

چه افرادی در معرض خطر کمبود ویتامین A هستند؟

بیشترین گروه هایی که در خطر کمبود ویتامین A قرار دارند، زنان باردار، مادران شیرده نوزادان و کودکان هستند. به علاوه ابتلا به بیماری هایی همچون فیبروز سیستیک و اسهال مزمن نیز ممکن است خطر کمبود این ویتامین را افزایش دهد. کمبود هر نوع ویتامین و ماده معدنی می‌تواند با مشکلات و عوارض منحصر به فرد خود همراه باشد که سلامتی افراد را تهدید می کنند و ویتامین A نیز از این قاعده مستثنا نیست.

علائم کمبود ویتامین A در کودکان چیست؟

توجه صحیح به علائم کمبود ویتامین ها در کودکان و نوجوانان ما را از بیماری هایی که ممکن است سلامت آنها را تهدید کند، آگاه می سازد، علائم کمبود ویتامین A در کودکان شامل:

1. پوست خشک

وجود مقادیر کافی از ویتامین A برای ایجاد سلول های جدید و همچنین ترمیم سلول های پوستی بسیار مهم است. به علاوه این ویتامین با التهاب ناشی از برخی مشکلات پوستی مبارزه کرده و به رفع این مشکل کمک می کند. عملکرد ویتامین A در تامین سلامت پوست ما به قدری مهم است که دریافت ناکافی و در نتیجه کمبود آن ممکن است در ایجاد اگزما و سایر مشکلات پوستی نقش داشته باشد.

اگزما یا درماتیت بیماری است که باعث خشکی، خارش و قرمز و ملتهب شدن پوست می شود. با توجه به اینکه چندین مطالعه بالینی نشان داده اند دارویی تجویز شده حاوی ویتامین آ به نام آلی ترتینوئین، در درمان اگزما موثر است، بنابراین فرضیه بالا یعنی نقش کمبود ویتامین A در ایجاد اگزما قوت می گیرد. در یک پژوهش برای 12 هفته به افراد مبتلا به اگزمای مزمن، 10 تا 40 میلی گرم آلی ترینوئین در روز داده شد و علائم آن ها مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج جالب و قابل توجه بود! این افراد گزارش کردند که علائمشان با مصرف این دارو تا 53٪ کاهش یافته است که رقم قابل توجهی به شمار می رود.

البته این نکته مهم را به خاطر داشته باشید که اگرچه خشکی پوست دلایل زیادی دارد، اما خشکی شدید پوست یکی از علائم کمبود ویتامین A در نوزادان محسوب می شود. به طور خلاصه می توان گفت که ویتامین A نقش مهمی در ترمیم پوست دارد و به مبارزه با التهاب کمک می کند. کمبود این ماده مغذی می تواند منجر به بیماری های التهابی پوستی شود.

2. خشکی چشم ها

مشکلات چشمی یکی از شناخته شده ترین علائم کمبود ویتامین A در کودکان است. در موارد شدید، عدم دریافت کافی ویتامین A می تواند منجر به کوری کامل و یا قرنیه در حال مرگ شود که با علائمی به نام لکه های بیتوت (Bitot) مشخص می شود. این لکه ها که معمولا به رنگ سفید یا خاکستری در چشم رؤیت می شوند، در واقع ضایعات رسوبی ناشی از تجمع کراتین بر روی قرنیه چشم هستند.

خشکی چشم یا عدم توانایی آن در تولید اشک، از اولین علائم کمبود ویتامین A در کودکان است که باید به آن توجه ویژه ای داشت تا به مراحل جدی تر نرسد.کودکان خردسال در هند، آفریقا و آسیای جنوب شرقی که به دلیل رژیم های غذایی خاص خود در معرض کمبود ویتامین A قرار دارند، بیشتر از بقیه هم سن و سالان در سایر نقاط جهان با خطر خشکی چشم مواجه هستند.

با وجود جدی بودن این مشکلات، خوشبختانه در صورت تشخیص زودهنگام مصرف مکمل ویتامین A می تواند این شرایط را بهبود بخشد. یک مطالعه نشان داد که دریافت دوزهای بالای ویتامین A قادر به کاهش میزان شیوع خشکی چشم تا 63 درصد در بین نوزادان و کودکانی بود که به مدت 16 ماه از این مکمل ها استفاده می کردند.

به طور خلاصه و جامع، کمبود ویتامین A می تواند منجر به مشکلات چشمی شدیدی همچون خشکی چشم، کوری یا قرنیه در حال نابودی شود که با مشخصه لکه های بیتوت نیز شناسایی می شوند. یکی از اولین علائم کمبود این ویتامین در اغلب مردم، ناتوانی در تولید اشک است که باید جدی گرفته شود.

3. شب کوری

بر اساس داده های حاصل از تحقیقات متعدد و معتبر، کمبود شدید ویتامین A می تواند منجر به شب کوری شود. چندین مطالعه مشاهده ای، شیوع بالای نابینایی شبانه یا همان شب کوری را در کشورهای در حال توسعه گزارش داده اند که مؤید همین موضوع است. با توجه به گستردگی این مشکل، متخصصان حیطه پزشکی، تاکید دارند که افراد در معرض خطر شب کوری، می بایست حتما برای بهبود سطح ویتامین A در بدن خود تلاش کنند.

در یک مطالعه پژوهشی، به خانم هایی که از شب کوری رنج می بردند، از طریق مواد غذایی یا مکمل ها، ویتامین A داده شد. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که توانایی این زنان در انطباق با تاریکی در طی شش هفته درمان تا بیش از 50٪ افزایش یافته است و بنابراین می توان نتیجه گرفت که هر دو شکل ویتامین A (چه قابل دریافت از طریق منابع غذایی و چه دریافت شده از طریق مکمل های دارویی)، قادر به بهبود شب کوری هستند.

به طور خلاصه، دریافت مقادیر کافی از ویتامین A برای سلامت چشم بسیار حیاتی و مهم است. برخی از اولین علائم کمبود ویتامین A خشکی چشم و شب کوری بوده که به محض بروزشان باید برای درمان اقدام نمود تا کار به مشکلات جدی تری همچون کوری نرسد.

4. ناباروری و مشکل در لقاح

شاید باور نکنید اما برخورداری از سطوح مناسب ویتامین A برای تولید مثل در مردان و زنان و همچنین رشد مناسب نوزادان لازم است. اگر در باردار شدن مشکل دارید، بد نیست بدانید که کمبود ویتامین A ممکن است یکی از دلایل احتمالی این امر باشد. در واقع نقش این ویتامین در تولید مثل مؤفق به قدری مهم است که بر اساس نظر متخصصین کمبود آن می تواند منجر به ناباروری هم در مردان و هم در زنان شود.

با در نظر گرفتن این نکات به طور خلاصه می توان نتیجه گرفت مردان و زنانی که به حد کافی ویتامین A دریافت نمی کنند، ممکن است از مشکلات باروری رنج ببرند. به علاوه کمبود ویتامین A هم در مادران، ممکن است منجر به سقط جنین یا بروز نقائص مادرزادی شود. بنابراین بسیار مهم است که پیش از اقدام به بارداری سطح این ویتامین در مردان و زنان مورد ارزیابی قرار گرفته و در صورت کمبود، برای رفع آن اقدام شود.

5. عفونت های گلو و قفسه سینه

ابتلای مکرر به عفونت ها، به ویژه در نواحی گلو یا قفسه سینه، ممکن است علائم کمبود ویتامین A در کودکان باشد. خب شاید فکر کنید که با توجه به این مسأله مصرف مکمل های ویتامین A ممکن است به بهبود عفونت های دستگاه تنفسی کمک کند، اما در حقیقت اینطور نبوده و نتایج تحقیقات انجام شده در این زمینه متفاوت هستند.

اما از طرف دیگر، مروری بر مطالعات انجام شده بر روی کودکان مشخص کرد که مصرف مکمل های ویتامین A نه تنها در این زمینه موثر نبوده، بلکه ممکن است خطر ابتلا به عفونت های گلو و قفسه سینه را تا 8٪ که رقم قابل توجهی است، افزایش دهد. بر اساس این نتایج، نویسندگان این مقاله پیشنهاد کردند که تنها کسانی باید از مکمل های ویتامین آ استفاده کنند که کمبود واقعی دارند و این کمبود با انجام بررسی های آزمایشگاهی به تأیید رسیده است.

علاوه بر این، بر طبق یک بررسی انجام گرفته بر روی افراد مسن، سطح بالای کاروتنوئید بتاکاروتن پروویتامین A ممکن است اثر محافظتی در برابر عفونت های تنفسی داشته باشد. به طور خلاصه، اگرچه اینطور به نظر می رسد که مصرف مکمل های ویتامین A ممکن است از کودکان کم وزن در برابر عفونت ها محافظت کند اما خطر ابتلا به عفونت را در گروه های دیگر افزایش می دهد و به همین دلیل هرگز نباید خودسرانه نسبت به مصرف آن ها اقدام نمود. همچنین بزرگسالانی که در خون خود سطح بالای ویتامین A را دارند، با احتمال بسیار کمتری ممکن است عفونت های گلو و قفسه سینه را تجربه کنند.

6. بهبودی ضعیف زخم ها

اگر جزو آن دسته از افرادی باشید که به "بد زخم بودن" معروف هستند و زخم هایشان پس از جراحت یا جراحی به سرعت و به خوبی ترمیم نمی شوند، بهتر است برای یک بار هم که شده به فکر ارزیابی سطح ویتامین A در بدن خود باشید، زیرا به گفته محققین بهبودی ضعیف زخم ها ممکن است از علائم کمبود ویتامین A در کودکان باشد.

علت این مسأله آن است که ویتامین A منجر به ساخت کلاژن که یکی از اجزای مهم برای داشتن پوستی سالم است، می شود. پژوهش های انجام شده در این زمینه نشان می دهد که هم فرم خوراکی ویتامین A و هم فرم موضعی آن، هر دو می توانند پوست ما را بهبود بخشیده و تقویت کنند.یک بررسی انجام شده بر روی موش ها در همین راستا نشان داد که دریافت ویتامین A به شکل خوراکی، باعث بهبود روند تولید کلاژن می شود. اثربخشی ویتامین آ به حدی بود که حتی موش های مصرف کننده استروئید که مانعی جدی بر سر راه ترمیم زخم ها است، نیز از منافع آن بهره مند شده و کلاژن سازی را شروع کردند.

با انجام شدن تحقیقات اضافی بر روی موش ها مشخص شد که دریافت ویتامین A موضعی احتمالا می تواند از زخم های مرتبط با دیابت جلوگیری کند. خوشبختانه تحقیقات انسانی نیز نتایج مشابهی را نشان داده اند که بسیار قابل توجه و ارزشمند است. بر همین اساس، در یک بررسی مشخص شد مردان مسنی که زخم های خود را با ویتامین A موضعی درمان می کردند، در مقایسه با مردانی که از این کرم استفاده نمی کردند، زخم هایشان تا 50 درصد بیشتر بهبود یافت.  در حقیقت به شکلی خلاصه می توان گفت که مصرف اشکال خوراکی و موضعی ویتامین A می تواند باعث بهبودی زخم ها شود، به ویژه در جمعیتی که بدنشان به هر دلیل مانند ابتلا به دیابت،مستعد زخم شدن است.

7. جوش و آکنه

بعضی از محققان بر این باورند که از آنجا که ویتامین A باعث بهبود وضعیت پوستی شده و با التهاب نیز مقابله می کند، بنابراین ممکن است به پیشگیری از جوش و آکنه و یا درمان آن کمک کند. چندین بررسی انجام گرفته در این زمینه، نشان دادند آکنه از علائم کمبود ویتامین A در کودکان و نوجوانان است.بر همین اساس، به نظر می رسد که مصرف ویتامین A در شکل های موضعی و خوراکی ممکن است آکنه را بهبود بخشیده و درمان کند. مطالعات نشان می دهند که کرم های حاوی ویتامین A می توانند تعداد آکنه و جوش ها را تا رقم باور نکردنی 50٪ کاهش دهند.

شناخته شده ترین شکل ویتامین A خوراکی که برای درمان آکنه استفاده می شود، ایزوترتینوئین یا آکوتان یا راکوتان (Accutane) است که امروزه در میان جوانان محبوبیت زیادی را کسب کرده است. اما توجه به این نکته ضروری است که اگرچه این دارو می تواند در درمان آکنه بسیار موثر باشد اما ممکن است عوارض جانبی زیادی را نیز به بار بیاورد، از جمله تغییرات خلقی در خود فرد مصرف کننده و همچنین نقائص مادرزادی در نوزادانی که مادرانشان از این دارو در طی بارداری و یا با فاصله کمی از آن استفاده کرده بودند.

حال که علائم کمبود ویتامین A در کودکان را می دانید در صورتی که هر یک از آنها را در دلبند خود مشاهده کردید به متخصص مراجعه کنید تا در صورت نیاز آزمایشات تکمیلی برای بررسی میزان ویتامین A موجود در بدن او انجام گردد.

مطالعه بیشتر:

چگونه ویتامین مورد نیاز کودک را تامین می کنید؟

سنجش ویتامین بدن نوزاد با استفاده از اشک چشم!

چه کودکانی باید ویتامین بخورند و آیا باید به کودک مکمل داد؟

علائم کمبود ویتامین D در کودکان چیست و راه درمان آن چیست؟