حساسیت به بیهوشی. آیا ماده بیهوشی می تواند حساسیت زا باشد؟
بروز یک واکنش آلرژیک در بیهوشی به عبارتی حساسیت به بیهوشی امکان دارد، اما خیلی شایع نیست. تخمین زده می شود که از هر 10000 نفری که تحت بیهوشی قرار می گیرند، 1 نفر واکنش آلرژیک نشان می دهد. البته این میزان حساسیت، تنها مختص داروهای بیهوشی نیست و می تواند در هر داروی دیگری نیز رخ دهد.علاوه بر واکنش‌های آلرژیک، واکنش‌های غیرآلرژیک و عوارض جانبی دارو می‌توانند علائمی ایجاد کنند که با علائم حساسیت به بیهوشی اشتباه گرفته می‌شوند. اما حتی در صورت بروز حساسیت به بیهوشی، مشکلات طولانی مدت رخ نمی دهد زیرا متخصصان بیهوشی برای تشخیص سریع این علائم و هر نوع واکنش دیگر آموزش های لازم را دیده اند.
علائم حساسیت به بیهوشی چیست؟
علائم واکنش آلرژیک به بیهوشی شبیه به حساسیت های دیگر و در حالت خفیف و متوسط عبارتند از:
• راش
• کهیر
• خارش پوست
• تورم، به خصوص در اطراف چشم ها، لب ها یا کل صورت موسوم به آنژیوادم
• کاهش خفیف فشار خون
• تنگی نفس خفیف
• سرفه
در موارد نادر، یک واکنش تهدید کننده زندگی به نام آنافیلاکسی رخ می دهد. علائم آنافیلاکسی نیز شبیه به واکنش آلرژیک خفیف است و موارد زیر ممکن است رخ دهد:
• تنگی نفس شدید به دلیل بسته شدن راه های هوایی
• فشار خون به شدت پایین
• ضربان قلب بسیار سریع یا آهسته یا ریتم غیر طبیعی قلب معروف به آریتمی
• سرگیجه
• شوکه شدن
• نارسایی تنفسی
• ایست قلبی
چه عواملی باعث حساسیت به بیهوشی می شود؟
شما روزانه در معرض داروها یا مواد مختلفی از جمله پاک کننده ها، ضد عفونی کننده ها و فرآورده های خونی قرار می گیرید، اما احتمال بروز آلرژی در برخی از اینها بیشتر است. واکنش های آلرژیک به عوامل بیهوشی اغلب توسط عوامل مسدود کننده عصبی عضلانی ایجاد می شوند. این دسته از داروها مانع از حرکت عضلات می شوند. احتمال بروز واکنش های آلرژیک به سایر داروهای مورد استفاده در فرآیند بیهوشی از جمله آنتی بیوتیک ها و کلرکسیدین ضد عفونی کننده داشته باشند. حساسیت به بیهوشی، بیشتر در بیهوشی عمومی رخ می دهند، بیهوشی عمومی شرایطی است که در آن پس از مصرف دارو، به طور موقت هوشیاری بیمار از بین می رود. البته در سایر روشهای بیهوشی نیز حساسیت مشاهده می شود اما چندان شایع نیست. انواع دیگر بیهوشی عبارتند از:
• بی حسی موضعی، که در آن یک داروی بی حس کننده به صورت جلدی تزریق می شود.
• بی حسی اپیدورال، که در آن داروی بی حس کننده به فضای اطراف نخاع تزریق می شود.
• آرام بخش هوشیار، که بیمار بدون از دست دادن هوشیاری به خواب فرو می رود و حافظه غیرفعال است.
بیهوشی چه عوارضی می تواند ایجاد کند؟
گاهی اوقات علائم ظاهری آلرژی بیهوشی، در واقع به عوارض جانبی دارو مربوط می شود. در ادامه برخی از عوارض جانبی بالقوه، از خفیف تا شدید دارو را مورد بررسی قرار می دهیم.
عوارض جانبی خفیف
عوارض جانبی بیهوشی اغلب خفیف هستند. بی‌حسی موضعی، آرامبخش هوشیار و بی‌حسی اپیدورال نیز می توانند عوارض جانبی ایجاد کنند، اما احتمال حساسیت در بیهوشی عمومی بیشتر است. عوارض جانبی خفیف بیهوشی عمومی، عبارتند از:
• تهوع و استفراغ
• دردهای عضلانی
• خارش، به خصوص در صورت مصرف داروی مسکن مخدر
• علائم کاهش دمای بدن مانند لرز
• مشکل در ادرار کردن چند ساعت پس از جراحی
• گیجی خفیف به مدت چند ساعت یا چند روز پس از جراحی
در بی حسی موضعی، عوارض جانبی به شرح زیر است:
• سوزن سوزن شدن اندامها هنگام از بین رفتن بی حسی
• خارش
• درد خفیف در محل تزریق
در خصوص عوارض جانبی آرامبخش هوشیار می تواند موارد زیر را ذکر کرد:
• حالت تهوع
• سردرد
• خواب آلودگی به مدت یک روز یا بیشتر
در بی حسی اپیدورال، عوارض زیر ممکن است رخ دهد:
• سردرد اگر مایع نخاعی از محل تزریق نشت کرده باشد.
• درد در محل تزریق
• خونریزی جزئی در محل تزریق
عوارض جانبی جدی
بیهوشی اغلب با عوارض جانبی جدی همراه نمی شود اما در بیماران قلبی و ریوی، افراد دارای سابقه سکته، بیماران مبتلا به بیمارهای نورولوژیک مانند پارکینسون و آلزایمر، بروز عوارض جدی دور از انتظار نیست. یکی از عوارض جانبی جدی بیهوشی عمومی هذیان پس از عمل است که چند روز بعد از جراحی، حافظه دچار اختلال شده و گیجی در بیمار مشاهده می شود.
ممکن است از دست دادن حافظه به یک مشکل طولانی مدت تبدیل شود که با مشکلات یادگیری همراه است و به آن اختلال عملکرد شناختی پس از عمل می گویند. با این حال، برخی از پزشکان خود جراحی و نه بیهوشی را عامل این اختلال می دانند. بی حسی موضعی نیز در صورت تزریق بیش از حد یا تزریق اشتباه به جریان خون می تواند به عوارض جانبی جدی منجر شود که معمولاً به دلیل تأثیر بی حس کننده بر روی مغز و قلب روی می دهد و عبارتند از:
• سرگیجه
• خواب آلودگی
• تهوع و استفراغ
• انقباضات عضلانی
• اضطراب
• تشنج
• ریتم قلب آهسته یا غیرطبیعی
تزریق بیش از حد آرام بخش هوشیار نیز می تواند با عوارض جدی همراه باشد، مانند:
• کاهش سرعت تنفس که باعث کاهش میزان اکسیژن در خون می شود
• کاهش شدید فشار خون
در بی حسی اپیدورال نیز می توان شاهد عوارض جدی بود، از قبیل:
• عفونت مایع اطراف نخاع
• آسیب عصبی دائمی
• خونریزی شدید در فضای اطراف نخاع
• تشنج
واکنش های غیر آلرژیک به بیهوشی
گاهی اوقات افراد واکنش هایی به بیهوشی دارند که به آلرژی یا عارضه جانبی مربوط نیست. در چنین شرایطی، واکنش فیزیکی فرد به یک دارو با واکنش دیگران نسبت به همان دارو، به طور کلی متفاوت است. هایپرترمی بدخیم و کمبود کاذب کولین استراز دو واکنش غیر آلرژیک اصلی هستند که ممکن است در اثر مصرف دارو رخ دهند.
هایپرترمی بدخیم
هایپرترمی بدخیم یک واکنش ارثی است که در خانواده ها مشاهده می شود و افراد مبتلا به این عارضه زمانی که در معرض داروهای بیهوشی خاصی قرار می گیرند به سرعت دچار افزایش دمای بدن و انقباضات شدید عضلانی می شوند. علائم این واکنش عبارتند از:
• تب نزدیک به 45 درجه سانتیگراد
• انقباضات دردناک عضلانی اغلب در فک
• ادرار قهوه ای رنگ
• مشکل در تنفس
• آریتمی
• فشار خون بسیار پایین
• شوک
• گیجی یا هذیان
کمبود سودوکولین استراز
زمانی اتفاق می افتد که بدن در تولید آنزیمی به نام پسودوکولین استراز که برای تجزیه برخی شل کننده های عضلانی، عمدتاً سوکسینیل کولین لازم است، دچار اختلال می شود. بدون عملکرد مناسب پسودوکولین استراز، بدن قادر به تجزیه سریع شل کننده عضلانی نیست و اثر دارو بسیار بیشتر از حد معمول باقی می ماند. داروهایی که مانع از حرکت عضلات هستند و قبل از جراحی استفاده می‌شوند، حرکت تمام عضلات، از جمله دیافراگم را مسدود می‌کنند. دیافراگم عضله ای است تنفس را مقدور می سازد. به همین دلیل، افراد مبتلا به کمبود پسودوکولین استراز باید بعد از جراحی باید مدتی زیر دستگاه تنفسی بمانند تا تمام داروها تجزیه شوند.
چگونه می توانم خطر حساسیت به بیهوشی را کاهش دهم؟
هیچ کس قادر نیست واکنش بدن خود را نسبت به داروها تغییر دهد، اما می توان خطر بروز واکنش یا عوارض جانبی را کاهش داد. نکته طلایی اینجاست که حتما تیم درمانی خود را از تمامی واکنشها و حساسیت هایی که در گذشته نسبت به هر دارویی داشتید، مطلع سازید. پزشک و تیم درمانی باید بدانند:
• بیمار به چه دارو، غذا یا ماده ای حساسیت دارد
• نسبت به داروهای بیهوشی یا سایر داروها از جمله آنتی بیوتیک ها حساسیت دارد یا خیر.
• داروهای بیهوشی یا سایر داروها در بیمار چه عوارض جانبی ایجاد می کند.
• هرگونه سابقه خانوادگی هایپوترمی بدخیم یا کمبود کاذب کولین استراز
اگر قبلا هرگز سابقه بیهوشی ندارید، به یاد داشته باشید که متخصصان بیهوشی آموزش های گسترده ای می بینند و و به خوبی می دانند چگونه علائم یک واکنش بالقوه یا عارضه جانبی را در اسرع وقت و قبل از اینکه خیلی جدی شود، تشخیص دهند. آخرین توصیه اینکه، قبل از انجام عملی که نیاز به بیهوشی دارد، در مورد نگرانی های خود راجع به حساسیت به بیهوشی با خاطری آسوده با پزشک گفتگو کنید.
مطالعه بیشتر:
عوارض و خطرات بیهوشی در بارداری
مقایسه عوارض زایمان طبیعی با سزارین
آیا سزارین با بیهوشی کامل عوارضی برای مادر و نوزاد دارد؟
