میکروسفالی یااندازه کوچکتر سر نوزاد Microcephaly

میکروسفالی چیست؟

پزشک در ویزیت های متوالی رشد نوزاد شما را از راه های گوناگونی بررسی خواهد کرد. مانند بررسی اندازه ی وزن و قد و ... . یکی از آیتم هایی که پزشک در هر ویزیت اندازه گیری می کند دور سر نوزاد است. بررسی اندازه ی دور سر نوزاد از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا شاخصی از رشد مناسب مغز نوزاد می باشد. رشد جمجمه ی نوزاد تابع رشد مغز است. اگر مغز نوزاد نتواند به خوبی رشد کند، جمجمه نیز رشد نخواهد کرد و درنهایت حالتی ایجاد می شود که به آن میکروسفالی می گویند.

میکروسفالی به حالتی گفته می شود که در آن اندازه ی سر نوزاد نسبت به اکثریت همسالان خود کمتر است. این عارضه ممکن است که  در هنگام تولد وجود داشته باشد و یا در دو سال اول زندگی بروز کند. متأسفانه میکروسفالی درمانی ندارد اما تشخیص به موقع و اقدامات حمایتی موجود می تواند پیش آگهی نوزادتان را بهبود بخشد.

علت ایجاد میکروسفالی چیست؟

در برخی موارد کوچکی سر نوزاد یک صفت توارثی است و هیچ بیماری در پشت آن پنهان نشده. اگر در خانواده و اجداد خود سابقه ی داشتن سر کوچک را دارید حتما آن را به پزشک اصلاع دهید.

در سایر موارد میکروسفالی می تواند ناشی از مشکلات ژنتیکی و یا برخی بیماری ها باشد.

1.مشکلات ژنتیکی

بیماری های ژنتیکی که می تواند سبب بروز میکروسفالی شود شامل:

2.سندروم کورنیلا دی لانگ Cornelia de lange syndrome

این اختلال ژنتیکی رشد فرزند شما را در درون رحم و پس از تولد در بیرون از آن تحت تأثیر قرار می دهد. علائم آن شامل مشکلات ذهنی شدید، ناهنجاری در دست ها و بازوها و مشکلات واضح در فرم صورت. برای مثال کودکان دچار این سندروم دارای قوس های ابرویی بد شکل، دندان های کوچک و فاصله دار، بینی کوچک و برگشته و گوش های پایین و ... هستند.

3.سندروم داون

 کودکان دچار سندرم داون و یا همان تریزومی 21 دارای ویژگی های زیر هستند:

• اختلالات شناختی
• ناتوانی ذهنی خفیف تا متوسط
• عضلات شل و ضعیف
• خط میمونی در کف دست
• صورت گرد و شکاف چشمی رو به پایین
• و ...

4.سندروم فریاد گربه Cri du chat

گریه ی نوزادان دچار این سندروم به صدای گربه شباهت دارد. سایر علائم آن شامل:

• ناتوانی ذهنی
• وزن کم هنگام تولد
• عضلات ضعیف
• گوش های پایین
• فک کوچک

5.تریزومی 18

تریزومی 18 یا همان سندرم ادوارد که دارای علائم زیر است:

• رشد کند در درون رحم
• وزن کم هنگام تولد
• یک سر با شکل نامنظم
• اختلالات مختلف در ارگان ها

افراد دچار این سندروم معمولا تا پایان یک ماهگی زنده می مانند.

6.قرار گرفتن در معرض بیماری ها، ویروس ها، سموم و داروها

اگر جنین در رحم مادر در معرض برخی داروها، ویروس ها و سموم قرار گیرد، ممکن است مبتلا به میکروسفالی شود. برای مثال مصرف الکل و برخی دارو ها توسط مادر در طی دوران بارداری می تواند سبب ایجاد میکروسفالی در جنین شود.

7.ویروس زیکا Zika virus

ویروس زیکا از طریق پشه های ناقل به انسان منتقل می شود. عفونت ایجاد شده توسط پشه معمولاً خیلی مشکل ساز نیست اما اگر شما در دوران بارداری توسط پشه ی مبتلا به ویروس گزیده شوید، این ویروس سبب ایجاد میکروسفالی و دیگر مشکلات جدی مانند اختلالات شنوایی و رشدی در جنین خواهد شد.

8.مسمومیت با جیوه

خوردن غذا های آلوده به جیوه مانند ماهی ها و سایر غذاهای دریایی آلوده می تواند این مسمومیت را ایجاد کند. اگر در مراحل ابتدایی رشد، جنین در معرض جیوه قرار بگیرد، این امر ممکن است سبب اختلال در تکامل مغز و نخاع وی شود.

9.سرخجه ی مادرزادی

اگر در سه ماهه ی اول بارداری به ویروس سرخجه  مبتلا شوید، رشد جنین شما با مشکلات فراوانی روبرو خواهد شد. از جمله عوارض احتمالی می توان به  کری مادرزادی، ناتوانی ذهنی، صرع و میکروسفالی اشاره کرد. گرچه این علائم به ندرت در اثر تزریق واکسن سرخجه دیده می شود اما با این حال تزریق این واکسن در دوران بارداری به هیچ وجه توصیه نمی شود.

10.توکسوپلاسموز مادرزادی

ابتلا به انگل توکسوپلاسموز در دوران بارداری سبب آسیب به جنین خواهد شد. این انگل علاوه بر ایجاد زایمان زودرس مشکلات فیزیکی مختلفی مانند صرع، اختلالات بینایی و شنوایی ایجاد می کند. انگل توکسوپلاسموز از طریق گوشت خوب پخته نشده و تماس با مدفوع گربه به بدن انسان منتقل می شود.

11.سیتومگالوویروس مادرزادی

در اثر ابتلا به سیتومگالوویروس و یا CMV در دوران بارداری، این ویروس از جفت عبور کرده و وارد بدن جنین می شود. معمولا کودکان خردسال ناقل این ویروس هستند. این ویروس در کودکان خردسال می تواند سبب ابتلا به زردی، بثورات پوستی و صرع شود. اگر باردار هستید و با کودکان زیر 6 سال سر و کار دارید باید مرتباً دست های خود را بشویید و از وسایل مشترک با کودکان استفاده نکنید.

12.بیماری فنیل کتونوری (Phenylketonuria (PKU کنترل نشده در مادر   

اگر مبتلا به نقص ژنتیکی فنیل کتونوری هستید و اکنون باردار شده اید، باید در طی دوران بارداری حتماً رژیم فنیل آلانین را دنبال کنید. زیرا اگر این ماده را که در شیر، تخم مرغ و شیرین کننده ی آسپارتام و ... یافت می شود را بیش از اندازه مصرف کنید، ممکن است در تکامل جنینتان اختلال ایجاد کند که یکی از عواقب آن میکروسفال شدن جنین است.

13.مشکلات مربوط به زایمان

میکروسفالی ممکن است که دراثر برخی از مشکلات طی بارداری و زایمان ایجاد شود. کاهش اکسیژن رسانی به جنین و سوء تغذیه ی شدید مادراز عواملی هستند که احتمال ایجاد میکروسفالی در جنین را بالا می برند.

14.مشکلات مربوط به نوزادان مبتلا به میکروسفالی

نوزادان مبتلا به این عارضه با طیف وسیعی از مشکلات متوسط تا شدید دست و پنجه نرم خواهند کرد. کودکانی که به میکروسفالی شدید مبتلا نیستند، معمولا مشکلات ذهنی نخواهند داشت. اما میکروسفالی شدید در نوزادان، منجر به مشکلات پیچیده ای خواهد شد که در زیر به برخی از آنها اشاره می کنیم.

• ناتوانی ذهنی
• تأخیر در تکامل حرکتی
• تأخیر در تکامل گفتاری
• ناهنجاری های صورت
• کوتولگی
• بیش فعالی
• صرع
• اختلال در تعادل و هماهنگی

میکروسفالی چگونه تشخیص داده می شود؟

در دوران جنینی پزشک می تواند با اندازه گرفتن اقطار سر جنین از طریق تصاویر سونوگرافی، میکروسفال بودن جنین را تشخیص دهد همچنین پس از تولد نیز با اندازه گرفتن دور سر نوزاد در ویزیت های متوالی و ارزیابی میزان رشد آن، می توان میکروسفالی را تشخیص داد. البته باید با کمک سایر تست ها مانند CT اسکن و MRI صحت این مطلب تأیید شود.

میکروسفالی چگونه درمان می شود؟

متأسفانه هیچ درمانی برای میکروسفالی وجود ندارد، با کمک اقدامات موجود تنها می توان مشکلات فرد را بهتر مدیریت کرد. اگر کودک دچار تأخیر تکامل حرکتی و یا اختلال در هماهنگی و حرکات باشد، می توان با کمک فیزیوتراپی وضعیت را تا حدی بهبود بخشید. گفتار درمانی نیز برای کودکان دچار اختلالات تکلمی کمک کننده است. مواردی مانند صرع و بیش فعالی نیز از طریق دارو درمانی تا حدی قابل کنترل است.

درصورتی که میکروسفالی در نوزاد شما تشخیص داده شد، چه کاری باید انجام دهید؟

اگر پزشک تشخیص داد که نوزاد شما به میکروسفالی مبتلا شده است، در وهله ی اول شما نیاز به حمایت خواهید داشت. یک پزشک مناسب و یا یک تیم مراقبی مناسب پیدا کنید تا در اتخاذ تصمیمات اساسی به شما کمک کنند. در صورت نیاز با سایر والدینی که دچار این چالش هستند ملاقات کنید. گروه های حمایتی و انجمن های مجازی می تواند در پیدا کردن راه حل های مناسب کمک کننده باشد.

آیا می توان از میکروسفالی جلوگیری کرد؟

اگر میکروسفالی به علت مشکلات ژنتیکی باشد، قابل جلوگیری کردن نخواهد بود. درصورتی که یکی از فرزندان شما دچار میکروسفالی است، حتماً قبل از اقدام برای فرزند بعدی با متخصص ژنتیک مشورت کنید.

مراقبت های مناسب در دوران بارداری، اجتناب از الکل و مواد اعتیاد آور و بررسی ابتلا به بیماری هایی مانند فنیل کتونوری و رعایت رژیم مربوطه، در طی بارداری، می تواند از میکروسفال شدن جنین جلوگیری کند.