برنامه غذای کمکی نوزاد از 9 تا 12 ماهگی + جدول تغذیه روزانه
درمطالب پیشین برنامه غذای کمکی نوزاد، تغذیه شیر خواران از شش تا دوازده ماهگی ( تغذیه تکمیلی) مطالب مهمی مانند؛ زمان مناسب برای شروع غذای کمکی، مخاطرات شروع زودهنگام غذای کمکی، مخاطرات دیر شروع کردن غذای کمکی، خصوصیات غذای کمکی مناسب، اصول بهداشتی در تهیه آن و روش‌های کاربردی تغذیه مطلوب شیرخواران، نکاتی در مورد مصرف مایعات و دفعات و مقدار غذای کودکان 6 تا 12 ماه و نحوه شروع و ادامه غذای کمکی از پایان شش ماهگی تا ماه هشتم را تقدیم کردیم، در این نوشتار نیز به نکات مهم و ضروری در تغذیه ماه های نهم تا دوازده می‌پردازیم.
اهمیت غذای کمکی نوزاد از ماه نهم و دهم
اکثر شیر خواران از 9 ماهگی این مهارت را پیدا می‌کنند که با دست خودشان غذا بخورند و مایعات را با استفاده از هر دو دست خود از لیوان دسته دار نشکن بنوشند (لیوان‌های لبه دار که به تازگی برای کودکان تهیه شده است، مناسب نیستند، زیرا سبب اختلال در گرفتن پستان مادر می‌شوند ضمن آن‌که تمیز کردن آنها نیز مشکل است).
در این سنین، فرزندتان می‌تواند از غذاهایی با غلظت بیشتر مثل حلیم و پلو استفاده نماید و غذاهای انگشتی را با دست خود بردارد. این زمان از نظر ارائه غذاهای جامدِ نرم بسیار حیاتی است و اگر این غذاها در محدوده 10 ماهگی ارائه نشود، خطر مشکلات تغذیه ای بعدی افزایش می‌یابد.
در این دو ماه علاوه بر برنامه غذایی نوزاد هشت ماهه، نان، ذرت، ماکارونی، رشته فرنگی و سایرحبوبات (به جز نخود و لپه) به برنامه غذایی کودک اضافه می‌شود.
بنابراین می‌توانید انواع سوپ‌ها، آش‌ها، حلیم‌ها و پلوهایی که همراه با گندم، ذرت و یا حبوبات باشند را تهیه کرد. توجه داشته باشید که هر سه روز یک‌بار می‌توانید یکی از حبوبات را به برنامه غذای کمکی نوزادان اضافه کنید.
لوبیاها (چیتی، قرمز، چشم بلبلی، سفید و...) را قبل از پختن باید خیس کرد و پس از این که کاملاً پخته شدند به غذا اضافه کرد.
نان ماده غذایی مفیدی است که بیشتر شیرخواران آن را دوست دارند. بنابراین می توانید تکه‌هایی از نان (ترجیحآ نان سنگک) را به دست فرزندتان بدهید، ولی باید بر او نظارت داشته باشید.
ارائه غذاهای انگشتی نظیر آن چه که در گذشته گفته شد به علاوه ماکارونی پخته شده و نرم شده یا تکه‌هایی از نان یا بیسکویت‌های ساده نیز سبب افزایش مهارت های تغذیه ای و تکاملی فرزندتان می‌گردد.
برنامه غذایی کمکی نوزاد در ماه های نهم تا دهم
دفعات تغذیه 3 تا 4 وعده در روز است و اگر کودکتان میل داشته باشد، می‌توانید یک تا دو میان وعده هم به آن اضافه کنید. مقدار غذا نیز به میل شیرخوار و میزان شیر دریافتی او بستگی دارد.
یک نمونه از جدول برنامه غذای کمکی نوزاد در ماه های نهم و دهم
شیر مادر به دفعات مکرر و برحسب میل و تقاضای شیرخوار و غذایی کمکی به شرح زیر:
|
صبحانه |
میان وعده صبح |
ناهار |
میان وعده عصر |
شام |
|
زرده تخم مرغ+ نان+ پنیرپاستوریزه کم نمک یا زرده تخم مرغ+ نان و کره |
پوره سبزی یا میوه رنده شده یا یکی از غذاهای انگشتی |
سوپ یا آش یا حلیم یا پلوکه با گوشت تهیه شده باشند +ماست +خرما |
پوره سبزی یامیوه رنده شده یا یکی از غذاهای انگشتی |
همان غذای وعده ناهار |
اهمیت برنامه غذای کمکی به نوزاد در ماه های یازدهم و دوازدهم
طی این دو ماه، افزایش تنوع، قوام و غلظت غذاها موجب می‌شود که مهارت جویدن کودک افزایش یابد. با آشکارشدن دندان‌ها و تکامل مهارت‌های حرکتی ظریف، شیرخوار می‌تواند تکه‌هایی از غذا را بکند، بجود، به عقب دهان ببرد و آن را ببلعد. شیرخواری که هنوز دندان در نیاورده است این کار را با لثه‌ها و آرواره‌های خود انجام می‌دهد، لذا باید این مهارت‌ها را با ارائه غذاهایی که بتواند با دست خود بردارد و آن را بجود، تقویت کرد.
(هنگام غذا خوردن کودک، حضور و نظارت دقیق مادر یا جانشین وی الزامی است).
برنامه غذای کمکی نوزاد در ماه های یازدهم و دوازدهم
در این دو ماه می‌توان انواع کته‌ها، پلوها و خوراک‌ها را در برنامه غذایی شیر خوار گنجاند.
دفعات تغذیه کمکی مانند ماه های نهم و دهم، سه تا چهار وعده در روز است و در صورت تمایل شیرخوار، می‌تواند همراه با یک یا دو میان وعده باشد.
در تهیه غذای فرزندتان باید از یکی از انواع گوشت های قرمز (گوسفند، گوساله، شتر، جگر) یا گوشت سفید مانند ماهی یا گوشت پرندگان (مرغ، اردک، غاز، کبک، بوقلمون )، همچنین تخم مرغ، پنیر، غلات، حبوبات وسبزی‌ها استفاده کنید.
مصرف چغندر، شلغم و اسفناج از ماه یازدهم به بعد مجاز است.
اضافه کردن گرد نعنا، جعفری، کرفس و چاشنی‌هایی مانند آب لیمو ترش تازه، آب نارنج تازه یا گرد لیمو عمانی در آخرین لحظات پخت غذا، غذای کودک را خوشمزه تر می‌کند.
اضافه کردن نمک هنگام صرف غذا، توصیه نمی‌شود. اصولاً محدودیت مصرف نمک برای همه افراد خانواده مفید است. علت تاکید بر محدودی مصرف نمک در تغذیه تکمیلی جلوگیری از ایجاد تمایل به مواد غذایی شور از سنین پایین است و اگر شما زودتر از موعد نمک را به غذای فرزندتان اضافه کنید، احتمالا دیگر تمایلی به سایر غذاهای موجود در برنامه تغذیه تکمیلی که معمولا کمی بدون طعم هستند، نخواهد داشت.
در برنامه غذای کمکی نوزاد میان وعده نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. به عنوان میان وعده می‌توان از تکه‌های کوچک میوه، عدسی، نان و خرما، مسقطی، شله زرد، انواع حلواهای خانگی (با آرد برنج یا گندم)، بیسکوییت‌های ساده که بدون کرم و خامه باشند، همچنین بستنی پاستوریزه شده استفاده کرد. نان‌های برشته که بتوان روی آن کره یا ماست چکیده سالم قرار داد، همچنین تکه‌های کرفس یا هویج یا سیب زمینی پخته شده همراه با کره نیز میان وعده‌های مفید و مناسبی هستند.
دادن غذای سفره به نوزاد
از آغاز 11 ماهگی به بعد می‌توانید به تدریج از غذاهای خانواده (ولی قبل از اضافه کردن نمک و ادویه‌های تند) برای تغذیه فرزندتان استفاده کنید، به شرطی‌که این غذاها انرژی و مواد مغذی لازم را داشته باشند و با پشت قاشق کاملاً نرم شوند. خانواده‌هایی که امکان تهیه غذای جداگانه برای کودک خود دارند، بهتر است طبق دستور برای کودک خود جداگانه غذا تهیه کنند تا به این طریق از مقدار غذا و انرژی دریافتی او اطمینان حاصل نمایند. ولی اگر برای خانواده‌ای این امکان وجود نداشته باشد توصیه می‌شود از همان غذایی که برای سایر افراد خانواده تهیه می‌کنند به کودک نیز بدهند.
مثلاً اگر غذای خانواده آبگوشت است. گوشت و سیب زمینی و چند عدد از حبوبات را با پشت قاشق و با کمی آب گوشت مخلوط نموده و به فرزندتان بدهید. اگر غذای خانواده خورش قرمه سبزی و پلو است، چند قاشق پلو را با گوشت و لوبیای قرمز و سبزی و آب خورش کاملا نرم و له کنید و به کودکتان بدهید.
مجدداً یادآوری می‌شود در این گونه موارد، غذا باید بدون نمک و با کمترین ادویه باشد و پس از جدا کردن غذای شیرخوار، به غذای خانواده نمک و ادویه دلخواه اضافه شود.
یک نمونه از جدول برنامه غذای کمکی نوزاد در ماه های یازدهم و دوازدهم
شیر مادر به دفعات مکرر و بر حسب میل و تقاضای شیرخوار و غذای کمکی به شرح زیر:
|
صبحانه |
میان وعده صبح |
ناهار |
میان وعده عصر |
شام |
|
نصف زرده تخم مرغ + نان و پنیر و پودر گردو یا نصف زرده تخم مرغ + نان و کره و مقدار کمی مربای "سیب" یا "به" یا "هویج" |
میوه یا پوره سبزی یا مسقطی یا حلوا یا شله زرد یا نان و خرما |
یکی از انواع کته ها پلوها یا خوراک‌ها همراه با ماست یا غذای خانواده(بدون نمک و ادویه) که با پشت قاشق نرم و له شده باشد |
میوه یا سبزی پخته شده با کره بستنی پاستوریزه(بر حسب فصل) حلوا مسقطی عدسی |
همان غذای وعده ناهار |
توجه: از پایان 6 ماهگی که غذای کمکی شروع می‌شود تا پایان 12 ماهگی، غذای اصلی شیرخوار هنوز شیر مادر است، بنابراین شیرخوار باید در طی شب و روز به طور مکرر و برحسب تقاضا و تمایل خود (همچنین قبل از هر وعده غذای کمکی) با شیر مادر تغذیه شود تا بخش زیادی از انرژی و نیاز او به مواد مغذی و مایعات تامین گردد. مجددآ توصیه می‌شود دادن غذای کمکی به نوزاد بعد از تغذیه با شیر مادر یا در فاصله تغذیه از دو پستان مادر باشد (یعنی بعد از تغذیه از پستان اول و قبل از تغذیه از پستان دوم).
معمولاً داشتن برنامه غذای کمکی نوزاد و زمان ارائه غذای کمکی به نوزاد براساس برنامه خواب او تنظیم می‌شود، مثلاً برای شیرخواری که حدود ساعت 10 صبح از خواب بیدار می‌شود، می‌توان صبحانه را در آن زمان و سایر وعده‌ها را درطول روز ادامه داد. در این صورت ممکن است آخرین وعده غذای کمکی به شرطی که شیرخوار هنوز بیدار باشد به ساعات آخر شب موکول گردد.
اگر منحنی رشد کودک خوب است و شیرمادر را هم خوب می‌خورد، ولی بعضی اوقات میل به خوردن وعده‌های اصلی غذا و میان وعده ندارد و شیر مادر را هم خوب می‌خورد، غذا خوردن در دفعات کمتر اشکالی ندارد، ولی اگر این امر ادامه پیدا کند باید با پزشک مشورت شود.
در صورتی‌که فرزندتان صبحانه‌ای را که در برنامه غذایی او مثال آمده است را نخورد، می‌توانید از مواد غذایی مجازی که قبلاً به آنها اشاره شده است استفاده نماید.
غذاهایی که کودکان زیر یک سال نباید بخورند
علاوه بر نوشابه های صنعتی، آب میوه صنعتی، قهوه، کاکائو، چیپس، پفک، سوسیس، کالباس و همبرگر که اصولاً در تغذیه کودکان جایگاهی ندارد. مصرف مواد غذایی زیر نیز در کودکان زیر یک سال ممنوع است.
عسل، سفیده تخم مرغ، شکلات، بادام زمینی، خربزه، کیوی، آلبالو، گیلاس، انواع توت(توت فرنگی، توت سفید، شاه توت، تمشک).
مصرف شیرگاو تا پایان 12 ماهگی به عنوان نوشیدنی توصیه نمی‌شود، ولی مقدار کمی از آن‌که در تهیه فرنی، حریره بادام، سوپ و... مصرف شود، اشکالی ندارد.
کدام مواد غذایی ممکن است سبب خفگی نوزاد شود؟
آجیل‌ها (بادام زمینی، گردو، فندق، بادام، تخمه، پسته)، ذرت بو داده، سوسیس، استیک، تکه بزرگ گوشت سفت یا جگر، کرفس خام، دانه انگور، دانه غوره، دانه کشمش، نخودچی، ذرت، حبوبات نرم نشده، نُقل، آب نبات، تکه‌های بزرگ شیرینی یا میوه‌های خام، میوه‌های خشک شده مثل برگه و خمیر وسط نان.
پیشگیری از خفگی نوزاد با مواد غذایی
- دو نیم کردن میوه‌های گرد و هسته دار مثل انگور و پختن میوه‌های سفت و سخت.
- خارج کردن دانه یا هسته میوه‌هایی ماند هلو یا هندوانه و سپس نرم وله کردن آنها.
- خُرد کردن انواع گوشت‌ها و جگر.
- جداکردن تکه‌های کوچک استخوان و غضروف از گوشت.
- غذا خوردن کودک در حال نشسته و حضور و نظارت مادر یا شخص مراقب، هنگامی‌که او غذا می‌خورد یا مایعات می‌نوشد.
- وقتی کودک در حال غذا خوردن است او را به گریه یا خنده نیندازید.
- برای ساکت کردن گریه او، از غذا دادن استفاده نکنید.
- زمانی‌که در حال خنده یا گریه است غذا در دهانش نگذارید.
شروع تغذیه تکمیلی برای بسیاری از مادران یک موضوع پیچیده محسوب می شود. امیدواریم این مطلب برای داشتن برنامه غذای کمکی نوزاد کمک حال شما باشد.
مطالعه بیشتر:
1- لزوم استفاده از قطره مولتی ویتامین (AD) و آهن در برنامه تغذیه نوزاد
2- وزن گیری و تغذیه ی نوزاد ؛ راهنمای ماه به ماه
3- 10 فایده تغذیه نوزاد با شیر مادر
4- تغذیه نوزاد (ویدئو)
5- غذای کمکی به نوزاد 9 ماهه و 10 ماهه
