مخاطرات زود یا دیر شروع کردن غذای کمکی (تغذیه تکمیلی) نوزاد
(برگرفته از کتاب تغذیه شیرخواران از شش تا دوازده ماهگی (تغذیه تکمیلی) از انتشارات انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر) تغذیه تکمیلی یعنی افزایش تدریجی طیف وسیعی از مواد غذایی (علاوه بر شیر مادر) به برنامه غذایی شیرخوار، به نحوی که فرزندتان بتواند به تدریج و در حدود یک سالگی از همان غذایی که بقیه افراد خانواده می‌خورند، استفاده کند.
مناسبترین سن برای شروع تغذیه تکمیلی نوزاد
اکثر شیرخواران پس از پایان شش ماهگی علاوه بر شیر مادر، نیازمند دریافت مقداری انرژی بیشتر و برخی از مواد غذایی و ریزمغذی‌ها هستند. به این دسته از مواد غذایی، غذای کمکی و به این نوع تغذیه، تغذیه تکمیلی می‌گویند.
گرچه ممکن است، شیر شما به تنهایی و پس از شش ماهگی نیز برای تغذیه شیر خوارتان کافی باشد، ولی به منظور آموزش صحیح و به موقع تغذیه به فرزندتان، توصیه می‌شود که تغذیه تکمیلی برای تمامی شیر خواران در پایان شش ماهگی (پایان 180 روزگی) آغاز گردد. البته باید با توجه به توانایی‌های تغذیه‌ای شیرخوار، غذای کمکی را بصورت بسیار ساده و نرم و از موادی که هضم آسان‌تری دارند، آغاز کنید.
برای مثال میتوان تغذیه تکمیلی را با مقدار کمی فرنی آرد و برنج شروع کرد و رفته رفته برغلظت آن افزود و به تدریج سایر مواد غذایی را به آن اضافه کرد تا فرزندتان در ماه‌های آخر سال اول زندگی‌اش با تکامل بیشتر مهارت‌های تغذیه‌ای، بتواند از آنچه سایر افراد خانواده تغذیه می‌کنند، استفاده کند.
معمولاً اکثر کودکان پس از پایان 10 ماهگی قادر به استفاده از غذای اصلی خانواده می‌باشند و حتی ممکن است نیازی نباشد که برای آنان غذای جداگانه تهیه کنید.
پایان 6 ماهگی، یعنی 180 روز بعد از تولد، بهترین زمان برای شروع غذای کمکی است. زیرا از شش ماهگی به بعد به دلیل وزن مناسبی که کودک کسب کرده است، نیازش به انرژی و برخی ریز مغذی‌ها افزایش می‌یابد و چون شیر مادر تمام نیازهای غذایی او را تامین نمی‌کند لازم است علاوه بر شیر مادر، انرژی، پروتئین، آهن، روی و برخی ویتامین‌های محلول در چربی مانند؛ ویتامین‌های A وD از طریق غذای کمکی به فرزندتان رسانده شود. به عنوان مثال: ذخیره آهن شیر خواری که به موقع متولد شده است، تقریباً در حوالی شش ماهگی به حداقل می‌رسد. بنابراین اگر آهن را از طریق غذاهای کمکی و قطره آهن (یا شربت آهن) دریافت نکند، ممکن است مبتلا به کم خونی شود.
البته در نوزادانی که با وزن کمتر از دو کیلو 500 گرم متولد می‌شوند، گرچه تغذیه انحصاری آنها با شیر مادر باید تا پایان شش ماهگی ادامه داشته باشد، ولی هنگامی که وزن شیرخوار به 2 برابر وزن تولد برسد، لازم است قطره آهن هم شروع شود.
ولی در مورد "روی"، نیازی نیست که مانند آهن، مکمل داده شود، مگر در شرایط خاص پزشکی که تجویز آن الزامی باشد.
شروع به موقع تغذیه تکمیلی مرحله مهمی در زندگی شیرخوارن است و علاوه برفراهم نمودن زمینه مساعد جهت کسب تجربیات جدید، می‌تواند بر رشد و نمو کودک نیز تاثیر بسیاری داشته باشد.
مخاطرات زود شروع کردن غذای کمکی چیست؟
اگرغذای کمکی زودتر از زمان توصیه شده آغاز شود، ممکن است برخی از مشکلات زیر ایجاد شود:
با شروع غذای کمکی، رغبت شیرخوار به مکیدن پستان مادر کمتر می‌شود در نتیجه تولید و ترشح شیر کاهش می‌یابد و شیرخوار از مزایای تغذیه انحصاری و دریافت مقدار کافی شیرمادر محروم می‌ماند. ازطرفی به دلیل عدم آمادگی و تکامل دستگاه گوارش و سیستم ایمنی بدن شیرخوار، سلامتی او بیشتر به خطر می‌افتد. زیرا برای شیرخوارانِ کم سن ابتلا به هر نوع عفونت یا اسهال خطرناک تر است و ممکن است موجب کاهش وزن کودک گردد. بنابراین هر چه غذای کمکی زودتر شروع شود مخاطرات آن هم بیشتر می‌شود.
احتمال بروز آلرژی (اگزما، خس خس سینه، کهیر و مشکلات گوارشی) نیز بیشتر است.
مخاطرات دیر شروع کردن غذای کمکی کدامند؟
اگر غذای کمکی خیلی دیرتر از زمان توصیه شده شروع شود، آشنا شدن شیرخوار با مزه و قوام غذاهای دیگر به تاخیر می‌افتد و ممکن است قبول مواد غذایی و بلعیدن غذا با مشکلات دیگری همراه شود. بسیاری از شیرخوارانی که دیرتر از پایان شش ماهگی با غذای کمکی آشنا می‌شوند ممکن است نسبت به استفاده از غذاهای جامد تمایل کمتری داشته باشند و این امر می‌تواند از نظر پذیرش غذا و کاهش دریافت مواد معدنی مانند"روی" و "آهن"، مشکلاتی را بوجود آورد. و در دراز مدت نیز بر رشد و تکامل کودک تاثیر نامطلوبی داشته باشد.
البته بعضی از شیرخواران در شروع یا در طی هفته‌های اولِ آغاز تغذیه تکمیلی، به خوردن غذاهای کمکی تمایل نداشته و علاقه‌ای نشان نمی‌دهند. البته مادامی که کودک از طریق تغذیه با شیرمادر، خوب رشد می‌کند و تکامل مناسبی داشته باشد جای نگرانی وجود ندارد. با این وجود توصیه می شود غذای کمکی را تهیه و کودکتان را به خوردن غذا تشویق نمایید ولی هرگز نباید به اصرار و اجبار متوسل شوید.
غذای کمکی مناسب چه خصوصیاتی دارد؟
- غذای کمکی باید در حجم کم، دارای کالری مطلوبی بوده و حاوی پروتئین و ریز مغذی های لازم باشد.
- با غلظت مناسبی برای سن شیرخوار تهیه شود، کاملاً پخته و نرم باشد تا کودک بتواند آن را به راحتی بلع کرده و هضم نماید.
- متناسب با عادات غذایی خانواده و مورد علاقه و میل کودک باشد.
- با استفاده از مواد غذایی تازه و قابل دسترس و به روش پاکیزه و بهداشتی تهیه شود.
- نمک، شکر و ادویه تند به آن اضافه نشود.
غذاهای کمکی که در خانه تهیه می‌شوند بهترند یا غذای آماده؟
غذاهای کمکی که در خانه تهیه می‌شوند بر آن چه که به صورت تجارتی و در بسته بندی های مختلف تهیه و در دسترس خانواده‌ها قرار می‌گیرند، ارجحیت دارند.
مضرات غذاهای کمکی تجاری آماده برای نوزاد
غذاهای کمکی تجاری آماده مصرف مضراتی هم دارند از جمله:
- قیمت بالایی دارند و با هزینه‌ای که برای تهیه غذای کمکی در خانه صرف می‌شود، قابل مقایسه نیست.(6 تا 10 برابر بیشتر)
- سلامت مواد اولیه آن مورد تردید است.
- طعم آنها با طعم غذاهای خانواده متفاوت است و مانع تمایل کودک به خوردن غذای خانواده می‌شود.
- تداوم مصرف آن‌هایی که به صورت پوره خیلی نرم هستند می‌تواند مهارت‌های خوردن غذاهای دیگر را از کودک سلب نماید.
- اکثر اوقات برای نگهداری از آنها، موادی اضافه می‌کنند که برای شیر خوار مناسب نیست.
- به بعضی از غذاها شیر خشک اضافه می‌کنند که باید با آب مخلوط شوند و بعضی هم فاقد شیر هستند که لازم است به آنها شیر اضافه کرد. عدم توجه به این مطلب، موجب بهم خوردن تعادل مواد غذایی و آب و املاح می شود. از طرف دیگر امکان ایجاد آلرژی به پروتئین شیرگاو هم وجود دارد.
- چون عموماً مخلوطی از چند ماده غذایی هستند، اگر کودک به یکی از آنها عدم تحمل داشته باشد، عامل اصلی مشخص نمی‌شود.
- به علت وجود "فیتات" در غذاهای آماده، جذب آهن موجود در آن ناچیز است و اگر حاوی سویا، باشد مقدار زیادی فیتواستژن به شیر خوار می‌رسد.
- ممکن است کودک با سمومی از قبیل فلزات سنگین مانند ارسنیک، سرب، آلومینیوم، کادمیوم، جیوه و... و یا آلودگی‌های میکروبی مواجه شود.
- نحوه جا به جایی و نگهداری آنها در کشتی، گمرک، انبار و مغازه‌ها نامعلوم است.
ضمناً ممکن است تاریخ مصرف آنها گذشته باشد و خریدار به این موضوع توجه نکند. حتی اگر تاریخ مصرف هم نگذشته باشد باز هم غذای مانده محسوب می‌شوند و هرگز به تازگی و سلامت غذای خانگی نیستند. در برخی مناطق که غذاهای تجارتی را در آب نجوشیده حل می‌کنند، اگر آب آلوده باشد احتمال بروز بیماری افزایش می‌یابد.
توجه:
توصیه یا تجویز غذاهای آماده کودک قبل از شش ماهگی حتی اگر به بهانه پیشگیری از کم خونی فقرآهن هم باشد، صحیح نیست. زیرا همانطور که گفته شد جذب آهن آن بسیار ناچیز است. اکثر کودکان نیز دوست دارند مانند سایر افراد خانواده از غذاهای تهیه شده در منزل استفاده کنند و از خوردن این غذاها لذت ببرند.
مطالعه بیشتر:
1- لزوم استفاده از قطره مولتی ویتامین (AD) و آهن در برنامه تغذیه نوزاد
2- 6 ماده غذایی موثر بر رشد مغز کودکان
3- 25 غذای کمکی ایمن برای نوزادان
4- غذای کمکی به نوزاد 9 ماهه و 10 ماهه
5- 10 غذایی که نباید به نوزاد داد!
