تغییرات رفتاری مادران پس از زایمان

وقتی مادر می شویم چه اتفاقی برای مغزمان می افتد؟

قبل از زایمان و در دوران بارداری، ساختار مغز مادر باردار متحمل تغییرات فراوانی می شود. پس از سال ها مطالعه درمورد تغییرات رفتاری مادران پس از زایمان، محققان دریافتند که میان این تغییرات شگفت انگیز و ساختار و عملکرد قشر پره فرونتال مغز (بخشی از قشر مغز که در جلوی آن و پشت استخوان پیشانی است)، بخش میانی لوب پاریتال (آهیانه) و سایر نقاط ارتباطی وجود دارد. با مادر شدن، در این نقاط ذکر شده ماده خاکستری (که حاوی جسم سلولی سلول های عصبی است) تمرکز بیشتری پیدا می کند در نتیجه عملکرد نواحی ذکر شده از قشر مغز افزایش یافته که منجر به افزایش حس همدردی و اضطراب خواهد شد.

مطالعات نشان می دهد که علت اصلی ایجاد کننده این تغییرات، افزایش سطح هورمون ها در دوران بارداری و تغییرات آنها پس از زایمان است که سبب می شود مادر به طرز خارق العاده ای جذب نوزاد خود شود.

به عبارت دیگر، آن احساسات شگفت انگیز مادرانه مانند عشق بی حد و مرز به نوزاد، نگرانی های دائمی، حمایت و حفاظت شدید از او، در واقع واکنش های مغز مادر به این تغییرات هورمونی است.

با توجه به دشواری های مربوط به نگهداری از نوزاد و جمله معروف بهشت زیر پای مادران است، شاید بتوان این گونه نتیجه گرفت که این تغییرات هورمونی دوران بارداری و تأثیر آنها بر مغز مادر، بقای بشریت را ممکن ساخته است. درحقیقت افرادی که به تازگی مادر شده اند، دائماً درحال فکر کردن به نوزاد خود هستند، آیا حالش خوب است؟ سلامت است؟ شکمش سیر است؟ نکند که سرما خورده؟ و ...

اخیراً برخی مطالعات نشان داده است که فعالیت مغزی مادران وقتی به عکس های نوزاد خود نگاه می کنند با زمانی که به تصاویر نوزادان نا آشنا نگاه می کنند، متفاوت است.

دکتر کیم می گوید که " مغز بانوانی که به تازگی مادر شده اند تغییرات فراوانی می کند، از جمله این که برخی مناطقی که با احساسات مربوط به همدلی، وابستگی عاطفی و ... مرتبط است، بزرگتر می شود و این همان چیز است که انگیزه مادری و تمایل به نگهداری از نوزاد را در مادر ایجاد خواهد کرد.

بر اساس یک مطالعه بسیار جالب بر روی مغز مادران، آشکار شد که بخش آمیگدالِ مغز بانوانی که به تازگی مادر شده اند، در طی چند هفته تا چند ماه پس از زایمان از نظر اندازه افزایش قابل توجهی پیدا می کند. آمیگدال بخشی از مغز انسان است که مرور خاطرات، واکنش های احساسی و برانگیختگی های روحی را کنترل می کند.

محققان معتقدند که این تغییرات ایجاد شده در مغز مادران، رفتار های آنها پس از زایمان را کنترل کرده و سبب می شود که آنها به طرز شگفت انگیزی به نیازهای فرزند خود حساس شوند. به همین علت است که آسیب به ناحیه آمیگدال سبب کاهش تمایل مادر نسبت به نوزاد و نیز بروز علائم افسردگی می شود. آزمایشات انجام شده بر روی میمون ها نشان می دهد که آسیب به بخش آمیگدال در نوزادان سبب می شود که پیوند عاطفی آنها با مادرشان به شدت ضعیف شده و حتی نتوانند مادر خود را از سایرین به راحتی تشخیص داده و با او ارتباط برقرار کنند. محققان دریافتند که واکنش های شدید بخشِ امیگدال مغزِ مادران، هنگامی که به لبخند فرزند خود می نگرند سبب کاهش علائم اضطراب و افسردگی پس از زایمان خواهد شد. به عبارت دیگر این تغییرات مغزی مادر را به نگه داری و مراقبت شدید از نوزاد خود تحریک می کند.

میزان هورمون اکسی توسین پس از زایمان به شدت افزایش می یابد، از آنجا که این هورمون گیرنده های فراوانی در ناحیه آمیگدال مغز دارد، افزایش سطح آن سبب تحریکِ شدید آمیگدال، درنتیجه برقراری و تقویت پیوند عاطفی مادر با نوزاد می شود. اگر به هر دلیلی میزان این هورمون در بدن مادر به حد کافی افزایش نیابد، تحریک آمیگدال نیز پس از زایمان به طور مناسب رخ نداده و ممکن است که فرد انگیزه کافی برای انجام مسئولیت های مادرانه ی خود را نداشته و حتی وارد مرحله ی افسردگی و اضطراب پس از زایمان شود.

مطالعات بسیار دقیقِ انجام شده نشان می دهد که میزان هورمون اکسی توسین در بدن مادر با نگاه کردن به نوزاد، شنیدن صدای گریه او، لمس او و ... افزایش می یابد. از آنجا که هورمون اکسی توسین در طی شیردهی نیز افزایش می یابد و در واقع سطوح آن در بدن مادران شیرده نسبت به مادرانی که به نوزاد خود شیر نمی دهند بسیار بیشتر است، به راحتی می توان دریافت که چرا شیر دادن به نوزاد برای تقویت رابطه عاطفی بین آنها به شدت مفید بوده و چرا مادران شیرده معمولاً حساسیت بیشتری نسبت به نوزادان خود دارند.   

گرچه مطالعاتی درمورد تغییرات مغز آقایان پس از پدر شدن صورت نگرفته است، اما تحقیقات کمی که در این زمینه انجام شده نشان می دهد که مغز پدران نیز پس از آنکه در انجام امور مربوط به مراقبت از نوزاد مشارکت می کنند، دچار یک سری تغییراتی خواهد شد که این دگرگونی ها در بخش شبکه های اجتماعی - شناختی مغز است. در واقع تغییرات ایجاد شده در مغز پدران همانند مادران به صورت قالب بندی شده و از قبل برنامه ریزی شده نیست و احتمالاً مستلزم مشارکت در امور مربوط به نوزاد است.

به احتمال زیاد مسائل بیوفیزیکی مربوط به مادر شدنِ مغز بانوان دارای راز و رمزهای زیادی بوده که هنوزجای تحقیق و کشفِ فراوان دارند.

مطالعه بیشتر:

1- تغییرات بدن مادر در دوران بارداری

2- تغییرات بدن مادر در سه ماهه دوم بارداری

3- تغییرات بدن مادر در سه ماهه اول بارداری

4- تغییرات مادر و جنین از سه ماهه اول تا سه ماهه دوم بارداری