تاخیر در گردن گرفتن نوزاد و چه زمان باید نگران شویم؟
کنترل سر یا گردن گرفتن، یکی از مراحل رشد در نوزادان است و تاخیر در گردن گرفتن نوزاد می تواند سبب نگرانی والدین شود. این مرحله هم به تدریج پیش می‌رود و در نوزادان مختلف متفاوت است. نوزاد تازه به دنیا آمده، توانایی کنترل سرش را ندارد و در هنگام در آغوش گرفتن او باید مراقب سر و گردنش باشید. اما به مرور زمان و با رشد و تکامل عضلات گردن، شیرخوار این توانایی را کسب می‌کند. سفت شدن عضلات گردن معمولا در سه ماهگی اتفاق می‌افتد. در این سن شیرخوار می‌تواند سرش را به اطراف بچرخاند. ولی در شش ماهگی این توانایی کامل می‌شود و عضلات گردن توانایی لازم برای نگه داشتن سر او را دارند. با این حال، در برخی از کودکان این اتفاق به تاخیر می‌افتد و باعث نگرانی والدین می‌شود.
چه زمانی باید نگران تاخیر در گردن گرفتن نوزاد باشیم؟
گردن گرفتن نوزاد یکی از مراحل رشد و تکامل اوست و باید در کنار سایر علائم رشد سنجیده شود. نگه داشتن سر یا به اصطلاح گردن گرفتن برای مراحل بعدی رشد او ضروری است. در سه ماهگی وقتی دستان نوزاد را می گیرید و او را بلند می‌کنید تا به صورت نشسته در بیاید، باید تا حدودی بتواند گردنش را نگه دارد. اگر این توانایی وجود ندارد، یا در شروع شش ماهگی اگر شیرخوار شما هنوز تمایلی به نشستن ندارد و سرش را نمی تواند سفت نگه دارد و مدام به عقب می‌افتد، حتما باید با متخصص مشورت کنید.
شل بودن اندام نوزاد، ممکن است به علت های مختلفی رخ دهد، در واقع نگه داشتن سر در شش ماهگی نشانه‌ی عملکرد خوب سیستم حرکتی، عضلات و سیستم عصبی مرکزی است. اما تاخیر در گردن گرفتن نوزاد می تواند ناشی از شرایط مختلفی باشد، که اختلالات عصبی و عضلانی، تاخیر در رشد و فلج مغزی از جمله‌ی آنهاست.
اما قبل از اینکه درباره‌ی علت های تاخیر در گردن گرفتن نوزاد بگوییم باید این نکته را مدنظر داشته باشید که تشخیص بیماری در نوزادان و شیرخوران توسط والدین بسیار مشکل است. نوزادی که متولد می‌شود باید در هنگام تولد و بعد از آن حداقل یک بار در سه تا پنج روزگی، سپس دو هفتگی و بعد یک ماهگی توسط متخصص نوزادان بررسی و معاینه شود. بعد از آن هم هر زمان نگران علامت یا نشانه ای در نوزاد یا شیرخوار خود بودید، به جای نگرانی به متخصص مراجعه کنید.
علت تاخیر در گردن گرفتن نوزاد چیست؟
علت دیر گردن گرفتن نوزاد به عوامل زیادی مرتبط است ازجمله:
• سندرم شلی شیرخوار یا هیپوتونی:
برخی از نوزادان به دلیل وجود بیماریهای ارثی و مادرزادی مبتلا به این مشکل هستند. این نوزادان، بی‌حال هستند. خوب نمی‌توانند شیر بمکند و عضلات بسیار سست دارند. هنگامی که اندام‌هایشان را بگیرید، مقاومتی از خودشان نشان نمی دهند. گریه‌ی آنها ضعیف است و تغذیه‌ی مناسب ندارند. با بالا رفتن سنشان، این موضوع مشخص‌تر می‌شود. این بیماری ممکن است به دلیل مشکل درمغز، اعصاب یا عضلات ایجاد شود.
• عفونت ها:
ابتلای مادر به بیماریهای عفونی در دوران بارداری می‌توانند بر اندام‌های نوزاد تاثیر بگذارند. مشکلات داخل رحم مادر مثل عفونت ها یا ابتلا به مننژیت در بدو تولد می تواند یکی از علت های شلی عضلات در کودکان است برخی از بیماریهای عفونی در دوران بارداری مثل سرخجه یا عفونت خونی در دوران نوزادی هم می توانند سیستم عصبی نوزاد را درگیر و در رشد و تکامل او اختلال ایجاد کنند.
• مشکلات زمان زایمان:
ضربه به سر، زایمان سخت، یا مشکلات ریوی در زمان تولد هم می‌توانند باعث شلی شیرخوار شوند.
• تورتیکولی (کجی گردن)
تورتیکولی یا به اصطلاح تورتیکولیس به معنی پیچ خوردن عضلات گردن است. نوزادان ممکن است در رحم مادر یا به علت زایمان سخت دچار این مشکل شوند. تورتیکولی در نوزادان معمولا با درمان‌هایی مثل تغییر وضعیت گردن یا انجام نرمش های کششی حل می‌شود.
علل تورتیکولی نوزادان
تورتیکولی یا کجی گردن در نوزادان هنگامی اتفاق می افتد که ماهیچه هایی که استخوان پستان و گردن را به جمجمه (عضله استرنکلئیدوماستوئید) وصل می کنند، کوتاه می شوند. از آنجا که عضله گردن نوزاد در یک طرف آن کوتاه شده است، سر به یک سمت کشیده می‌شود. غالباً این عضله به دلیل موقعیت های غیر طبیعی جنین در رحم مادر، آسیب دیدگی هنگام تولد، ناهنجاری ها یا مشکلات استخوانی در قسمت گردن و ستون فقرات کوتاه یا سفت می شوند. در موارد نادری علت آن بیماری های ارثی است که می تواند باعث آسیب به سیستم عصبی یا عضلات شود.
علائم تورتیکولی مادرزادی
اگرچه ممکن است نوزاد شما با تورتیکول متولد شده باشد، ولی معمولا تا 6 تا 8 هفتگی هیچ نشانه یا علائمی وجود ندارد. در این سن اکثر نوزادان شروع به کنترل بیشتری روی سر و گردن خود می کنند. در این مرحله دیدن علائم زیر ممکن است نشانه‌ی تورتیکولی مادرزادی باشد:
• سر کج است یا به یک طرف می چرخد.
• دامنه حرکت سر و گردن شیرخوار محدود است.
• عدم تقارن در سر و صورت کودک وجود دارد.( صاف بودن یک طرف سر)
• شیرخواران ممکن است یک پستان را به پستان دیگر ترجیح دهند.
• ممکن است مشکلات اسکلتی-عضلانی وجود داشته باشد (دیسپلازی مفصل ران).
• یک توده کوچک و نرم در گردن نوزاد لمس می‌کنید.( شایع ترین علامت آن پلاژیوسفالی یا لکه ای صاف است که در پشت یک گوش و در طرفی که کودک تمایل بیشتری دارد که به آن طرف نگاه کند، وجود دارد.)
علائم تورتیکولی اکتسابی
زمانی که نوزاد در زمان تولد یا بعد از آن دچار مشکل تورتیکولی شده باشد، معمولا علائم کمی متفاوت است. علائم تورتیکولی اکتسابی شامل:
• سر به یک طرف کج است.
• دامنه حرکت در سر و گردن شیرخوار محدود است.
• شیرخوار مدام سرش را به یک سمت کج می کند و گاهی در طی این حرکت، ممکن است دچار خواب آلودگی، تحریک پذیری یا استفراغ شود.
• اوتیسم:
تحقیقات جدید نشان داده است که تاخیر در گردن گرفتن نوزاد، ممکن است نشانه‌ی زودرس بیماری اوتیسم باشد. طبق یافته های موسسه ای در آمریکا، یک آزمایش ساده درباره‌ی نشستن در شیرخواران ممکن است در تشخیص زودرس اختلالات طیف اوتیسم کمک کند. براساس این تحقیق به خصوص اگر در خانواده یا فامیل، فرد مبتلا به اوتیسم وجود داشته باشد، وجود اختلال حرکتی در دوران نوزادی نشانه‌ای است که باید جدی گرفته شود.
محققان توصیه می کنند که اگر یک خواهر و برادر نوزاد، مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است، والدین تاخیر در نگه داشتن سر یا گردن نگرفتن نوزاد بعد از سه ماهگی را به متخصص گزارش کنند.
مداخله زودرس در اوتیسم بسیار مهم است و شناسایی تاخیر در نگه داشتن سر در سال اول زندگی، به عنوان یک نشانه‌ی زودرس، ممکن است به خانواده ها کمک کند تا در درمان این بیماری کمک بیشتری به کودکشان کنند. در غیر این صورت، ممکن است شناسایی بیماری کودک تا چهارسالگی به تاخیر بیفتد و در صورت بروز اختلالات اجتماعی و ارتباطی به این اختلالات به درستی رسیدگی نشود.
درمان تاخیر در گردن گرفتن نوزادان:
بسته به اینکه چه علتی باعث گردن نگرفتن و شل شدن گردن شیرخوار و اندام های او شده است، درمان هم متفاوت است. مثلا درمان در شیرخواری که به علت عفونت مادرزادی یا بعد از تولد به این مشکل دچار شده متفاوت از کودکی است که به علت مشکلات هنگام زایمان یا مشکلات ژنتیکی دچار این مسئله است. درمان ها معمولا شامل درمان‌های دارویی، کاردرمانی و فیزیوتراپی است تا به کم کردن و حل مشکل کمک شود.
درمان تورتیکولی نوزادان بهترین راه برای درمان تورتیکولی این است که کودک خود را تشویق کنید که سر خود را به دو جهت بچرخاند. این موضوع به شل شدن عضلات گردن و سفت کردن عضلات دچارشلی کمک می کند. البته مطمئن باشید که نوزاد با چرخاندن سر به خودش آسیب نمی رساند.
تمرینات تورتیکولی
قرار دادن کودک روی معده برای مدت کوتاهی پس از بیدار شدن (معروف به "زمان شکم") یک تمرین مهم است. زیرا به تقویت عضلات گردن و شانه کمک می کند و کودک شما را برای خزیدن آماده می کند.
این تمرین به خصوص برای کودک مبتلا به تورتیکول و سر صاف مفید است و در واقع می تواند به یکباره در درمان هر دو مشکل کمک کند. در اینجا نحوه انجام این کار آورده شده است:
• شیرخوار را برای مدت زمان کوتاهی، روی شکم قرار دهید. می توانید او را روی دست خود و در دامانتان یا روی قفسه سینه تان بگذارید.
• او را طوری قرار دهید که سرش کمی از شما دور باشد.
• سپس با کودک خود صحبت کنید یا آواز بخوانید و او را تشویق کنید که به سمت شما گردنش را بچرخاند.
• این تمرین را 10 تا 15 دقیقه چند بار در روز تمرین کنید.
• وقتی کودک شما به مدت 10-15 ثانیه سر خود را چرخاند، خسته می‌شود و نیاز به استراحت دارد.
تمرینات حرکات کششی برای درمان تورتیکولیس درصورتی که از 2 تا 6 ماهگی شروع شود، نتیجه‌ی خوبی دارد. اگر متوجه شدید مشکل نوزاد شما با کشش بهبود نمی یابد، با پزشک یا فیزیوتراپیست صحبت کنید.
علاوه بر این تمرین، شما می توانید ازروشهای دیگر هم استفاده کنید تا شیرخوار برای چرخاندن گردنش به سمت درگیر ترغیب شود. به عنوان مثال، اگر شیرخوار به طور معمول سر خود را به سمت چپ می چرخاند، هنگام بازی با او، در سمت راست بایستید. همین کار را وقتی او را در گهواره قرار می‌دهید هم انجام دهید.
فیزیوتراپی:
بسته به علت گردن نگرفتن شیرخوار، فیزیوتراپی تاثیر متفاوتی دارد. در مواردی ممکن است پزشک برای معالجه فشرده تر در شیرخوارانی که مبتلا به مشکلات عضلانی و یا عصبی هستند، او را به یک متخصص فیزیوتراپی معرفی کند. پس از شروع درمان، پزشک متخصص شیرخوار را هر 2 تا 4 هفته یکبار معاینه می‌کند تا ببیند روند درمان چگونه است. در این معاینه ها، او اندازه گیری می کند که شیرخوار در چه درجه ای می تواند سر خود را نگه دارد یا بچرخاند. سپس به تقویت عضلات گردن کمک می کند تا بتواند دامنه حرکت آنها را افزایش دهد.
کاردرمانی:
برخی از اوقات پزشک توصیه می‌کند که برای رفع مشکل تاخیر در گردن گرفتن نوزاد به کار درمانگر مراجعه کنید. کاردرمانگر کسی است که رویکردهای درمانی را با آگاهی از جسم، ذهن و روان بیمار انجام می‌دهد و با توجه به مشکلی که وجود دارد، کار و فعالیت هایی را طرح ریزی می‌کند تا بدن بتواند خودش، علائم را بهبود ببخشد.
کاردرمانی برای درمان تاخیر در گردن گرفتن نوزاد، شامل فعالیت هایی است که به شیرخوار کمک می‌کند تا مرکز ثقل بدنش را بشناسد. سپس براساس این مرکز ثقل، دست هایش را به سمت دهان بیاورد، پاهایش را حرکت دهد و یا پاهایش را به سمت دهان بیاورد. به این ترتیب عضلات جلوی بدن و پشت با هم شروع به رشد و قوی‌تر شدن می‌کنند. کاردرمان‌ها به شما می‌آموزند که تمرینات مختلف را چگونه در منزل با فرزندتان انجام دهید تا مشکل رفع شود.
جراحی:
هنگامی که فیزیوتراپی و تمرینات خانگی مشکل شل بودن عضلات گردن و یا کجی آن را رفع نکرد و تاخیر در گردن گرفتن نوزاد همچنان ادامه داشت، گاهی اوقات جراحی کمک کننده است. این اتفاق فقط به ندرت در مورد نوزادانی که تحت درمان با تورتیکولی مداوم هستند، رخ می دهد. تعداد بسیار کمی از کودکان مبتلا به تورتیکول مادرزادی به عمل جراحی نیاز دارند. این عمل جراحی عضله استرنکلئیدوماستوئید را بلندتر می کند و تورتیکول ها را اصلاح می کند. به طور معمول ، پزشک معمولا قبل از شروع پیش دبستانی جراحی را توصیه نمی‌کند.
مطالعه بیشتر:
1- روش صحیح بغل گرفتن و حمل کردن نوزاد
2- خزیدن کودک و نوزاد از چند ماهگی آغاز می شود؟
3- آموزش نشستن به نوزاد از چه زمانی و چگونه انجام می شود؟
4- گردن گرفتن نوزاد ،زمان و چگونگی روند گردن گرفتن نوزاد
