عکس برداری با اشعه ایکس در شیردهی آیا ضرر دارد؟
به دلایل مختلفی همچون انواع شکستگی استخوانی، دردهای شدید مفصلی، وارد شدن ضربه یا تروما به بدن و ... ممکن است پزشک عکس برداری با اشعه ایکس در شیردهی را برای مادر تجویز می کند. می دانید که در دوران بارداری نباید در معرض اشعه ایکس قرار بگیرید اما آیا این مساله برای دوران شیردهی نیز صدق می کند؟ آیا عکس برداری با اشعه ایکس در شیردهی بی ضرر است؟ برخی از اوقات لازم می شود که مادران در دوران شیردهی عکسبرداری اشعه ایکس انجام دهند. در این مقاله به این موضوع می‌پردازیم که آیا انجام عکس برداری با اشعه ایکس در شیردهی ایمن است؟
اشعه‌ی ایکس چیست؟
عکسبرداری با اشعه ایکس یک آزمایش سریع و بدون درد است که تصاویری از ساختارهای درون بدن شما به ویژه استخوانها را تولید می کند. پرتوهای اشعه ایکس بسته به تراکم ماده ای که از آن عبور می کند، در مقادیر مختلف جذب می شوند. قسمتی از بدن که قرار است تصویری از آن تهیه شود، در معرض اشعه‌ی ایکس قرار می‌گیرد. سپس تصویری از آن روی فیلم یا رایانه تشکیل می شود. بسته به تراکمی که اعضا بدن دارند، درجه های مختلفی از این اشعه را جذب و سایه های گوناگونی را روی فیلم ایجاد می کنند. عکسبرداری با اشعه‌ی ایکس به دلایل مختلفی انجام می شود و یکی از روشهای تشخیصی مهم است. مواد متراکم مانند استخوان و فلز، در اشعه X به رنگ سفید ظاهر می شوند. هوا در ریه های شما سیاه و سفید است. چربی و ماهیچه به عنوان سایه های خاکستری ظاهر می شوند.
برای برخی از انواع آزمایش های اشعه ایکس، یک ماده حاجب مانند ید یا باریم به بدن وارد می شود تا جزئیات بیشتری در مورد تصاویر ارائه دهد.اشعه ایکس برای به دست آوردن تصاویر دندانپزشکی هم استفاده می شود. عکسبرداری از استخوانهای شکسته، سینه و غیره با نوعی اشعه الکترومغناطیسی شبیه به نور انجام می‌شود که دارای طول موج کوتاه تری است. اشعه ایکس تنها در مدتی که تصویر گرفته می شود، وجود دارد و هیچ تابشی یا رادیواکتیویتی در بدن باقی نمی گذارد.
آیا انجام عکس برداری با اشعه ایکس در شیردهی ضرر دارد؟
خیر. دریافت اشعه ایکس برای مادر شیرده کاملاً بی خطر است. در عکسبرداری با اشعه‌ی ایکس ممکن است تعدادی از سلولهای زنده که در در زمان اسکن داخل شیر مادر هستند، از بین بروند. ولی این موضوع باعث نمی شود که شیرخوار شما در معرض اشعه قرار گیرد.
همچنین پرتوهای تشخیصی هیچ تاثیری در شیر موجود در پستان ندارند و انجام عکسبرداری با اشعه‌ی ایکس در دوران شیردهی بر تولید شیر تاثیری ندارد و هیچ احتیاط خاصی لازم نیست.
در اینجا به انواع عکسبرداری های ضروری و اینکه آیا انجام آنها در دوران شیردهی بی‌ضرر است، می پردازیم:
• عکسبرداری از دندان در شیردهی:
عکس برداری از دندانها در دوران شیردهی بی‌ضرر است. چراکه قسمت عمده ای از اشعه‌ی ایکس پس از اینکه به وسیله‌ی دستگاه تولید شد، به دندان می خورد و بعد برمی‌گردد و روی فیلم رادیوگرافی تصویری را ایجاد می‌کند. تحقیقات نشان داده است که در کسری از ثانیه هیچ اثری از پرتو ایکس در محیط به جا نمی‌ماند. همچنین چون در رادیوگرافی های دندانپزشکی از مواد حاجب استفاده نمی‌شود (به جز سیالوگرافی) پس مادر شیرده می تواند بعد از عکسبرداری از دندان، بدون نگرانی شیردهی داشته باشد.
• ماموگرافی در دوران شیردهی:
انجام ماموگرافی در دوران شیردهی بی خطر است. اگرچه انجام و تفسیر ماموگرافی زنان شیرده سخت تر است. به همین دلیل توصیه می‌شود حداقل تا سه ماه بعد از قطع شیردهی، ماموگرافی انجام نشود. چون در این دوران بافت پستان زیاد است و تشخیص ضایعات پستان به سختی انجام می‌شود. البته در خانم هایی که علامت های مشخص دیگری دارند، در ابتدا سونوگرافی انجام می‌شود و در صورت تایید توده، با رعایت نکات ایمنی، ماموگرافی نیز برای تایید یافته های سونوگرافی انجام می‌شود.
• تصویربرداری با ماده حاجب در دوران شیردهی:
اکنون که همه چیز را درمورد عکس برداری با اشعه ایکس در شیردهی می دانید تاثیر سایر انواع تصویربرداری بر شیردهی را بررسی می کنیم:
ماده‌ی حاجب چیست؟
در حالی که استخوانها به وضوح روی تصاویر اشعه ایکس نمایان هستند، بافتهای نرم و اندامهای داخلی اغلب به سختی مشاهده می شوند. بنابراین رادیولوژیست ها و متخصصان تصویربرداری ممکن است از مواد رادیو کنتراست ( ماده‌ی حاجب) برای برجسته کردن قسمت های خاص بدن استفاده کنند. مواد کنتراست با انواع روشهای تصویربرداری از جمله تصویربرداری با رزونانس مغناطیس (MRI) ، عکسبرداری با اشعه ایکس و اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) استفاده می شود. این مواد به صورت داخل وریدی (IV) تجویز و یا به عنوان نوشیدنی خورده می شوند. مواد حاجب معمولاً حاوی باریم، ید یا گادولینیوم است. سولفات باریم رایج ترین ماده ای است که استفاده می شود. باریوم عبور اشعه ایکس را مسدود می کند، بنابراین اندامهای پر از باریم در عکسبرداری با اشعه ایکس بهتر دیده می‌شوند. برای معاینه دستگاه گوارش فوقانی (مری یا معده) از بیماران خواسته می شود مخلوطی از سولفات باریم و آب بنوشند. برای معاینه دستگاه گوارش تحتانی (روده بزرگ) هم باریم تجویز می شود. از مواد حاوی ید برای تصویربرداری از کیسه صفرا، مجاری ادراری، رگ های خونی، طحال، کبد و مجاری صفراوی استفاده می شود. مواد حاجب حاوی ید مایعات شفافی هستند که معمولاً از طریق لوله‌ای که در رگ قرار دارد (IV) وارد بدن می شود. از عوامل مبتنی بر گادولینیوم برای اسکن های MRI استفاده می شود.
آیا ام ار ای با تزریق در شیردهی بی خطر است؟
علیرغم اینکه هنوز شواهدی مبنی بر خطرناک بودن مواد حاجب در دوران شیردهی وجود ندارد و شیردهی پس از مصرف یک ماده حاجب بی خطر است، ولی اغلب به مادران گفته می شود که 24 تا 48 ساعت بعد از تزریق یا مصرف مواد حاجب شیردهی را متوقف کنند.
"رنگ کنتراست" یا مواد حاجب که گاهی قبل از تصویربرداری تزریق می شود، برای روشنایی قسمت های خاصی از آناتومی بدن کاربرد دارد. اگر نگران تاثیر این مواد بر شیرتان هستید، می توانید قبل از انجام عکسبرداری شیرتان را بدوشید و تا 48 ساعت شیردهی نداشته باشید.
همچنین به یاد داشته باشید که در هنگام تزریق مواد حاجب، متخصص رادیولوژی باید حتما در جریان شیردهی شما باشد. تزریق این مواد و انجام عکسبرداری با سنجیدن تمام جوانب صورت می‌گیرد. در برخی از افراد که مبتلا به بیماری هایی مثل بیماری های کلیوی پیشرفته هستند، تزریق ماده حاجب در آنها باید با احتیاط صورت گیرد. ولی اگر شما مبتلا به بیماری خاصی نباشید، عکسبرداری با ماده‌ی حاجب در دوران شیردهی بی خطر است. زیرا این رنگ از مولکول هایی تشکیل شده است که برای انتقال به شیر مادر بسیار بزرگ هستند و منتقل نمی‌شوند.
طبق تحقیقات دانشکده رادیولوژی آمریکا (ACR) ، تنها مقدار کمی (کمتر از 1 درصد) ماده حاجب به شیر مادر منتقل می شود و فقط مقدار کمی (کمتر از 1 درصد) ماده حاجب در شیر، توسط شیرخوار و از دستگاه گوارش او جذب می شود. از آنجا که شیرخوران فقط در معرض مقدار کمی از ماده رادیو کنتراست (مواد حاجب) قرار دارند، نگران تاثیر این ماده بر شیرتان نباشید و با خیال راحت شیردهی را از سر بگیرید.
• MRI در دوران شیردهی:
اسکن های تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) هم که از آهن ربا برای تصویربرداری استفاده می کنند و تابش ندارند، برای مادر شیرده بی خطر است.
• تصویربرداری با مواد رادیواکتیو در زمان شیردهی:
در برخی از انواع عکس برداری با اشعه ایکس در شیردهی لازم است که به صورت تزریقی یا خوراکی مواد رادیواکتیو به بخشی از بدن شما برسد، تا در عکس قابل مشاهده شود. این مواد می توانند به شیرمادر منتقل شوند به همین دلیل اگر در این دوران به عکسبرداری ای نیاز دارید که شامل ایزوتوپ رادیواکتیو است مثلا اسکن تیروئید پس از آن باید شیر خود را بدوشید و آن را دور بریزید. در مورد اینکه چه مدت باید این کار را انجام دهید، با رادیولوژیست و متخصص اطفال مشورت کنید.
• پزشکی هسته ای در دوران شیردهی:
در برخی از انواع اسکن های هسته ای از مواد رادیواکتیو استفاده می شود. این مواد بسته به نوع بیماری متفاوت است. اسکن پزشکی هسته ای در تشخیص بیماری های استخوان، بیماری های غده تیروئید، بیماری های قلبی و.. استفاده می شود. مواد رادیواکتیوی که در اسکن هسته ای استفاده می شود شامل تکنیسیم، ایندیم، گالیم، تالیم و ... است. همه این مواد به سرعت تجزیه می شوند و به سرعت در بدن از بین می روند.
اگر مادر شیرده هستید و باید اسکن پزشکی هسته ای دریافت کنید، بسته به مواد رادیواکتیو مورد استفاده، ممکن است نیاز به قطع شیردهی داشته باشید. متخصصان توصیه می کنند که تا دو روز شیر خود را دوشیده و دور بریزید.
• رادیوتراپی در دوران شیردهی:
رادیوتراپی یک روش درمانی با استفاده از داروی رادیواکتیو است. مقدار کمی از دارو به شخصی که نیاز به انجام اسکن پزشکی هسته‌ای دارد، داده می‌شود. بسته به رادیوگرافی مورد استفاده، این موضوع باعث می شود بدن برای مدت کوتاهی (معمولاً چند ساعت تا چند روز) کمی رادیواکتیو شود.
برخلاف عکس برداری با اشعه ایکس در شیردهی در رادیوتراپی در بعضی موارد ممکن است لازم باشد تا مدت زمانی از شیردهی خودداری کنید. این بستگی به مدت زمانی دارد که رادیواکتیویته در بدن شما وجود دارد. می توانید قبل از انجام رادیوتراپی شیر خود را بدوشید و مدتی از همان نوزاد را تغذیه کنید. درباره‌ی طول عمر مواد رادیواکتیو در بدنتان با متخصص رادیوتراپی صحبت کنید. معمولا این مواد کم کم در بدن از بین می روند و شما می توانید شیردهی طبیعی داشته باشید.
خطر احتمالی ناشی از میزان تشعشعات شدید نیست. به گفته‌ی شبکه اطلاع رسانی پرتویی در دانشگاه ایالتی آیداهو، هر فرد در ایالات متحده به صورت میانگین هر سال کمتر از 5 رم اشعه دریافت می کند. این به مرور زمان از قرار گرفتن در معرض روزانه منابع کوچک اشعه مانند تلفنهای همراه ، مایکروویو، هواپیما و عکسبرداری با اشعه‌ی ایکس در بدن ما جمع می شود. مثل تمام موارد درمانی، در زمان عکسبرداری با اشعه‌ی ایکس باید مزایای استفاده از این روشها به خطرات احتمالی آن سنجیده شود.
به عنوان مادر شیرده حتما قبل از انجام هر روش درمانی حتی عکس برداری با اشعه ایکس در شیردهی از پزشک درباره‌ی اثر آن بر شیردهی سئوال کنید. بیان این موضوع که شما در دوران شیردهی و کسب اطمینان درمورد اثرات عکس برداری با اشعه ایکس در شیردهی، به پزشکان کمک می کند تا در صورت امکان از روشهای تشخیصی جایگزین استفاده کنند. روشهایی که کمترین تاثیر را بر سلامت شما و فرزندتان داشته باشد.
مطالعه بیشتر:
1- اشعه ایکس و تندرستی کودکان!
2- پرسش های مهم مادران درباره نوزاد!
3- اشعه ایکس چه عوارض و خطرات برای کودکان دارد؟
4- ماموگرافی چگونه است و میزان درد ماموگرافی چقدر است؟
