همه چیز در مورد چگونگی تولید شیر مادر و شیردهی پستانی به نوزاد
آیا تصمیم دارید که نوزاد خود را با شیر خودتان تغذیه کنید، به شما تبریک می گوییم. در این مطلب با حقایق مهمی در مورد شیردهی آشنا می‌شوید که باعث می‌شود تجربه زیبایی از این دوران داشته باشید. اگر برای اولین مرتبه مادر شده اید، احتمالاً پس از آغاز به تغذیه فرزندتان با شیر مادر، مطالب گوناگونی از اطرافیانتان می شونید که مثلاً شیر مادر آهن کافی ندارد یا شیر خشک راحت تر است و صدها مورد این مختلف دیگر. نوشته زیر به برخی از اعتقادات متدوال جامعه در مورد شیر دهی پستانی را مورد برسی قرار می دهد و مشخص می کند که کدام یک غیر واقعی و کدام یک حقیقت است.
پرسش و پاسخ در خصوص شیر مادر و شیردهی پستانی به نوزاد
1- آیا شیر مادر پس از سال اول خواص مغذی خود را از دست می دهد؟
شیر مادر مدت‌ها پس از سال اول نیز مغذی است. در مقطعی نوزاد به مواد مغذی و منابع دیگری نیز نیاز خواهد داشت، اما شیر شما به عنوان منبعی ارزشمند از مواد مغذی همچنان باقی خواهد ماند. برای بر طرف کردن نیازهای فرزندتان طی شش ماه تولدش، شیر مادر از آهن کافی برخوردار است، البته پس از آن فرزندتان با غذا‌های سفت نیز آشنا خواهد شد. آهن شیر مادر نسبت به منابع دیگر آهن، بسیار بهتر جذب می‌شود.
2- آیا پس از چند ماه ایمنی شیر مادر کاهش می‌یابد؟
تا زمانی‌که نوزاد با شیر مادر تغذیه می‌شود، ایمنی او ادامه خواهد داشت، حتی زمانی‌که کودک به مرحله از شیر گرفتن می‌رسد، ایمنی افزایش می‌یابد. پژوهش‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که نوزادانِ تغذیه شده با شیر مادر در مقایسه با نوزادانی که با شیرخشک تغذیه شده‌اند، کمتر بیمار می‌شوند.
3- آیا شیردهی پستانی طولانی می‌تواند نوزاد را به شدت وابسته سازد و باعث مشکلات فیزیولوژیکی شود؟
پژوهش‌ها نشان داده است، کودکانی که بیش از یک سال شیردهی پستانی شده‌اند، از توانایی‌های ارتباط اجتماعی بالایی برخوردار بوده‌اند. انجمن متخصصین اطفال امریکا اعلام می‌کند: "شواهدی برای اثبات بروز آسیب‌های رشدی یا فیزیولوژیک در نوزادانی که برای طولانی مدت شیردهی پستانی می شوند، وجود ندارد.
4- برای شیردهی باید نوک پستان‌ها سفت شوند؟
دگرگونی‌های هورمونی بارداری برای آماده‌سازی پستان برای شیردهی کافی هستند. بنابراین باید از مصرف کرم‌ها و مالیدن نوک پستان خودداری کرد، چراکه فقط به شما آسیب خواهند رساند و شیردهی پستانی را دشوار می‌سازد.
5- آیا بانوان با پستان‌های کوچک قادر به شیردهی پستانی نیستید؟
اندازه پستان هیچ ربطی با شیردهی پستانی ندارد. توانایی تولید شیر به بافت پستان بستگی دارد و پستان‌های کوچک و بزرگ معمولاً به مقدار یکسانی از سلول‌های تولیدکننده شیر بهره می برند. علاوه براین، اگر پستان‌های کوچکی دارید، نگران نباشید، زیرا آنها طی بارداری دوباره رشد می‌کنند.
آیا می‌دانستید؟ از هر هزار نوزاد تازه متولد شده، یکی دارای دندان است.
6- آیا امکان دارد بعضی از بانوان به اندازه کافی شیر برای نوزاد تولید نکنند؟
درست نیست. معمولاً همه بانوان شیر کافی تولید می‌کنند.
7- آیا نوزاد تغذیه شده با شیر مادر در هوای گرم به آب اضافی نیاز خواهد داشت؟
شیر مادر تمامی آب مورد نیاز نوزاد را مهیا می‌کند.
8- آیا پیش از هر شیردهی پستانی باید نوک پستان‌هایتان را بشویید؟
شیر مادر نوزاد را در برابر عفونت‌ها پشتیبانی می‌کند. شست و شوی پستان‌ها پیش از هر شیردهی، چربی های مفید آن ناحیه را ا بین می برد و احتمال اینکه دچار خشکی پوست یا ترک نوک پستان شوید افزایش می یابد.
9- آیا شیردهی با شیشه آسان‌تر از شیردهی پستانی است؟
این گفته حقیقت ندارد. مدت زمانی را که صرف آماده‌سازی شیر خشکمی کنید را در نظر بگیرید، هزینه آن را بررسی کنید! شیردهی پستانی واقعاً بسیار ساده تر است. یعنی همواره همراه شماست، دمای مناسب دارد( نیازی به گرم کردن یا خنک کردن ندارد) و ایمنی بیشتری به فرزندتان هدیه می دهد.
شیر مادر چگونه تولید می شود؟
داخل پستان شما غدد تولید شیر (مامری - mammary) وجود دارد، این غدد وظیفه تولید شیر را بر عهده دارند. غدد تولید شیر دارای حفره کوچکی به نام آلوئول ها (alveoli) است که شیر در آن تولید می‌شود. این حفره‌های کوچک خوشه‌ای شکل با ماهیچه‌های ظریفی محاصره شده اند که برای جاری ساختن شیر به مجراها، این ماهیچه ها به آنها فشار می‌آورند. مجاری شیر، شبکه‌ای از کانال‌های شگفت‌انگیز و پیچیده‌ای است که مثل لوله ای به نوک پستان‌های شما ختم شده اند و شیر را مستقیماً به دهان فرزندتان می‌رسانند.
در دوران بارداری، مجاری شیر از نظر اندازه و تعداد، رشد خود را آغاز می‌کند و زمانی‌که شیردهی پستانی را شروع می‌کنید، در هر پستان حدودا 9 مجرا وجود دارد. در طی سه ماهه دوم بارداری، کارخانه شیرسازی شما کاملا آماده به کار است، یعنی اینکه اگر فرزندتان نارس به دنیا آمد، قادر هستید او را شیردهی کنید. شیردهی پستانی، آغازگر احساس مادرانه است.
هورمون پرولاکتین یا هورمون مادرانه
زایمان فرزندتان باعث ترشح هورمون پرولاکتین از غده هیپوفیز مغزتان می‌شود. متخصصین این هورمون را هورمون مادرانه می‌نامند، زیرا بدن شما را مجبور می‌کند تا مقدار بیشتری شیر آماده کند. در واقع این هورمون آغازگر احساسات مادرانه است. زمانی‌که نوزاد پستان را می‌مکد، غده هیپوفیز مغز برای رها کردن هورمون اکسی توسین در جریان خون به کار می‌افتد. اکسی توسین با رسیدن به پستان‌های شما ماهیچه‌های اطراف حفره‌های شیر را برای انقباض، فشار و آزاد شدن شیر تحریک می‌کند. شیر به مجاری زیر نوک پستان وارد می‌شود و کوچولوی شما از این مجراها شیر را به داخل دهان خود می‌مکد.
اگر طی چند روز اول از پُر شدگی پستان‌ها دچار درد شُدید، افزایش وعده‌های شیردهی فرزندتان کمک خواهد کرد.
ممکن است در چند روز اول دچار درد پس از زایمان شوید، زیرا فرزندتان با قدرت پستان‌های شما را می‌مکد. این احساس تقریبا شبیه گرفتگی‌های ملایم زایمان است و دلیل آن رهایی هورمون اکسی توسین و کوچک شدن رحم برای بازگشت به اندازه طبیعی است.
در دوران شیردهی پستانی و به منظور تولید شیر برای تغذیه بعدی فرزندتان، هورمون پرولاکتین بیشتری در بدن آزاد می‌شود. بنابراین هرچه بیشتر فرزندتان شیر بنوشید، پرولاکتین بیشتری در جریان خون رها می‌شود. و هورمون اکسی توسین باعث آرامش و شادی شما در زمان شیردهی می‌شود. به همین دلیل اکسی توسین را "هورمون عشق " می‌نامند.
سیستم محدود کننده تولید شیر (FIL) در مادران
بدن شما برای کنترل تولید شیر، سیستمی به نام محدودکننده تولید شیر (FIL) دارد که به هر پستان، برای تولید میزان مناسب شیر علائمی می‌فرستد. اگر پستان‌ها طی فواصل زمانی معین خالی نشوند، FIL افزایش می‌یابد و تولید شیر را کاهش می‌دهد. این سیستم مادر را قادر می سازد تا در صورت داشتن بچه های دوقولو هر یک از آن ها را با یک پستان تغذیه کند.
8 نکته مفید برای مادرانی که شیردهی پستانی انجام می دهند:
در ادامه با محصولاتی آشنا می‌شوید که شیردهی پستانی را ساده‌تر و مفیدتر می‌سازد.
- پمپ پستانی: برای دوشیدن شیر استفاده می‌شود و فرصتی است که پدر تغذیه نوزاد را برعهده گیرد. ترجیحاً برقی.
- پوشش شیردهی: برای شیردهی در مکان‌های عمومی به کار می‌رود.
- شنبلیله: مکملی گیاهی است که می‌تواند تولید شیر را تحریک کند.
- پدهای ژلی: در مواقعی که کمتر شیردهی می‌کنید، برای التیام پستان شما مفید است.
- پماد شقاق نوک پستان: برای بهبود التهاب و ترک‌های نوک پستان‌ها و برای کمک به حفظ انعطاف‌پذیری نوک پستان بسیار مفید است.
- لباس مخصوص شیردهی: نیازی به بالازدن لباس ندارید و برای شیردهی ساده تر طراحی شده است.
- مجله یا کتاب: برای گذراندن ساعت‌های طولانی شیردهی. اما اگر نوزاد شما هنگام شیردهی به خواب نرفت، برای کمک به برقراری رابطه، تماس چشم به چشم را برقرار کنید.
- لیوان بزرگ یا شیشه‌ای از آب: برای حفظ آب بدنی هنگام شیردهی. این کار مهم است، زیرا احتمال دارد، با کمبود آب بدنی روبرو شوید.
مراحل تکامل شیر مادر در دوره های مختلف شیردهی به نوزاد
1- آغوز یا کلستروم (طلای مایع)
به اولین شیری که پس از زایمان ترشح می‌شود، آغوز یا کلستروم می‌گویند که شامل مقادیر فراوانی پروتئین است. به علت رنگ کرم مایل به زردش و محتویات سرشار از مواد مغذی آن، به "طلای مایع " معروف است.
در اواخر بارداری تولید کلستروم آغاز می شود، یعنی اولین مرحله در تولید شیر مادر. این شیر حاوی آنتی بادی‌هایی است که فرزندتان را در برابر بیماری ها ایمن می سازد. کلستروم نسبت به شیر، چربی کمتری دارد و سرشار از پروتئین است. کلستروم مواد مغذی خود را در اندازه‌های کوچک، ولی متمرکز به سیستم گوارشی نابالغ نوزادتان می‌رساند. ویژگی ملین آن، اولین مدفوع نوزاد به نام مکونیوم را باعث می‌شود. همچنین سلول‌های قرمز مرده و اضافه خون را دفع می‌کند. هنگام تولد مقدار زیادی از از این مواد اضافی در بدن نوزاد وجود دارد و دفع زودهنگام آنها باعث می شود از بیماری زردی پیشگیری شود. کلستروم فرزندتان را در برابر بیماری‌های گوناگون ویروسی و باکتریایی حمایت می‌کند. حدود دو تا چهار روز بعد از زایمان، این طلای مایع با "شیر انتقالی" جایگزین می‌شود.
2- شیر انتقالی
شیر انتقالی پس از کلستروم تولید می‌شود و حدود دو هفته ادامه دارد. این شیر شامل میزان زیادی از چربی، قند، ویتامین‌های محلول در آب و حاوی کالری بیشتری نسبت به کلستروم است.
3- شیر رسیده یا شیر بالغ
شیر بالغ مرحله پایانی نوع شیر است و برای تامین آب بدنی نوزاد، 90 درصد آب است و باقی آن حاوی کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها است که همگی برای رشد نوزاد و تامین انرژی او ضروری هستند. البته شیر بالغ نیز به دو نوع شیر پیشین و پسین دسته‌بندی می‌شود. شیر پیشین حاوی آب، ویتامین‌ها و پروتئین است و شیر پسین بعد از شیر پیشین تولید می‌شود و میزان چربی بالایی دارد و برای افزایش وزن نوزاد ضروری است.
برای اطمینان از دریافت مواد مغذی کافی و رشد مناسب فرزندتان طی دوره شیردهی، شیر مادر به خوبی نقش خود را بازی می‌کند. به علت ترکیبات نیرومند و سرشار از مواد مغذی شیر مادر، در بعضی از کشورها شیر مادران داوطلب را در شرایط مطلوب نگهداری می‌کنند و برای تغذیه کودکانی که از شیر مادر محروم هستند، مورد استفاده قرار می‌دهند. مادرانی که نمی‌توانند شیر تولید کنند یا از شیردهی پستانی آنان منع شده است، می‌توانند از بانک‌های خیریه‌ای شیری را تهیه کنند که شیر را از مادران شیرده دیگر جمع‌آوری شده است.
مطالعه بیشتر:
1- بهترین روش پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی به نوزاد
2- فواید شیردهی پستانی برای مادر و نوزاد
3- 10 فایده تغذیه نوزاد با شیر مادر
4- روش و زمان مناسب شیردهی به نوزاد پس از زایمان
5- شیردهی پستانی ابتلا به سرطان سینه را کاهش می دهد
