کورپوس لوتئوم و نقش کورپوس لوتئوم یا جسم زرد چیست؟
کورپوس لوتئوم آخرین مرحله فعال از چرخه حیات فولیکول تخمدانی است. بدون آن حفظ اوایل بارداری امکان‌پذیر نیست. اغلب اهمیت کورپوس لوتئوم در بارداری و چرخه قاعدگی نادیده گرفته میشود. ممکن است کلمه کورپوس لوتئوم و یا کیست کورپوس لوتئوم را در جواب سونوگرافی خود مشاهده کنید. این مطلب را بخوانید تا همه چیز را در مورد کورپوس لوتئوم برای شما شرح دهیم.
کورپوس لوتئوم یا جسم زرد چیست؟
کورپوس لوتئوم از فولیکول خالی باقیمانده پس از تخمکگذاری تشکیل میشود. تخمدان از فولیکول‌ها تشکیل شده است. فولیکول‌ها کیسه‌های پر از آب بسیار کوچکی هستند که هر کدام حاوی یک تخمک نابالغ است. در دو هفته اول چرخه قاعدگی، هورمون‌هایی که توسط هیپوتالاموس تنظیم و از غده هیپوفیز ترشح میشود، تعدادی از این فولیکول‌ها را تحریک به رشد میکند و تخمک داخل آن‌ها بالغ میشود.
در نهایت، یک فولیکول غالب خواهد شد. تخمکی که هنگام تخمکگذاری آزاد میشود از همین‌جا می‌آید. تخمک از فولیکول بیرون می‌آید و پوسته سلولی خالی را برجای می‌گذارد. این سلول‌ها پس از آزاد شدن تخمک تغییر میکند و جمع میشود و باعث تغییر هورمون‌هایی خواهد شد که از آن‌ها ترشح میشود. فولیکول جمع شده تبدیل به کورپوس لوتئوم میشود.
کورپوس لوتئوم و تولید هورمون
در واقع کورپوس لوتئوم یک ساختار غدهای موقت است. هورمونهای استروژن و پروژسترون را برای آمادهسازی بدن جهت بارداری احتمالی ترشح میکنند. این هورمونها به ساختهشدن دیواره رحم و حفظ این دیواره کمک میکند.
اگر بارداری رخ ندهد، کورپوس لوتئوم از بین می‌رود. این امر منجر به کاهش پروژسترون و استروژن و شروع قاعدگی میشود. این چرخه دوباره تکرار میشود. وقتی کورپوس لوتئوم دیگر فعال نباشد، تبدیل به جسم آلبیکنس (سفید) میشود.
نقش کورپوس لوتئوم در چرخه قاعدگی
برای درک نحوه عملکرد کورپوس لوتئوم، باید جزئیات بیشتری درباره آنچه هنگام تخمکگذاری رخ می‌دهد بدانید. چرخه قاعدگی دو مرحله اصلی دارد:
- فاز فولیکولی: تعدادی از فولیکول‌های تخمدان بالغ می‌شوند تا یک تخمک آزاد شود.
- فاز لوتئال: پساتخمک‌گذاری، بدن رحم را برای قبول تخمک بارورشده یا رویان آماده میکند.
درست پیش از تخمکگذاری هورمون لوتئینی افزایش می‌یابد. این هورمون هم برای تخمکگذاری و هم آنچه پس از تخمکگذاری رخ می‌دهد حیاتی است.
پیش از تخمکگذاری هورمون لوتئینی، فولیکول و تخمک در حال رشد درون آن را تحریک میکند تا سریع‌تر رشد کند. این هورمون همچنین آنزیم‌ها برای شروع تجزیه دیواره بیرونی فولیکول را تحریک میکند. در نهایت، تخمک به بلوغ کامل می‌رسد و فولیکول باز میشود. این امر باعث آزاد شدن تخمک در روندی میشود که به آن تخمکگذاری می‌گوییم.
با آزاد شدن تخمک، هورمون لوتئینی همچنان بر ساختار سلولی فولیکول تاثیر می‌گذارد. پیش از تخمکگذاری، سلول‌های گرانولوسا و تکای موجود در فولیکول استروژن تولید میکنند. با این حال، پس از تخمکگذاری هورمون لوتئینی باعث تغییر این سلول‌ها میشود و شروع به ترشح هورمون پروژسترون میکنند.
پروژسترون نقش مهمی در فاز لوتئال ایفا میکند. اولا، پروژسترون به غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس سیگنال می‌فرستد تا تولید هورمون محرک فولیکول (FSH)، هورمون لوتئینی و هورمون آزادکننده گنادوپرین‌ها را کاهش دهند. این امر مانع از رشد و تخمگ‌گذاری فولیکول‌های بیشتر در تخمدان‌ها میشود.
دوما، پروژسترون آندومتریوم یا دیواره رحم را آماده میکند. پروژسترون آندومتریوم را تحریک میکند تا پروتئین ترشح کند. این پروتئین‌ها آندومتریوم را نگه می‌دارد و محیط مغذی برای تخمک بارورشده (یا رویان) را فراهم می‌آورد.
کار دیگری که پروژسترون انجام می‌دهد این است که به پستان‌ها برای تولید شیر پیام می‌فرستد. برای همین است که پس از تخمکگذاری و پیش از قاعدگی ممکن است پستان‌ها دردناک شود.
کورپوس لوتئوم و بارداری
اگر تخمک بارور شود و رویان در دیواره رحم لانه‌گزینی کند، رویان جفت بسیار اولیه را تشکیل می‌دهد. این جفت اولیه هورمون hCG بارداری را ترشح میکند.
وجود این هورمون به کورپوس لوتئوم پیام می‌دهد تا ترشح پروژسترون را ادامه دهد. پروژسترون از فرو ریختن آندومتریوم و تخمکگذاری بیشتر جلوگیری میکند.
با این حال، اگر بارداری رخ ندهد، کورپوس لوتئوم به‌آرامی متلاشی میشود. این امر حدود ۱۰ تا ۱۲ روز پس از تخمکگذاری، یا ۲ یا ۳ روز پیش از شروع قاعدگی رخ می‌دهد.
با فروپاشی کورپوس لوتئوم، سلول‌های آن دیگر پروژسترون تولید نمی‌کنند. در نهایت، کاهش پروژسترون منجر به فرو ریختن آندومتریوم و شروع قاعدگی میشود.
همچنین، کاهش پروژسترون به هیپوفیز و هیپوتالاموس پیام می‌دهد که تولید هورمون محرک فولیکول (FSH)، هورمون لوتئینی و هورمون آزادکننده گنادوپرین‌ها را افزایش دهد. این امر چرخه قاعدگی را دوباره آغاز میکند و فاز فولیکولی تکرار میشود.
جسم آلبیکنس یا سفید
وقتی کورپوس لوتئوم تجزیه میشود، از آن زخمبافت باقی میماند. این زخمبافت که از غضروف ساخته شده با عنوان جسم آلبیکنس (جسم سفید) هم شناخته میشود.
جسم سفید چند ماه در تخمدان باقی میماند تا اینکه بهکلی تجزیه شود. بهنظر نمیرسد که جسم سفید کار خاصی انجام دهد. برخلاف کورپوس لوتئوم، جسم سفید مانند یک غده عمل نمیکند و به ترشح هورمون نمیپردازد.
چه بر سر جسم سفید می‌آید؟
سلول‌های ایمنی به‌نام ماکروفاژ مانند رفتگرهای داخلی عمل میکنند و سلول‌هایی که زمانی جسم سفید را تشکیل می‌دادند احاطه میکنند. در شرایط بسیار نادر، جسم سفید باقی میماند و زخم‌بافت‌هایی اطراف تخمدان شکل می‌گیرد. به‌علت اینکه این امر بسیار نادر است چیز زیادی در این باره نمی‌دانیم.
کیست‌های کورپوس لوتئوم
کورپوس لوتئوم از فولیکول بازشده‌ای که طی تخمکگذاری تخمک آزاد کرده ساخته میشود. گاهی سوراخ کورپوس لوتئوم دوباره بسته میشود. مایع فضای خالی را پر میکند و کیست را تشکیل می‌دهد. این نوع کیست با عنوان کیست کاربردی شناخته میشود. معمولا خوش‌خیم (غیرسرطانی) هستند و خودبه‌خود از بین می‌رود. معمولا بدون درد و بی‌ضرر محسوب می‌شوند.
اگر تحت درمان باروری قرار دارید، سونوگرافی در شروع چرخه میتواند وجود کیست‌های کورپوس لوتئوم را تشخیص دهد. بسته به اندازه کیست، پزشک ممکن است دوره درمان را به تعویق بیندازد یا کیست را خشک کند.
اگر دچار کیست کورپوس لوتئوم می‌شوید، ممکن است پزشک باروری در چرخه پیش از دوره درمان به شما داروی ضدبارداری بدهد. این امر از تخمکگذاری در ماه قبل از درمان جلوگیری میکند و در نتیجه مانع از ایجاد کیست میشود.
برخی بانوان ممکن است در سونوگرافی اوایل بارداری متوجه وجود این کیست‌ها شوند. در این موارد، معمولا کیست خودبه‌خود تا سه‌ماهه دوم بارداری حل میشود. اگر کیست به‌طور غیرمعمول بزرگ و در حال رشد یا دردناک باشد، پزشک ممکن است با عمل جراحی آن را خشک کند یا بردارد.
درد کیست کورپوس لوتئوم
گاهی کیست کورپوس لوتئوم موجب ناراحتی خفیف میشود. این ناراحتی ممکن است به‌شکل درد کوتاه و تیز در یک طرف ظاهر شود. زمان‌های دیگر ممکن است باعث درد مبهم و مداوم‌تری شود و همچنین متمایل به یک طرف ناحیه لگنی باشد. اگر باردار شوید، ممکن است این درد در هفته‌های اول بیشتر طول بکشد. اگر باردار نشوید، احتمالا درد چند روز پس از شروع قاعدگی برطرف خواهد شد.
تا وقتی درد شدید نیست و نشانه‌های نگران‌کننده دیگری آنرا همراهی نمیکند (مانند استفراغ یا تب)، احتمالا نباید نگران چیزی باشید. آنرا با پزشک درمیان بگذارید، اما سعی کنید زیاد نگران نباشید.
در موارد نادر، کیست کورپوس لوتئوم میتواند سبب درد شدید شود. در موارد بسیار نادر، اگر کیست خیلی بزرگ شود، میتواند باعث چرخش تخمدان شود. در این صورت عمل جراحی لازم است.
مانند همیشه، اگر دچار درد شدید یا خونریزی غیرطبیعی داشتید به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس مراجعه کنید یا سریعا با پزشک خود تماس بگیرید. چرخش تخمدان میتواند بسیار جدی باشد.
نقص کورپوس لوتئوم
در موارد نادر، کورپوس لوتئوم پروژسترون کافی تولید نمیکند. این میتواند منجر به لکه‌بینی غیرعادی شود. مقدار کم پروژسترون میتواند منجر به چیزی شبیه قاعدگی سبک شود و ممکن است گمان کنید باردار نیستید، در صورتی‌که چنین نیست.
وقتی میزان پروژسترون پس از تخمکگذاری پایین است، میتوان آنرا نقص کورپوس لوتئوم نامید. بیشتر به آن نقص فاز لوتئال میگویند. نقص کورپوس لوتئوم میتواند خطر سقط جنین زودهنگام را بالا ببرد.
درمان میتواند شامل مکمل پروژسترون یا استفاده از داروهای باروری نظیر Clomid یا تزریق hCG باشد. نظریه این است که افزایش هورمونهای منجر به تخمکگذاری (با داروهای باروری) میتواند باعث تشکیل کورپوس لوتئوم قوی‌تر شود.
با این حال، فعلا شواهدی دال بر مفید بودن این درمان در دست نیست. همچنین، افزایش hCG خطر ایجاد سندروم بیش‌تحریکی تخمدانی را افزایش می‌دهد. تشخیص درست نقص کورپوس لوتئوم نیز مناقشه‌برانگیز و نامشخص است. پزشکی نقص فاز لوتئال را به‌عنوان دلیل خاص ناباروری نمی‌شناسد.
مطالعه بیشتر:
تخمک گذاری چیست و چه نشانه ها و علائمی دارد؟
علائم و درمان اختلال هورمونی تخمدان پلی کیستیک
کیست کورپوس لوتئوم و راه درمان کیست کورپوس لوتئوم چیست؟
کیست جسم زرد تخمدان در بارداری چیست و آیا مشکل ساز خواهد شد؟
