هیپوتونی یا ضعف عضلات در نوزادان و کودکان چیست؟
شاید تا به حال بچه هایی را دیده باشید که به دلیل شل بودن عضلات، به شکلی غیرطبیعی راحت و رها به نظر می رسند. این مشکل هیپوتونی نام داشته و به معنای کاهش تون عضلانی است. هیپوتونی یا ضعف عضلات در نوزادان و کودکان بیشتر از اینکه یک بیماری باشد، نشانه و علامتی است از مشکلات مختلف که بسته به نوع این مشکلات، درمان نیز متفاوت خواهد بود. برای آشنایی بیشتر با هیپوتونی یا ضعف عضلات در نوزادان و کودکان، با ما در این مقاله همراه شوید.
هیپوتونی یا ضعف عضلات در نوزادان و کودکان، چیست؟
هیپوتونی (Hypotonia)، اصطلاحی است که به کم شدن میزان تونسیته عضلات بدن یک فرد گفته می شود. در واقع اگر دقت کرده باشید، عضلات و ماهیچه های بدن ما در شرایط طبیعی همواره مقداری سفتی و کشش مشخص داشته و هرگز کاملا شل و رها نیستند، اما در هیپوتونی وضعیت کاملا فرق کرده و به دلیل کم بودن تون عضلانی، نوزادان و کودکانی که از این مشکل رنج می برند، در آغوش دیگران مانند یک "عروسک پارچه ای" شل و لخت به نظر می رسند، گویی که هر لحظه در حال لغزیدن و سر خوردن هستند.
هیپوتونی چه زمانی تشخیص داده می شود؟
هیپوتونی که به آن سندروم فلاپی (Floppy Syndrome) نیز گفته می شود، به طور معمول بلافاصله پس از تولد و در همان چند دقیقه اول زندگی در طی معاینات پزشکی تشخیص داده می شود و در برخی موارد نیز این امکان وجود دارد که این مشکل کمی دیرتر و در حوالی 6 ماهگی خود را نشان دهد. البته که هیپوتونی در هر سنی و حتی در دوران بزرگسالی نیز می تواند ایجاد شود.
علائم و نشانه های هیپوتونی یا ضعف عضلات در نوزادان و کودکان
نشانه های هیپوتونی، بسته به علت اصلی ایجادکننده این مشکل بسیار گسترده و متنوع بوده و هر بچه ای ممکن است این علائم را به طرز متفاوتی تجربه کند. از شایعترین نشانه های مرتبط با هیپوتونی، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش تون عضلانی،
- نرم و خمیری به نظر رسیدن عضلات،
- کنترل ضعیف یا فقدان کنترل مناسب عضلات گردن و در نتیجه ناتوانی در کنترل سر و افتادن آن به جلو، عقب یا به پهلوها،
- ایجاد مشکل در مکیدن، جویدن و بلعیدن به دلیل کاهش تون عضلات،
- انعطاف پذیری غیرطبیعی مفاصل،
- ناتوانی در حفظ تعادل،
- هماهنگ نبودن حرکات،
- تنفس سطحی،
- ضعیف و آرام بودن صدا و گریه بچه ها،
علاوه بر این موارد، در نمای ظاهری، دست ها و پاهای این بچه ها در حالت استراحت به جای اینکه از آرنج و زانو خم شده باشد، از پهلو به پایین به صورت آویزان و شل قرار دارند. نکته قابل توجه دیگری که در هیپوتونی وجود دارد، این است که بچه های درگیر با این مشکل اغلب به نقاط عطف رشدی مهم و مربوط به حرکت کردن مانند بالا نگه داشتن سر بدون حمایت والدین، غلت زدن، نشستن بدون پشتیبانی، راه رفتن و ... دست پیدا نکرده و یا با تاخیر بسیار زیاد این موارد را انجام می دهند.
علل هیپوتونی یا ضعف عضلات در نوزادان و کودکان
هیپوتونی می تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود، از مشکلات سیستم عصبی مرکزی گرفته تا اختلالات عضلانی و اختلالات ژنتیکی و مادرزادی. موارد زیر، رایج ترین علل هیپوتونی یا ضعف عضلات در نوزادان و کودکان هستند:
- فلج مغزی (Cerebral palsy): از رایج ترین عوارض مغزی در بچه ها است که ممکن است قبل از تولد، در حین زایمان و یا در طی دوران نوزادی و سال های اولیه عمر رخ دهد و علاوه بر هیپوتونی، مشکلات جدی در یادگیری، هوش، رشد حرکتی و ... را به همراه داشته باشد.
- خونریزی در مغز،
- آسیب مغزی به دلیل کمبود اکسیژن درست قبل یا بعد از تولد،
- مشکلاتی در نحوه تشکیل مغز در رحم،
- مننژیت (Meningitis): عفونت و التهاب غشای مننژ اطراف مغز و نخاع.
- انسفالیت (Encephalitis): التهاب و عفونت حاد در بافت مغز.
- آکندروپلازی (Achondroplasia): یک اختلال ژنتیکی که با عنوان بیماری کوتولگی نیز شناخته شده و منجر به کوتاهی اندام ها و قد و همچنین مشکلات متعدد ساختاری و حرکتی در مبتلایان می شود.
- آتروفی عضلانی نخاع (Spinal muscular atrophy): بیماری ژنتیکی اتوزومال مغلوب که با ضعف پیشرونده عضلات مشخص می شود.
- دیستروفی عضلانی: دسته از اختلالات ارثی و ژنتیکی که مهم ترین ویژگی آن ها آسیب به عضلات بدن و تضعیف تدریجی آن ها است.
- دیستروفی میوتونیک (Myotonic dystrophy): یک اختلال ارثی و رایج ترین نوع از بیماری دیستروفی عضلانی است.
- میاستنی گراویس (Myasthenia gravis): از دسته بیماری های خودایمنی است که با ضعف عضلات و خستگی خود را نشان می دهد و حتی می تواند چشم ها را نیز درگیر کرده و منجر به مشکل در بینایی و یا حتی افتادگی پلک شود.
- سندرم داون (Down Syndrome): اختلال ژنتیکی مادرزادی رایج که به نام تریزومی 21 نیز شناخته شده و با مشکلات جدی همچون عقب ماندگی های ذهنی، اختلالات قلبی و ... همراه است.
- سندرم پرادرویلی (Prader-Willi syndrome): یک اختلال ژنتیکی نسبتا نادر که علاوه بر هیپوتونی، علائم دیگری همچون کوتاهی قد، اختلالات یادگیری، پرخوری و چاقی، کوچکی اندام تناسلی، ناباروری و ... را نیز در مبتلایان ایجاد می کند.
- سندرم مارفان (Marfan syndrome): جهش در یکی از ژن های کروموزوم شماره 15 ، علت ایجاد این اختلال ژنتیکی و مادرزادی است که با ویژگی هایی همچون استخوان های بلند، عضلات هیپوتون و اختلالات بافت همبند به ویژه در قلب و عروق مشخص می شود.
- بیماری تای ساکس (Tay-Sachs disease): یک اختلال ژنتیکی و مادرزادی نادر است که در برخی نژادهای خاص همچون یهودیان اشکنازی شیوع دارد. تشنج، عقب ماندگی ذهنی، مشکل در بینایی و شنوایی از جمله مشکلاتی هستند که در کنار هیپوتون بودن عضلات در مبتلایان به این بیماری دیده می شوند.
- بیماری شارکوت ماری توث (Charcot marie tooth): یکی از شایعترین اختلالات ژنتیکی عصبی – عضلانی است.
- کم کاری مادرزادی تیروئید و ...
البته نوعی از هیپوتونی نیز وجود دارد که به عنوان هیپوتونی مادرزادی خوش خیم شناخته شده و در آن دسته از بچه هایی دیده می شود که زودتر از موعد و قبل از هفته 37 بارداری به دنیا آمده اند. زیرا وقتی نوزادان خیلی زود متولد می شوند، بدن آن ها وقت کافی برای رشد مناسب را نداشته و بنابراین ممکن است از نظر عضلانی ضعیف باشند. این مشکل که شایع ترین نوع از هیپوتونی نیز هست، خوشبختانه به مرور با گذشت هفته ها و ماه ها و به صورت خود به خود حل می شود و تنها باید از این مساله اطمینان پیدا کرد که تمام مراحل رشدی حرکتی مهم به درستی طی شوند.
تشخیص هیپوتونی یا ضعف عضلات در نوزادان و کودکان
از آنجا که بیماری های زیادی می توانند باعث هیپوتونی شوند، بنابراین تشخیص دقیق علت مشکل دلبندتان ممکن است مدتی طول بکشد و به طور معمول شامل این موارد خواهد بود:
- بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی،
- بررسی سابقه مشکلات و بیماری ها در طی بارداری و زایمان،
- کنترل و ارزیابی مهارت های حرکتی، مهارت های حسی، تعاد، هماهنگی بخش های مختلف بدن، وضعیت روانی و رفلکس های بچه،
- سی تی اسکن (CT) و ام آر آی (MRI) از مغز،
- آزمایش خون،
- الکترومیوگرافی (EMG) یا همان نوار عصب و عضله برای سنجش میزان عملکرد اعصاب و عضلات،
- الکتروانسفالوگرام (EEG) یا همان نوار مغزی برای اندازه گیری فعالیت الکتریکی در مغز،
- بیوپسی از عضله و بررسی نمونه گرفته شده در زیر میکروسکوپ،
- بررسی های ژنتیکی از جمله کاریوتایپ.
اینکه کدامیک از بررسی های گفته شده برای فرزند شما انتخاب شوند، به سایر علائم و نشانه های او و همچنین صلاحدید پزشک بستگی دارد و باید در این مسیر به تیم پزشکی اعتماد کنید.
درمان هیپوتونی یا ضعف عضلات در نوزادان و کودکان
بسته به علت، هیپوتونی می تواند به مرور بهبود یابد، ثابت بماند و یا بدتر شود و به همین دلیل نیز انتخاب یک فرآیند درمانی مناسب برای این مشکل اهمیت بسیار زیادی دارد. برای تعیین روند درمانی هیپوتونی، باید به نکات بسیار زیادی توجه کرد که شامل این موارد هستند:
- سن نوزاد و یا کودک،
- سلامت عمومی و سابقه پزشکی بیمار،
- شدت هیپوتونی،
- علائم و نشانه های همراه،
و از همه مهم تر علت زمینه ای ایجادکننده این مشکل که اصلی ترین مساله برای انتخاب گزینه های درمانی است. زیرا وقتی پزشک علت هیپوتونی را تشخیص دهد، در ابتدا آن بیماری را درمان و یا مدیریت می کند تا به تبع آن هیپوتونی نیز برطرف شود. البته که در مواردی همچون بیماری های ژنتیکی و مادرزادی، متاسفانه نمی توان اقدام درمانی موثری را انجام داد و احتمالا هیپوتونی تا پایان عمر با فرزندتان باقی خواهد ماند.
پس چه باید کرد؟
با وجود اینکه نمی توان در همه موارد به درمان قطعی و نهایی هیپوتونی و علت ایجادکننده آن امیدوار بود، اما خوشبختانه در حال حاضر گزینه های بسیار زیادی برای تقویت عضلات و بهبود هماهنگی در دست هستند که می توان از آن ها کمک گرفت، از جمله:
- کاردرمانی: با هدف کسب مهارت های حرکتی و به ویژه مهارت هایی که برای انجام دادن فعالیت های روزمره ضروری هستند.
- فیزیوتراپی: با هدف هماهنگی و کنترل بیشتر بر روی حرکات و همچنین بهبود بخشیدن قدرت و تون عضلات در طی زمان.
- گفتاردرمانی: با هدف کمک به حل مشکلات تنفسی، گفتاری و حتی تغذیه ای.
- برنامه های تحریک حسی: با هدف کمک به بچه ها برای واکنش نشان دادن به صورت مناسب به مشاهدات بینایی، صدا، لمس، بو و طعم.
به علاوه در طی روند درمانی مشکل هیپوتونی یا ضعف عضلات در نوزادان و کودکان، در برخی موارد ممکن است لازم باشد تا از انواع تجهیزات تخصصی کمک گرفته شود و یا اینکه حتی اقدامات جدی تر همچون جراحی (برای حل مشکل دررفتگی مفاصل)، انجام شود و البته در برخی شرایط خاص مانند هیپوتونی مادرزادی خوش خیم، احتمالا هیچ درمانی لازم نیست.
مطالعه بیشتر:
سندرم پرادر ویلی چیست و چه نشانه هایی دارد؟
سندرم بارت و علائم و نشانه های سندرم بارت چیست؟
تاخیر در گردن گرفتن نوزاد و چه زمان باید نگران شویم؟
سندرم پاتو واحتمال زنده ماندن نوزادی با سندرم پاتو چقدر است؟
