انواع تغییر شکل سر نوزاد در زایمان طبیعی و روش های درمان آن
جمجمه ی انسان از چندین استخوان پهن ساخته شده است که برخی از آنها مانند استخوان آهیانه (پاریتال) و استخوان گیجگاهی (تمپورال) جفت بوده و برخی دیگر مانند استخوان پیشانی (فرونتال) و استخوان پس سری (اکسیپیتال) فرد هستند.
این استخوان ها به گونه ای قرار گرفتند که خطوط بین آنها همانند پازل بر هم منطبق شده و سر انسان را تشکیل می دهند. این خطوط که درزها و یا سوچورهای بین استخوانی نیز نامیده می شوند، در هنگام تولد بسیار نرم و لغزنده هستند. به گونه ای که در این زمان استخوان های سر در اثر فشار های وارده به راحتی می توانند بر روی هم بلغزند و تغییر شکل دهند. با افزایش سن این درزها استخوانی شده و کاملاً سخت می شوند، طوری که پس از آن دیگر استخوان ها قادر به حرکت کردن بر روی هم نخواهند بود. در واقع این خاصیت استخوان های سر نوزاد، یک امر حیاتی در هنگام زایمان و عبور جنین از کانال زایمانی خواهد بود. در پایان دوره بارداری، بزرگترین قطر در اندام جنین، دور سر او است، یعنی سخت ترین بخشی که باید از کانال زایمان عبور کند!!
اندازه گیری قطر دور سر جنین (BPD)
دور سر جنین از طریق اندازه گیری فاصله بین دو استخوان پاریتال اندازه گیری می شود (عدد BPD که در سونوگرافی ها ذکر می شود) و سپس برای بررسی امکان پذیر بودن انجام زایمان طبیعی آن را با اندازه لگن مادر تطبیق می دهند.
پس از انجام تمام این مراحل، حتی درصورت تأیید شدنِ عملی بودنِ زایمان طبیعی، عبور کردن این سر بزرگ از مجرای واژن کار ساده ای نخواهد بود. در این مرحله است که این ویژگی سر جنین به کمک مادر و جنین می آید. با پیشرفت زایمان به مرور سر جنین درون کانال زایمانی قرار می گیرد به طوری که چانه او بر روی سینه اش خم شده و بزرگترین قطر سر که همان فاصله بین دو استخوان پاریتال (BPD) است درون بزرگترین قطر لگن مادر قرار می گیرد.
مولدینگ سر جنین در زایمان طبیعی
فشار موجود در کانال زایمانی سبب می شود که استخوان های سر جنین بر روی هم بلغزند که مولدینگ سر جنین نامیده می شود. به این ترتیب با روی هم قرار گرفتن این استخوان ها، قطر سر کمتر شده و عبور آن از مجرای واژن راحت تر خواهد بود.
به این ترتیب شکل سر جنینی که تازه متولد شده است کمی کشیده تر از حالت عادی خواهد بود که گاهاً سبب نگرانی والدین و اطرافیان می شود. اما نگران نباشید، با گذشت چند روز این وضعیت به صورت خود به خود برطرف خواهد شد و شکل سر نوزاد شما به زودی به حالت نرمال تبدیل می شود.
هرقدر که زایمان سخت تر انجام شده باشد و سر جنین مدت زمان بیشتری درون کانال زایمانی مانده باشد، مولدینگ شدید تر خواهد بود.
آسیب های احتمالی جمجمه نوزاد حین زایمان طبیعی
1- کاپوت سوکسیدانئوم
وقتی که سر نوزادی که دچار مولدینگ شده است را لمس می کنید، ممکن است که مناطق نرم و پر از مایعی را در زیر انگشتان خود حس کنید که اصطلاحاً به آنها کاپوت سوکسیدانئوم می گویند. این نواحی وَرَم مانند در اثر تجمع مایع ایجاد شده اند که نیازی به درمان ندارند و با گذشت زمان با جذب مایع تجمع یافته توسط عروق از بین خواهند رفت.
موارد زیر سبب افزایش احتمال بروز کاپوت سوکسیدانئوم در نوزادان می شوند:
- طولانی شدن زمان زایمان و یا زایمان سخت
- پاره شدن زود هنگام کیسه آب (اگر کیسه آب تا مراحل پایانی زایمان همچنان وجود داشته باشد مانع از ورود فشار مستقیمِ انقباضات زایمانی بر سر جنین می شود، اما در صورت پاره شدن آن، با هر بار انقباض، سر جنین مستقیماً تحت فشار قرار گرفته در نتیجه احتمال تجمع مایع و بروز کاپوت افزایش می یابد.)
- کمبودن مایع آمنیوتیک
- اولین زایمان مادر (در اولین زایمان، تنِ عضلانیِ عضلات لگن و واژن بسیار زیاد بوده و فشار بیشتری به سر جنین وارد می کنند. با هر بار زایمان این تنِ عضلانی کمتر شده، در نتیجه فشار وارده نیز کمتر خواهد بود و احتمال بروز کاپوت کمتر خواهد بود.)
- استفاده از ابزار های کمکی در هنگام زایمان مانند وکیوم و فورسپس
2- سفالوهماتوم
اگر فشار وارده بر سر جنین بسیار زیاد بوده و منجر به پارگی عروق و گاهاً شکستگی استخوان های سر شوند، سفالوهماتوم بروز می کند که به صورت تجمع یک مایع خون آلود در نواحی عمقی تر سر مشاهده می شود. از مهم ترین راه های افتراق آن با کاپوت این است که لبه های تورم کاپوت سوکسیدانئوم محدود به یک استخوان است اما این لبه ها در سفالوهماتوم فراتر از لبه های یک استخوان است و نیز برای برطرف شدن به مدت زمان بیشتری نیاز دارد.
درصورت بروز سفالوهماتوم باید شدت خون ریزی توسط پزشک معالج تعیین شده و درصورت نیاز درمان های لازم انجام شود. اما به صورت کلی اگر شکستگی جمجمه وجود نداشته باشد و پارگی عروق نیز بسیار سطحی و محدود باشد، همانند کاپوت خود به خود برطرف می شود.
روش های تغییر شکل سر نوزاد پس از زایمان طبیعی
تا حوالی یک سالگی سر نوزاد بسیار نرم و شکل پذیر است اما حداکثر این شکل پذیری تا 6 ماهگی وجود دارد.
در این بازه زمانی یکی از مراقبت های اصلی والدین باید تمرکز بر روی شکل گیری درست سر او باشد، زیرا پس از این زمان استخوان های سر کاملاً سخت خواهند شد و در محل درزها به یکدیگر جوش خورده و امکان فرم دهی مجدد آن وجود ندارد. پس این بازه ی زمانی حیاتی را از دست ندهید.
یکی از ساده ترین راه ها، خواباندن نوزاد با پوزیشن های متفاوت است. هرگز نباید نوزاد را تنها به یک روش ثابت بر روی زمین قرار دهید. او را گاهی به پشت، گاهی به پهلوها و گاهاً با رعایت و نظارت دقیق (برای اجتناب از خفه شدن) بر روی شکم بخوابانید. استفاده از ابزار های زیر نیز می تواند کمک کننده باشد.
1- بالش های فرم دهی سر نوزاد
این بالش ها علاوه بر نرم بودن به شکلی طراحی شده اند که در مرکز آن یک سوراخ طراحی شده است تا برجسته ترین بخش پشت سر نوزاد درون آن قرار گیرد. همچنین شکل نواحی اطراف سوراخ نیز به گونه ای است که سبب گرد نگه داشته شدن استخوان های سر در پوزیشن خوابیده به پشت می شود.
2- کلاه قالب سر نوزاد
اگر به هر دلیلی از جمله قرار گرفتن نامناسب در هنگام خواب تا چهار ماهگی سر نوزاد شما شکل مناسبی به خود نگرفته و یا مناطقی از آن به صورت غیر عادی صاف و یا برجسته شده است، می توانید برای اصلاح این عارضه از کلاه های قالب سر نوزاد استفاده کنید.
نکته مهم این است که این کلاه ها بین 4 تا 6 ماهگی قابل استفاده خواهد بود و بعد از آن اثر درمانی قابل توجهی نخواهد داشت. این کلاه باید تحت نظر پزشک ، 23 ساعت در روز استفاده شود و بعد از یک سالگی نیز هیچ اثری در شکل دهی به استخوان های سر نخواهد داشت.
مطالعه بیشتر:
1- عدم تناسب سر با لگن مادر سفالوپلویک (CPD)
2- میکروسفالی یااندازه کوچکتر سر نوزاد Microcephaly
3- ماکروسفالی و یا داشتن سر بزرگتر از حد معمول در نوزادان چیست؟
