خطرات مصرف دارو بدون نسخه در بارداری

نکاتی که باید قبل از مصرف داروهای بدون نسخه در دوران بارداری در نظر بگیرید:

اگر سردرد یا یبوست شدید یا سوزش سر دل دارید دکتر مصرف داروهای خاص بدون نسخه را برایتان تجویز می­کند. اما در نظر گرفتن چند نکته ضروری ذیل قبل از مصرف این قبیل داروها حائز اهمیت است:

1- دنبال یک اقدام غیر دارویی باشید

برای برخی بیماری های شایع، می­ توان در وهله اول روشهای غیر دارویی را امتحان کرد و آثار آنها را بر بیماری سنجید. مثلا اگر علائم استرس شدید یا سردرد دارید می­توانید به جای دارو، مدیتیشین، تمرینات تن آرامی (ریلکسیشن) و یا ماساژ آرام بخش را امتحان کنید. این اقدامات غیر دارویی شرایط استرس زا را تسکین داده و شما را از عوارض داروهای بدون نسخه ایمن می­دارد. برای مقابله با علائم سرماخوردگی در دوران بارداری، به جای استفاده از آنتی هیستامین­ ها و داروهای ضد گرفتگی یا احتقان (دکونژستانها) یک فنجان سوپ مرغ داغ میل کنید.

2- با پزشک مشورت کنید

هرگز داروهای  بدون نسخه را بدون مشورت با پرشک مصرف نکنید.

3- برچسب ها را به دقت مطالعه کنید

قبل از خرید داروهای بدون نسخه،  کمی از وقت خود را به مطالعۀ دقیق برچسب یا برگۀ راهنمای دارو اختصاص دهید. برخی اجزای ترکیبی داروها مانند الکل یا کافئین آثار مخربی بر جنین در حال رشد دارند. به عنوان مثال، ویکس ویپوراب که در سرماخوردگی و آنفلوانزا برای بازکردن مخاط بینی استفاده می­ شود حاوی الکل و آسپرین حاوی کافئین است.

4- مکمل های غذایی طبیعی

استفاده از محصولات گیاهی و یا مکمل های غذایی طبیعی در دوران بارداری راه حل مطمئنی است. اما قبل از امتحان هر مکمل یا محصول گیاهی جدید با پزشک خود مشورت کنید.

از مصرف داروهای بدون نسخه در دوران بارداری اکیداً بپرهیزید

• مصرف آسپرین و ایبوپروفن (داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی) در دوران بارداری، خطرناک است. به ویژه در سه ماهه سوم بارداری، از مصرف این قبیل داروها جدا بپرهیزید. زایمان دیررس، پیچیدگی هایی که به هنگام تولد نوزاد رخ می­دهد و طول کشیدن زایمان از جمله مشکلاتی است که در اثر مصرف این داروها پیش می ­آید.
• استفاده کوتاه مدت از اسپری­ های بینی حاوی ماده فعال کورتیکواستروئیدها هیچ آسیبی به جنین نمی­زند. اما مصرف طولانی مدت این داروها، می ­تواند نوزاد تازه متولد شده را با اختلال رشد مواجه سازد.
• مصرف مسکن­ های بدون نسخه مانند کدئین و دهیدروکدئین به ویژه در سه ماهه آخر بارداری به تنفس جنین آسیب می رساند .
• از مصرف اسپری ­های بینی و قطره چشم حاوی آنتی هیستامین بپرهیزید.
• از مصرف داروهای ضد احتقان بینی، از جمله فنیل افرین، پزودوافدرین و اکسی متازولین خودداری کنید. می توانید در صورت احتقان یا گرفتگی بینی به جای این داروهای مضر، بخور (تنفس بخار آب) بدهید.

عوارض مصرف داروهای بدون نسخه در دوران بارداری بر مادر و جنین

استفاده از داروهای بدون نسخه به اصطلاح OTC در دوران بارداری مشکلات زیادی برای سلامتی مادر و جنین به همراه دارد. برخی از اثرات قابل توجه این داروها عبارتند از:

عوارض مصرف داروهای بدون نسخه در دوران بارداری بر مادر

• ناباروری : ممکن است با مشکل ناباروری مواجه شده و یا دیگر به راحتی باردار نشوید.
• جابجا شدن جفت : جفت در داخل رحم جابجا شده و جنین در حال رشد دیگر نمی­تواند از طریق بند ناف به مواد غذایی و اکسیژن به اندازۀ کافی دست یابد.
• زایمان زودرس : زایمان قبل از هفته 37 حاملگی رخ می دهد و نوزاد نارس متولد می­شود.
• سقط جنین: جنین در حال رشد قبل از هفته 20 بارداری آسیب دیده و یا دچار اختلال می­شود.
• عفونت: اعتیاد مادر به مصرف داروهای بدون نسخه، خطر ابتلا به بیماری­های خطرناک مولد میکروب را افزایش می دهد. ممکن است نوزاد به عفونت HIV و هپاتیت C مبتلا گردد. مادر به عنوان یک قربانی، عفونت های خطرناک را به جنین در حال رشد خود منتقل کرده و کودک از بدو تولد بیمار به دنیا می ­آید.
• مرده زایی: این وضعیت زمانی رخ می دهد که جنین پس از هفته 20 بارداری در رحم مادر از ادامۀ حیات بازماند.

عوارض مصرف داروهای بدون نسخه در دوران بارداری بر جنین

• تولد زودهنگام: جنین خیلی زودتر از موعد مقرر و قبل از هفته 37 بارداری متولد می ­شود.
• وزن کم هنگام تولد: وزن هنگام تولد نوزاد کمتر از وزن طبیعی نوزادان سالم خواهد بود. معمولاً نوزادانی که با وزن کمتر از 2 کیلوگرم به دنیا می آید، کم وزن تلقی می­گردند.
• اندازه کوچک سر: اندازه سر یا دور سر نوزاد در مقایسه با سایر قسمت های بدن او کوچک به نظر می­ رسد. ظاهراً اندازۀ سر با بدن تناسب ندارد.
• نقایص قلبی: ضربان قلب کندتر یا سریعتر از میزان معمول است. ضربان قلب نامنظم باعث بیماری های قلبی عروقی خواهد بود.
• عیوب یا نقایص مادرزادی: بر اثر مصرف داروهای بدون نسخه، ممکن است جنین با برخی ناهنجاری های مادرزادی متولد شود. عدم تناسب چهره یا اندازه غیرمعمول سر در کودک می تواند از جملۀ این نقایص باشد. برخی از این عیوب، سلامتی نوزاد را با مشکل و اختلال مواجه می­سازد.
• سندرم پرهیز نوزادی: علائم این سندرم شامل شیرنخوردن، استفراغ، کمبود آب بدن، تشنج، وزن نگرفتن و مشکلات خواب است.
• مشکلات رفتاری کودک: در اثر مصرف دارو در دوران بارداری ممکن است کودک به مشکلات رفتاری متعدد نظیر مشکلات یادگیری، سطح پایین تمرکز، دشواری تصمیم گیری و یا بروز مشکل در بسیاری از جنبه های رفتاری مواجه گردد.
• رشد کند: داروهای بدون نسخه فرآیندهای رشد جنین را مختل کرده و حتی نوزاد پس از تولد با کندی یا توقف رشد رو­ب­رو خواهد شد.
• سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS): مرگی است که با شرایط غیر قابل توضیح در نوزادان کمتر از 12 ماه رخ می دهد. اثرات مضر داروها اعم از مخدر و غیر مخدر که بدون نسخۀ پزشک مصرف می شود به نارسایی عضو و مرگ ناگهانی نوزاد می انجامد.

لیست داروهای ممنوعه در بارداری

پزشکان توصیه می­ کنند از مصرف داروهای زیر در دوران بارداری اکیداً خودداری شود تا جنین دچار نقص مادرزادی نشود:

• ایزوترتینوئین (یک داروی آکنه)
• دوز بالایی از ویتامین A
• ACE (آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین) قابل استفاده برای درمان بیماری فشار خون بالا یا نارسایی قلبی
• برخی از آنتی بیوتیک ها
• برخی از داروهای ضد تشنج
• برخی از داروهای تیروئید
• هورمون دی اتیل استیل بسترول (DES)
• وارفارین (ضد انعقاد خون)
• تالیدومید (آرام بخش)
• برخی از داروهای ضد سرطان
• آنژیوتانسین II آنتاگونیست (مورد استفاده برای درمان فشار خون بالا)

قطع ناگهانی داروها در دوران بارداری یا تعویض و جایگزین کردن دارو

اگر سابقه بیماری هایی نظیر فشار خون بالا، دیابت، آسم یا تیروئید دارید، مصرف داروهای خود را قطع نکنید، اما باید با پزشک خود مشورت کنید، ممکن است در صورت لزوم داروهای قبلی را تعویض و جایگزین کند.

برخی از داروهایی که تجویز می شوند نیز اثرات مخربی بر جنین دارند اما بهتر است بدانید که قطع ناگهانی دارو نیز هم برای مادر و هم جنین بسیار مضر است. قطع مصرف داروهای بیماری آسم توسط مادر، رشد جنین را کند می کند. قطع مصرف داروهای ضد صرع می تواند موجب تشنج و بیماری های دوران بارداری شود. اگر دیابت در بارداری به درستی مدیریت نشود، مشکلات زیادی برای سلامت جنین به وجود می­ آورد.

از این رو، همواره توصیه بر این است که مصرف هیچ دارویی را به طور ناگهانی قطع نکنید و قبل از هر تصمیم گیری نظر پزشک معالج را جویا شوید تا در صورت لزوم داروی جدید جایگزین شده و یا اگر ادامۀ مصرف همان دارو بلامانع است در مورد دوز مناسب داروها راهنمایی لازم صورت ­گیرد. سعی کنید با دقت دستورالعمل های پزشک را به کار بندید و داروهای تجویز شده را در دوز مناسب مصرف نمایید. بیماری های درمان نشده و یا مزمن می­توانند مشکلاتی بر سر راه بارداری به وجود آورند.

چگونه مصرف داروهای بدون نسخه و یا مواد حاوی عناصر دارویی را در دوران بارداری محدود کنیم؟

• هر روز تا اندازه ­ای از مصرف نوشیدنی های کافئین دار بکاهید و سطح مصرف را به کمتر از 200 میلی گرم در روز برسانید. این مقدار به معنای روزانه تنها مصرف دو فنجان قهوه فوری است.
• از مصرف نوشابه های انرژی زا بپرهیزید.
• از مصرف دخانیات خودداری کنید.
• مواد مخدر از جمله کوکائین، ماری جوانا، هروئین و اکستازی در دوران بارداری اکیدا ممنوع است.
• برای رهایی از اعتیاد به مواد مخدر در دوران بارداری از یک پزشک یا مشاور مجرب در زمینۀ ترک مواد کمک بخواهید.
• از مصرف داروهای تجویز نشده یا عمومی در دوران بارداری خودداری کنید. ممکن است مواد اولیه برخی از این داروها به صورت بالقوه بر جنین اثرات جانبی داشته باشد. همواره توصیه می شود که برای مصرف هر دارویی ابتدا با پزشک خود مشورت کنید.
• در صورت امکان، سعی کنید برای رفع مشکلات جزیی از درمان های خانگی طبیعی بهره بگیرید. این درمان ها در مشکلاتی نظیر سرماخوردگی، گلو درد، کوفتگی، سردرد، یبوست و بسیاری از مسائل دیگر بسیار مفیدند.
• با مصرف وعده های غذایی کوچک در فاصلۀ زمانی مکرر از سوزش سردل در بارداری خلاص شوید.
• غرغره با آب نمک ولرم برای درمان گلو درد چاره ساز است.
• برای رفع احتقان و گرفتگی بینی، از بخور گرم استفاده کنید.
• از مصرف غذاهای چرب و ادویه دار که باعث تهوع و استفراغ در بارداری می ­شوند، خودداری کنید.

مطالعه بیشتر:

1- داروهای ممنوعه در بارداری (فهرست 13 داروی غیر مجاز)

2- بایدها و نبایدهای مصرف دارو در دروان بارداری

3- عوارض مصرف داروهای ضد افسردگی در بارداری

4- تاثیر داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی بر تخمک‌ گذاری و باروری