نداشتن اجابت مزاج در کودکان چگونه درمان می شود؟
گویی که والدین تا سه چهار سالگی مسئول اجابت مزاج فرزندان خود هستند و از بدو تولد این قرارداد نانوشته را امضا می کنند. دفع زیاد مدفوع در روزهای نوزادی، تعویض پوشک در دستشویی های عمومی، اجابت مزاج بی موقع وقتی عجله دارید، آموزش رفتن به توالت و هزار مشکل دیگر که هیچ مادری از آنها در امان نیست، همه و همه مشکلات مربوط به دستشویی در کودکان است. مسئله این است که در فرآیند بزرگ کردن کودک، نمی توان اجابت مزاج در کودکان را نادیده گرفت و کسی نیز با شما در این باره گفتگو نمی کند. عدم اجابت مزاج در کودکان، مشکلی است که بسیاری از کودکان نوپا حداقل یک بار با آن مواجه می شوند اما همگانی بودن این مسئله چیزی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت یا آن را جالب پنداشت. در ادامه خواهیم گفت که اگر فرزند خردسال شما، چند روزی اجابت مزاج نداشت، چه کار کنید تا دوباره اوضاع به حالت اول بازگردد.
چرا اجابت مزاج در کودکان با مشکل مواجه می شود؟
قبل از هر گونه نگرانی ابتدا باید ببینید چرا این مشکل رخ داده است، البته علت های زمینه ای عدم اجابت مزاج در کودکان نوپا اغلب جای نگرانی ندارد. برخی از دلایل مرتبط با مشکلات اجابت مزاج در کودکان عبارتند از:
• مشکل یبوست دارد: یبوست به دلیل سفتی مدفوع رخ می دهد به طوریکه دفع سخت و دردناک می شود و کودک از آن اجتناب می کند.
• ترس از دفع مدفوع دارد: اگر کودک نوپای شما تجربه بدی از اجابت مزاج داشته باشد مثلا اجابت دردناک یا سخت را تجربه کرده باشد، یا از صدای سیفون بترسد، تمام حرکات روده او تحت تاثیر قرار گرفته و دفع دردناکی خواهد داشت که باعث می شود در برابر رفتن به دستشویی مقاومت کند.
• اعتماد به نفس کافی ندارد: اکثر کودکان وقتی از پوشک گرفته می شوند، برای ادرار کوچک در دستشویی مشکلی ندارند اما داستان مدفوع فرق می کند. کودکی که برای دستشویی آموزش ندیده است، با این مسئله مشکل دارد و نمی تواند این کار را در دستشویی انجام دهد، بلکه مدفوع را نگه می دارد تا دوباره او را پوشک کنید.
• می خواهد استقلال خود را به رخ بکشد: از لحظه ای که فرزندتان به سن خردسالی پا می نهد، جنگ قدرت آغاز می شود. شما از او انتظار دارید به دستشویی برود و کارش را انجام دهد، اما او از انجام خواسته شما سر باز می زند تا استقلال خود را ثابت کند. هر چه زمان بیشتری می گذرد، ترک عادت نیز سخت تر است.
• سرگرم کارهای مورد علاقه اش می شود: ما بزرگسالان نیز چنین هستیم. اما کودکان، مخصوصا وقتی مشغول کاری هستند، به طور جدی نمی خواهند از کارشان دست بکشند. عمل دفع یا اجابت مزاج طولانی تر از ادرار کردن است بنابراین کودک دوست ندارد از فعالیت مورد علاقه اش صرف نظر کند و مدتی را در دستشویی بگذارند.
• مشکل حسی یا اضطرابی وجود دارد: ممکن است کودک احساس مدفوع را دوست نداشته باشد، البته تجربه چنین احساسی، بیشتر در کودکان اوتیسم یا مبتلایان به اختلال پردازش حسی اتفاق می افتد. گاهی بو یا ظاهر مدفوع برای کودک آزاردهنده است. حس اضطراب مرتبط با دفع ناشی از عجله یا سایر استرس هایی که در گذشته تجربه کرده است، موجب عدم دفع می شود.
عدم اجابت مزاج در کودکان، در موارد نادر به دلیل مشکلات پزشکی و بیماری ها رخ می دهد. با فرض اینکه مشکلات دفع بیشتر جنبه روانی دارد نه فیزیکی، لازم است به علت زیربنایی مشکل پی ببریم. برخی از مشکلات دفع در کودکان و نوپایان به دلایل زیر رخ می دهد:
• بیماری های دستگاه گوارش که منجر به یبوست مزمن می شوند. سلیاک، بیماری هیرشپرونگ، سندرم روده تحریک پذیر یا حتی عدم تحمل لاکتوز از این قبیل هستند.
• مدفوع در راست روده سفت شده است: اگر کودک بیشتر اوقات یبوست داشته باشد، ممکن است مدفوع سفت شده و در روده بزرگ یا رکتوم گیر کند، لذا اجابت مزاج با مشکل مواجه می شود.
• اینرسی روده بزرگ رخ داده است: این بیماری که با نام تنبلی روده نیز شناخته می شود، شرایطی است که در آن سیستم گوارش به طور موثر مدفوع را در مسیر معمول خود حرکت نمی دهد و در نتیجه توانایی دفع وجود ندارد.
• مشکلات تیروئید موجب یبوست شده است: یبوست یکی از علائم رایج کم کاری تیروئید است که در آن هورمون تیروئید به اندازه کافی تولید نمی شود.
• مشکل آناتومیک وجود دارد: عملکرد نادرست آناتومی کودک مانند اسفنکتر مقعدی بسیار سفت، دفع مدفوع را از نظر فیزیکی دشوار می سازد. اختلال عملکرد کف لگن نیز می تواند در توانایی تحمل و دفع حرکات روده اختلال ایجاد کند.
چرا باید مشکلات اجابت مزاج در کودکان، حل کرد؟
هر چه کودک بیشتر در برابر تخلیه روده مقاومت کند، شروع دفع برای او دشوارتر خواهد بود. با وجود موانع جسمی و روانی که باعث خودداری از دفع می شوند، مدفوع سفت تر شده و اجابت مزاج با دشواری و درد بیشتری همراه خواهد بود، همچنین لازم است کودک مدت بیشتری در دستشویی بماند که قطعا مورد علاقه او نیست.
در صورت وجود بیماری های زمینه ای در کودک که البته بسیار نادر است، باید ریشه مشکل را یافت و آن را برطرف نمود. حتی اگر بیماری زمینه ای وجود نداشته باشد، نگه داشتن مدفوع با مشکلاتی نظیر درد یا گرفتگی شکم، نشت ادرار یا مدفوع، اتساع شکم، شب ادراری یا عفونت های مجاری ادراری همراه است.
برای رهایی از مشکلات اجابت مزاج در کودکان، چه می توان کرد؟
مشکل عدم اجابت مزاج در کودکان، امری شایع در میان کودکان است و لازم نیست به پزشک مراجعه کنید. بنابراین استفاده از راهکاری فیزیکی برای نرم کردن مدفوع و رفع یبوست در کنار ایجاد ذهنیت مثبت به عنوان یک راهبرد روانی می تواند موثر واقع شود.
آرام و صبور باشید:
آرامش و دوری از استرس به دفع راحت تر کمک می کند. بنابراین بهتر است آرام باشید و کودک را نیز به آرامش دعوت کنید. عدم اجابت مزاج به هر دلیلی که باشد، یک شبه برطرف نخواهد شد و نیاز به صبوری دارد. در برخی موارد، می توان با استفاده از حمام آب گرم یا با استفاده از تاکتیک های حواس پرتی مانند کتاب خواندن، مشکل اجابت مزاج را در کودک حل کرد.
وضعیت نشستن کودک را بررسی کنید:
اگر نشیمنگاه کودک خیلی کوچک یا خیلی بزرگ باشد، پاهای او به زمین یا بالای چهارپایه نرسد، صندلی توالت لق بزند و به طور کلی وضعیت ارگونومی کودک مناسب نباشد، ممکن است ناراحتی های برای او ایجاد کند که به طور موثر عمل دفع را تحت تاثیر قرار می دهد.
آموزش های لازم را به کودک بدهید:
به فرزندتان نگوئید که باید به دستشویی برود، چون همه افراد این کار را می کنند بلکه به او یاد بدهید چرا باید مدفوع را دفع کرد و این کار چه فایده ای برای بدن دارد. می توانید برای آموزش از کتابهای آناتومی مناسب کودک استفاده کنید که نشان می دهد چگونه غذایی که می خوریم به مدفوع تبدیل می شود. آموزش موجب ابهام زدایی شده و وحشت کودک را از بین می برد، همچنین به او انگیزه می دهد تا مانند افراد بزرگتر از بدن خود مراقبت کند.
تغییراتی در رژیم غذایی ایجاد کنید:
اگر فرزند شما مانند سایر کودکان نوپا به غذاهایی مانند ناگت مرغ، کراکر ماهی و ماکارونی و پنیر علاقه دارد، بیشتر مستعد یبوست است. اگرچه آسان نیست، اما اگر بتوانید فیبر بیشتری در برنامه غذایی او بگنجانید، به اجابت مزاج او کمک می کنید. سبزیجات سبز برگ، میوه های خام غیر از موز و برخی غلات کامل مناسب هستند. البته همه غذاهایی که برچسب "غلات کامل" دارند منبع خوب فیبر به شمار نمی آیند. در هر وعده غذایی حداقل 3 گرم فیبر لازم است. مصرف لبنیات و کربوهیدرات های ساده مانند نان سفید را کاهش دهید.
به اندازه کافی به کودک آب بدهید:
اگر کودک به مقدار لازم فیبر مصرف کند اما به اندازه کافی آب ننوشد، تاثیری در نتیجه ندارد و حتی وضعیت بدتر می شود. در طول روز کودک را به آب خوردن، تشویق کنید. در صورتی که مایل به نوشیدن آب نیست، مقدار آب لازم باید از طریق غذاهایی مانند سوپ، آبگوشت و اسموتی تامین شود. غذاهای با محتوای آب بالا، مانند خیار و هندوانه نیز جز مایعات به حساب می آیند.
اگر این نوشیدنی ها موثر واقع نشد، یک یا دو بار در روز آب میوه ای که دوست دارد، به او بدهید. بهتر است آب میوه با آب رقیق شود و مقدار آب میوه خالص بیش از حدود 200 گرم در روز نباشد. در واقع کودک نباید به نوشیدن چندین لیوان آب میوه در روز عادت کند اما در حال حاضر، مشکل اجابت مزاج است و حل مشکل در اولویت قرار دارد.
تقویت مثبت را در نظر داشته باشید:
دستشویی رفتن را به به یک فعالیت آرام تبدیل کنید که کودک به همراه آن می تواند تقویت مثبت دریافت کند. از فرزندتان بخواهید مکررا به دستشویی برود و امتحان کند. اگر انجام خوب است اما اگر انجام هم نداد، نباید او را سرزنش کنید. کافی است او را به خاطر تلاشش تحسین کنید و به او پاداش بدهید. برچسب، جایزه، یا هر چیزی که بتواند به او انگیزه بدهد، خوب است.
دستشویی شاد را به او نشان دهید:
شاید در برخی فرهنگ ها این برای والدین خوشایند نباشد، اما مشاهده مدل در دستشویی می تواند به عادی سازی دفع کمک کند. به این منظور می توانید از عروسک یا فیلم هایی که به این منظور تهیه شده است، استفاده کنید.
چه زمانی باید برای مشکلات اجابت مزاج در کودکان با متخصص اطفال صحبت کنیم؟
اگر همه این روشها را امتحان کرده‌اید و موفق نشدید، با پزشک اطفال مشورت کنید. پزشک بعد از معاینه کودک، وضعیت او را از نظر سلامتی و یا انسداد فیزیکی مورد بررسی قرار می دهد.
در برخی موارد، نرم کننده مدفوع یا مکمل فیبر و شاید هر دو تجویز می شود. با نرم شدن مدفوع و دفع راحت‌تر، کودک توانایی غلبه بر موانع فیزیکی و ذهنی را کسب می کند. لطفا هرگز بدون مشورت پزشک از هیچ دارویی برای کودک خردسال استفاده نکنید. اگر پزشک عامل زمینه ای دیگری را برای مشکلات مدفوع کودک، تشخیص داد، شما را به یک متخصص گوارش اطفال یا هر متخصص دیگری که لازم بداند، ارجاع می دهد.
کلام آخر...
معمولاً عدم دفع مدفوع به دلیل یبوست ایجاد می شود و ناشی از رژیم غذایی یا موانع روان‌شناختی مانند ترس‌ها، اضطراب‌ها و تعارضات روانی است.شما به عنوان والدین کودک، باید تمام تلاش خود را به کار گیرید تا دفع مدفوع به تجربه ای آرامش بخش و بدون استرس تبدیل شود. برای حل مشکل اجابت مزاج در کودکان، او را برای رفتن به دستشویی تحت فشار قرار ندهید بلکه او را به این کار تشویق کنید و به او پاداش بدهید. تغذیه نیز نباید دست کم گرفته شود.
در صورتی که تمایل دارد از پوشک استفاده کند و در توالت راحت نیست، به او اجازه دهید. اگر این راهکارها جواب نداد یا فکر می‌کنید مشکل چیز دیگری است، برای اقدامات بعدی به پزشک مراجعه کنید.
مطالعه بیشتر:
گیر کردن مدفوع کودک به چه علت است و درمان آن چیست؟
خونریزی روده در کودکان به چه علت است و علائم آن چیست؟
بی اختیاری مدفوع در کودکان و علت بی اختیاری مدفوع چیست؟
