کم خونی چیست و چگونه تشخیص داده می شود ؟
گلبول‌های قرمز وظیفه حمل هموگلوبین را که نوعی پروتیین غنی شده از آهن است و توانایی جذب اکسیژن از ریه‌ها و رساندن آن به بافت‌های بدن را دارد، برعهده دارند. کم خونی زمانی نمودار می‌شود که یا در بدن به اندازه کافی گلبول قرمز وجود نداشته باشد یا گلبول‌ها وظیفه خود را به درستی انجام ندهند. در آزمایش خون زمانی که میزان هموگلوبین زیر 13.5 gm/dl در مردان و 12.0 gm/dl در زنان باشد کمخونی تشخیص داده می‌شود. حد طبیعی این میزان در کودکان وابسته به سن‌شان است. زمانی که فردی دچار کمخونی می‌شود، بدنش با کمبود اکسیژن روبروست در نتیجه علایمی نظیر ضعف، تنگی نفس، سرگیجه، تندی یا نامنظمی ضربان قلب، پیچیدن صدای تپش در گوش، سردرد، سردی در دست یا پا، رنگ پریدگی یا زردی پوست و درد قفسه سینه ممکن است در بیمار پدیدار شود.
چه افرادی در معرض کم خونی قرار دارند؟
بسیاری از افراد به دلیل داشتن رژیم‌های نامناسب و فقیر از لحاظ مواد مغذی، اختلالات گوارشی، بیماری‌های مزمن، عفونت‌ها و دیگر مسایل در معرض کمخونی قرار دارند. زنان باردار یا زنانی که دوره ماهانه خود را می‌گذرانند یا افرادی که در شرایط مزمن از نظر پزشکی قرار دارند، بیش از سایرین در معرض کم‌‍‌خونی‌اند. احتمال ابتلا به کمخونی با افزایش سن نیز بیشتر می‌شود. در صورتی که فردی مبتلا به بیماری‌هایی نظیر آرتریت روماتوئید یا سایر بیماری‌های خودایمنی، بیماری کلیوی، سرطان، ناراحتی‌های کبدی، بیماری تیرویید یا بیماری‌های التهابی روده (بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو) باشد احتمال ابتلای وی به کمخونی به مراتب بالاتر است.
علایم و نشانه‌های کمخونی به سهولت نادیده گرفته می‌شود. در حقیقت بسیاری از مردم پیش از آنکه این بیماری در آزمایش خون تشخیص داده شود حتی متوجه آن نیستند.
انواع کم خونی و علائم آن ها:
کمخونی ناشی از فقر آهن شایع‌ترین نوع از انواع کم خونی است و زمانی رخ می‌دهد که ذخایر آهن کمی در بدن وجود داشته باشد. کمبود آهن معمولا ناشی از خونریزی یا دریافت ناکافی آهن است. بارداری و زایمان سبب کاهش چشمگیر آهن در بدن می‌شود و می‌تواند زمینه‌ساز بروز کمخونی وابسته به بارداری باشد. افرادی که برای کاهش وزن یا به دلایل دیگر عمل بای پس معده انجام داده‌اند نیز به دلیل کاهش جذب آهن در معرض این نوع از کمخونی هستند. تشخیص کم خونی فقر آهن به راحتی با کمک آزمایش خون انجام شده و با مصرف مکمل آهن قابل درمان خواهد بود.
کم خونی ناشی از فقر ویتامینی نیز در پی پایین بودن میزان فولات (اسید فولیک) یا ویتامین B12 رخ می‌دهد و در اکثر موارد دلیل آن رژیم نامناسب غذایی است. کمخونی پرنیشیوز نوعی از کمخونی است که در آن ویتامین B12 از دستگاه گوارش نمی‌تواند جذب شود.
کم خونی آپلاستیک نوع نادری از اختلال نارسایی مغز استخوان است که در آن مغز استخوان تولید کافی گلبول‌ها از جمله گلبول قرمز، سفید و پلاکت‌ها را متوقف می‌کند. دلیل این امر از بین رفتن یا کمبود سلول‌های بنیادی خون ساز در مغز استخوان در پی حمله سیستم ایمنی به سلول‌های بنیادی است. در این شرایط مغز استخوان سلول‌های خونی نرمال می‌سازد اما به میزان کم! عفونت‌های ویروسی، اشعه یونیزه‌کننده و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی یا داروها هم می‌توانند منجر به کمخونی آپلاستیک شود.
کم خونی همولیتیک هنگامی رخ می‌دهد که گلبول‌های قرمز در جریان خون یا طحال شکسته شوند. کمخونی همولیتیک ممکن است به دلایل مکانیکی (نشتی دریچه‌های قلب یا آنوریسم)، عفونت‌ها، اختلالات خود ایمنی یا ناهنجاری‌های مادرزادی در گلبول‌های قرمز ایجاد شود. ناهنجاری‌های ارثی می‌تواند بر هموگلوبین یا ساختار یا عملکرد گلبول‌های قرمز خون تأثیر گذارد. نمونه‌هایی از کم‌‍‌خونی‌های همولیتیک ارثی شامل برخی از انواع تالاسمی و سطح پایین آنزیم‌ها از جمله کمبود گلوکز-6 فسفات دهیدروژناز است. درمان این نوع کمخونی به علت آن بستگی دارد.
کمخونی سلول‌های داسی شکل: نوعی از کمخونی همولیتیک ارثی است که درآن پروتیین هموگلوبین حالتی غیر طبیعی داشته و سبب سخت شدن گلبول‌های قرمز می‌شود و چون نمی‌توانند در مویرگ‌ها به خوبی حرکت کنند جریان خون را می‌بندند.
کمخونی ناشی از بیماری‌های مزمن: برخی بیماری‌ها بر توانایی بدن در تولید گلبول‌های قرمز تاثیر می‌گذارند. به طور مثال برخی بیماران مبتلا به بیماری‌های کلیوی دچار کمخونی می‌شوند چون کلیه‌ها نمی‌تواند به اندازه کافی هورمون اریتروپویتین برای ارسال پیام به مغز استخوان برای ساخت گلبول‌های قرمز کافی را ارسال کند. شیمی‌درمانی که برای درمان انواع سرطان استفاده می‌شود نیز توانایی بدن برای تولید گلبول‌های قرمز را کاهش می‌دهد که نتیجه آن کمخونی است.
انواع راه های درمان کم خونی
درمان انواع کم خونی بستگی به علت بروز آن دارد. کمخونی ناشی از فقر آهن معمولا به دلیل خونریزی است به همین دلیل پزشک آزمایشاتی را تجویز می‌کند تا مشخص شود خونریزی معده یا روده‌ای دارید یا خیر. دیگر انواع کمخونی تغذیه‌ای از جمله کمخونی ناشی از کمبود فولات یا ویتامین B12 می‌تواند به دلیل یک رژیم نامناسب یا ناتوانی بدن در جذب ویتامین‌ها از دستگاه گوارش باشد. درمان این نوع کمخونی از تغییر رژیم غذایی تا مصرف مکمل‌های روزانه متفاوت است.
اگر کمخونی وابسته به بیماری‌های مزمن باشد درمان آن بیماری می‌تواند سبب بهبود کمخونی شود. در برخی شرایط مثلا ابتلا به بیماری‌های مزمن کلیوی تزریق اریتروپویتین برای تحریک مغز استخوان برای تولید گلبول‌های قرمز بیشتر می‌تواند موثر باشد.
کم خونی آپلاستیک زمانی رخ می‌دهد که تولید گلبول قرمز در مغز استخوان متوقف شود. دلیل این موضوع می‌تواند نارسایی مغز استخوان، میلودیسپلازی (شرایطی که مغز استخوان گلبول‌های قرمز غیر طبیعی تولید می‌کند که به درستی بالغ نمی‌شوند) یا در برخی موارد عارضه جانبی مصرف برخی از داروها باشد. در صورتی که ثابت شود مبتلا به نوعی از کمخونی آپلاستیک هستید پزشک معالج شما را به متخصص خون ارجاع می‌دهد تا از مغز استخوان نمونه‌برداری شود و دلیل کمخونی مشخص شود. برای درمان کمخونی آپلاستیک گاهی دارو تجویز می‌شوذ و گاه نیاز به انتقال خون است.
کمخونی همولیتیک زمانی رخ می‌دهد که گلبول‌های قرمز در جریان خون نابود شوند. این موضوع ممکن است به دلیل عوامل مکانیکی (نشتی دریچه قلب یا آنوریسم)، عفونت یا بیماری خود ایمنی باشد. برای تشخیص علت، آزمایشات خونی خاصی تجویز می‌شود و گلبول قرمز زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. درمان این نوع کمخونی بسته به دلیل بروز آن متفاوت است و گاه لازم است بیمار به متخصص قلب و عروق ارجاع داده شود. مصرف آنتی‌بیوتیک یا داروهای سرکوب‌گر سیستم ایمنی نیز گاهی لازم است.
در صورتی که گمان می‌کنید در معرض کمخونی قرار دارید بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. پزشک معالج بهترین نوع درمان را با توجه به شرایط شما پیشنهاد می‌دهد و ممکن است شما را به متخصص خون ارجاع دهد.
آیا میتوان از کمخونی پیشگیری کرد؟
گرچه بسیاری از انواع کمخونی قابل پیشگیری نیست اما مصرف مواد غذایی سالم می‌تواند از بروز کمخونی ناشی از فقر آهن یا کم خونی ویتامینی پیشگیری کند. مواد غذایی که بهتر است برای پیشگیری از کمخونی در رژیم غذایی گنجانده شود شامل مواد غذایی غنی از آهن نظیر گوشت، سبزیجات برگ سبز تیره، میوه‌های خشک و آجیل است. مواد غذایی غنی از ویتامین B12 نیز شامل گوشت و لبنیات و اسید فولیک است که در آب مرکبات، سبزیجات برگ سبز تیره، حبوبات و غلات غنی شده یافت می‌شود. مصرف مولتی ویتامین‌های روزانه نیز می‌تواند از بروز کم‌‍‌خونی‌های ناشی از کمبودهای تغذیه‌ای پیشگیری کند. با این وجود سالمندان نباید سرخود مکمل آهن مصرف کنند مگر آنکه این موضوع از سوی پزشک تجویز شده باشد.
