مهمترین داروهای درمان ناباروری کدام است؟
با وجود این‌که ناباروری تقریبا در بانوان و آقایان به یک میزان دیده میشود، به نظر می‌رسد بانوان نسبت به آقایان داروهای باروری بیش‌تری مصرف میکنند. دلیل آن این است که اغلب ناباروری‌های آقایان با دارو قابل درمان نیست. هر چند در برخی شرایط ممکن است آقایان داروهای هورمونی یا داروهای دیگری را به عنوان بخشی از درمان ناباروری خود مصرف کنند. در ادامه این مطلب با هم نگاهی اجمالی به رایج ترین داروهای درمان ناباروری می اندازیم.
داروهای درمان ناباروری به چند دسته تقسیم می شوند؟
داروهایی که ممکن است در طول درمان ناباروری مصرف کنید در یکی از چهار طبقه‌بندی زیر قرار می‌‌گیرد:
- داروهایی که باعث تحریک تخمکگذاری می‌شوند (داروهای باروری)
- داروهایی که چرخه قاعدگی را متوقف یا کنترل می‌کند (در هنگام درمان به روش لقاح مصنوعی)
- داروهایی که به درمان مشکلات پزشکی موثر در باروری می‌پردازد.
- داروهایی که به درمان سایر جوانب باروری می‌پردازد.
ممکن است داروهای درمان ناباروری به تنهایی مصرف شده یا به همراه روش درمانی تلقیح داخل رحمی (IUI)، لقاح مصنوعی یا عمل جراحی مصرف شود.
کلومید
به احتمال زیاد در مورد کلومید به عنوان معروف‌ترین داروهای درمان ناباروری شنیده‌اید. کلومید یا کلومیفن سیترات در واقع اولین دارویی است که در درمان اختلالات تخمکگذاری استفاده میشود. ممکن است از این دارو در مراحل اولیه ناباروری در زوج‌هایی که دلیل ناباروری آنها مشخص نیست، پیشنهاد شود. هر چند شایع نیست، اما ممکن است برخی موارد ناباروری آقایان با این دارو درمان شود.
کلومیفن یک قرص خوراکی است. این دارو اغلب به تنهایی تجویز میشود. اما احتمال دارد همراه با داروهای دیگر، داروهای باروری یا در درمان تلقیح داخل رحمی (IUI) تجویز شود.
شایعترین عارضه جانبی آن سردرد، گرگرفتگی و تغییرات خلقی است. برخی از خطرات درمان با کلومیفن، بارداریهای دوقلو یا بیشتر، سندرم تحریک بیش از حد تخمدان و اختلالات دید است. عوارض جانبی و خطرات آن در مقایسه با داروهای قویتر ناباروری که تزریقی هستند، خفیفتر است.
فمارا
فمارا یا لتروزول داروهای درمان ناباروری نیست و در حقیقت دارویی برای سرطان پستان است. با وجود این‌که این دارو برای درمان مشکلات تخمکگذاری تاییدیه نگرفته، اما برای این مشکل استفاده میشود.
فمارا نیز مانند کلومیفن به صورت خوراکی مصرف میشود. ممکن است به تنهایی یا همراه با داروهای دیگر، داروهای باروری یا بخشی از درمان به روش IUI مورد استفاده قرار گیرد. برخی تحقیقات نشان میدهد که داروی فمارا در بانوانی که دارای سندرم تخمدان پلیکیستیک هستند یا در مقابل کلومید مقاومت دارند، موفقتر بوده است. (مقاومت به کلومید به این معناست که دارو در حد انتظار در تحریک تخمکگذاری موفق نیست).
عوارض جانبی و خطرات داروی فمارا شبیه به داروی کلومید است. مصرف فمارا در دوران بارداری ضرر دارد. گفته میشود به دلیل این‌که فمارا در اوایل چرخه قاعدگی و قبل از این‌که لقاح صورت گیرد مصرف میشود، اغلب پزشکان مصرف آن را برای اهداف باروری بدون خطر می‌دانند.
گنادوتروپینها
گنادوتروپینها قویترین داروهای محرک تخمکگذاری و یکی از پرکاربردترین داروهای درمان ناباروری هستند. آنها از لحاظ بیولوژیکی حاوی هورمونهای محرک فولیکول (FSH)، هورمون لوتئینی (LH) یا ترکیبی از هر دو هستند. در دستگاه تولیدمثل بانوان، این هورمونها تخمدانها را برای بلوغ و آزادسازی تخمکها تحریک میکنند.
این داروهای درمان ناباروری معمولا در بافت چربی تزریق می‌شوند (که به آن آمپول‌های زیرجلدی نیز گفته میشود). کلینیک باروری روش تزریق این داروها را در منزل به شما آموزش میدهد. گنادوتروپینها در طی درمان لقاح مصنوعی استفاده می‌شوند. در گذشته، این داروها با سایر روش‌های درمانی مانند تلقیح داخل رحمی (IUI) استفاده می‌شدند، اما این روش دیگر مرسوم نیست.
شایعترین عوارض جانبی این داروها، سردرد، حالت تهوع، نفخ، درد پستان‌ها، تغییرات خلقی، سوزش در محل تزریق خواهد بود. خطر بارداری دوقلویی، سه قلویی و بیشتر در مقایسه با سایر داروهای خوراکی مانند کلومید بیشتر است. همچنین خطر سندرم تحریک بیش از حد تخمدان نیز بسیار بالاتر خواهد بود.
با این‌که گنادوتروپینها بیشتر در بانوان استفاده میشود، ممکن است برای آقایان با اختلال هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک، داروی محرک باروری تزریق شود تا سطح تستوسترون و سلامت منی افزایش یابد.
گنادوتروپین‌هایی که ممکن است پزشک تجویز کند شامل موارد زیر است:
- براول یا فرتینکس: این داروهای باروری هورمونی نیز دارای FSH است. اما به جای این‌که در آزمایشگاه به صورت مصنوعی ساخته شوند از ادرار بانوان یائسه استخراج و تصفیه میشود. این داروها در مقایسه با FSH که با استفاده از فناوری DNA بازترکیب‌شده تهیه می‌شوند، قدرت کم‌تری دارد و قیمت آن مناسب‌تر است.
- فولیستیم (فولیتروپین بتا) یا گونال اف (فولیتروپین آلفا): این داروها هورمون FSH را در بدن تقلید میکنند. آنها با فناوری DNA بازترکیب‌شده در آزمایشگاه تهیه می‌شوند و از نظر زیستی مشابه هورمونهای طبیعی بدن هستند.
- لووریس (لوتروپین آلفا): این دارو هورمون LH است که در آزمایشگاه توسط فناوری DNA بازترکیب‌شده ساخته میشود.
- اوویدرل (کوریوگونادوتروپین آلفا) یا نووارل، پرگنیل، P.L: این داروها از hCG ـ هورمون بارداری ـ ساخته شده‌اند. هورمون hCG مشابه LH در بدن است. LH هورمونی است که باعث تحریک تخمکگذاری میشود. نووارل، پرگنیل وA.P.L. از ادرار تصفیه شده بانوان باردار تهیه می‌شوند، در‌حالی‌که اوویدرل با استفاده از فناوری DNA بازترکیب‌شده در آزمایشگاه ساخته میشود.
- پپرونکس، منوپور، پرگونال، هومگون: داروهای باروری هستند که ترکیبی از هر دو هورمون FSH و LH است که با عنوان گنادوتروپین‌های یائسگی انسان (hMG) شناخته می‌شوند. معمولا از این داروها جز در موارد خاص استفاده نمی‌شود.
مهارکننده‌‌های تخمکگذاری
برخی از داروهای درمان ناباروری استفاده می‌شوند تخمکگذاری را سرکوب میکنند. در طول درمان به روش لقاح مصنوعی (IVF)، قبل از بازیابی تخمکها به روش جراحی، برای جلوگیری از تخمکگذاری از این داروها استفاده میشود. (وقتی تخمک در داخل بدن آزاد میشود، نمی‌توان آنها را برای لقاح مصنوعی پیدا کرد یا مورد استفاده قرار داد. تخمکگذاری نیز ممکن است برای هماهنگ‌کردن چرخه‌ها با اهداکننده تخمک یا رحم اجاره‌ای سرکوب شود.)
- آنتاگون، گانیرلیکس،ستروتید،اورگالوتران (گانیرلیکس استات و سترورلیکس استات): این داروهای باروری، آنتاگونیست‌های آزادکننده هورمون هستند. به این معنا که برخلاف هورمونهای FSH و LH عمل کرده و تخمکگذاری را سرکوب میکنند. آنها داروهای تزریقی هستند. شایعترین عارضه جانبی آن ناراحتی‌های شکمی، سردرد و درد در محل تزریق است.
- قرصهای پیشگیری از بارداری: این داروها ممکن است ماه‌ها قبل از لقاح مصنوعی تجویز شود. از قرصهای کنترل بارداری ممکن است برای درمان استفاده شود. برای مثال، بانوانی که به سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS) مبتلا هستند و به داروی کلومید پاسخ نمی‌دهند، در صورتی‌که از دو ماه قبل از درمان از قرصهای ضد‌بارداری استفاده کنند، ممکن است پاسخ بهتری نسبت به دارو داشته باشند.
- لوپرون، سینارل، سوپرکور، زولادکس (لوپرولید استات، نافارلین استات، بوسرلین، گوسرلین): این داروها آگونیست‌های آزادکننده هورمون گنادوتروپین هستند. این داروها در ابتدا باعث افزایش هورمونهای FSH و LH می‌شوند، اما پس از آن باعث می‌شوند بدن تولید این هورمونها را متوقف کند. این کار از تخمکگذاری جلوگیری می‌کند. این داروها معمولا در دوره درمان لقاح مصنوعی به پزشک کمک می‌کند تا به وسیله گنادوتروپینها تخمکگذاری را کنترل کند. از آنها همچنین برای درمان آندومتریوز و فیبروم‌ها استفاده میکنند. شایعترین عوارض جانبی این داروها گرگرفتگی، سردردها، تغییرات خلقی و خشکی واژن است.
مشکلات دیگر باروری
داروهای باروری داروهایی هستند که برای تحریک تخمدان استفاده میشود. با وجود این، تنها داروهایی نیستند که ممکن است پزشک در طول درمان ناباروری تجویز کند.
- آسپرین یا هپارین: درصورتیکه دچار سقط‌های مکرر می‌شوید یا به اختلال ترومبوفیلیای خون مبتلا شده‌اید (مشکلی که لخته‌های خون کوچک منجر به از دست دادن بارداری میشود)، پزشک ممکن است روزانه یک آسپرین کودک یا داروی رقیق‌کننده خون تجویز کند.
- استروژن: درصورتیکه پوشش آندومتر بسیار نازک شده باشد، دچار خشکی شدید واژن باشید و در هنگام رابطه جنسی درد بکشید و به منظور بالا بردن کیفیت ترشحات موکوس، پزشک شیاف واژینال استروژن تجویز می‌کند. یک عارضه جانبی احتمالی استفاده از کلومید، غلیظ شدن مخاط دهانه رحم است که می‌تواند در بارداری تداخل ایجاد کند. همچنین استفاده طولانی مدت از داروی کلومید می‌تواند منجر به نازک شدن پوشش آندومتر شود و استروژن ممکن است به رفع این مشکل کمک کند.
- پروژسترون: پزشک ممکن است مکمل پروژسترون را به صورت شیاف یا تزریق تجویز کند. در صورتی که اخیرا دچار سقط شده‌اید یا مشکوک به نقص فاز لوتئال هستید، شیاف پروژسترون پیشنهاد خواهد شد. پروژسترون تزریقی اغلب در درمان لقاح مصنوعی (IVF) استفاده میشود.
مشکلات اساسی
گاهی اوقات یک بیماری زمینه‌ای عامل کاهش باروری است. در این مواقع، ابتدا باید بیماری درمان شود. ممکن است درمان این بیماری برای پیشرفت باروری کافی باشد. پس از درمان ممکن است بدون کمک قادر به بارداری شوید.
با وجود این در برخی موارد به ترکیبی از درمان‌ها نیاز است. ممکن است در کنار درمان مشکل پزشکی، نیاز باشد داروهای باروری مصرف کنید یا عمل جراحی انجام دهید.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: عفونت دستگاه تولید مثل می‌تواند باعث کاهش باروری در مردان و بانوان شود. در برخی موارد، عفونت می‌تواند منجر به زخم شود. این زخم ممکن است از رسیدن تخمک و اسپرم به هم جلوگیری کند. تا وقتی زخمی وجود نداشته باشد، آنتی بیوتیک‌ها به تنهایی برای بهبود باروری کافی است. با این حال، اگر لوله‌های رحمی مسدود شده یا با مایعات پر شده باشد، انجام عمل جراحی یا لقاح مصنوعی نیز ضروری میشود.
- گلوکوفاژ (متفورمین): متفورمین یک داروی دیابت است که برای درمان افرادی که به انسولین مقاومت نشان می‌دهند، در نظر گرفته شده است. بانوان مبتلا به سندروم تخمدان پلیکیستیک (PCOS) اغلب به انسولین مقاومت دارند. برخی تحقیقات نشان داده است که درمان با متفورمین ممکن است به شروع مجدد یا تنظیم تخمکگذاری در بانوان مبتلا به PCOS کمک کند. مطالعات دیگر نشان داده است که ممکن است میزان سقط جنین را کاهش دهد و به نتیجه دادن داروی کلومید در بانوانی که قادر نیستند صرفا با کلومید تخمکگذاری کنند، کمک رساند.
- پارلودل و دستینکس (بروموکریپتین و کابرگولین): این داروها از آگونیست‌های دوپامین هستند. این دارو ممکن است در بیماری هیپرپرولاکتینمی تجویز شود. هیپرپرولاکتینمی عارضه‌ای است که در آن سطح هورمون پرولاکتین به طرز غیرطبیعی بالا می‌رود. سطح بالای پرولاکتین می‌تواند باعث تخمکگذاری نامنظم یا عدم تخمکگذاری در بانوان یا کاهش تعداد اسپرم در آقایان شود. پارلودل و دوستینکس می‌توانند سطح پرولاکتین را کاهش دهند. عوارض جانبی احتمالی آن شامل سردرد، گرفتگی بینی، سردرد و سرگیجه است. گاهی اوقات، این داروهای درمان ناباروری می‌توانند تخمکگذاری یا تولید طبیعی اسپرم را بازگرداند. در موارد دیگر، جراحی یا درمان‌های اضافی باروری مورد نیاز است.
- داروهای تنظیم غده تیروئید برای کم‌کاری یا پرکاری تیروئید: عملکرد کم یا زیاد تیروئید می‌تواند باعث مشکلات باروری در آقایان و بانوان شود. بانوان ممکن است دچار چرخه قاعدگی نامنظم و مردان تعداد اسپرم کم شوند. عملکرد نادرست غده تیروئید می‌تواند باعث خستگی و افزایش وزن شود. چاقی نیز باعث کاهش باروری میشود.
مطالعه بیشتر:
علت و درمان های ناباروری زوجین
انواع داروهای باروری زنان برای درمان ناباروری
آیا داروهای باروری خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهد؟
داروی پرگونال چیست و موارد استفاده داروی پرگونال چیست؟
